Читать книгу Үһүйээннэр, номохтор - - Страница 46

Былыр Хаҕыҥҥа дуу, Кыргыдайга дуу Сөдүөт диэн кинээс олорбут. Былыргы отчуттар саары саҕанааҕы отторун ⁴ атырдьах ыйын 30-с күннэрин диэки кээһэллэр үһү. Ол дьыл от кээһэ сырыттахтарына, киһи сототунан кэһэр хаара түспүт. Онон кыһыҥҥы буолан хаалбыта үһү. Сөдүөт кинээс кээспит ото төһөтө сүөһүгэ сөп буоларын кэмнээн баран, орпут сүөһүтүн барытын өлөрбүт. Сылгытын даҕаны, ынаҕын даҕаны. Хаһыыга төһө эмэ сылгыны үүрэн кээспитэ үһү. Онтон соҕотох тыһы тый эрэ ордон хаалбыт. Бары өлбүттэр. Нэһилиэнньэҕэ эмиэ эппитэ үһү: «Төһө оттооххут да, оччо сүөһүнү ордоруҥ. Орпуттары өлөрүҥ», – диэн.

Ол дьыл суолга көрсүбүт киһи, былтарыйарыгар, хаары күрдьэн ааһаллара үһү. Ньукуола уон хонуга ааһыар диэри сыппыта үһү ол хаар. Онон үгүс ыал сүөһүлэриттэн илии соттубуттар.

Ол сылы сахалар Буордаах Сут диэн ааттаабыттар. Хаар үрдэ хайдах эрэ буору ыспыт курдук хараара сыппыт. «Ньукуола таҥарабыт сыарҕаттан ааста», – диэн ытаһаллара үһү сүөһүлэриттэн быстыбыт дьон. Ол нөҥүө дьылыгар алыс үчүгэй дьыл буолбута үһү. Оннук дьыл буола илик диэн кэпсииллэр кырдьаҕастар.

Кэпсээнньит тылы быһаарыыта:

¹ Тэҥситтэттэ – илдьиттэттэ.

² Кылыстар – сытыы, сүүрүк, бары өттүнэн эрдээх дьон.

³ Чиэрчимэ маамыкта – тоҥустар таба тутар быалара. Сарыынан эбэтэр иҥииринэн түөрт гына тэлиилээн эбэтэр хайытан, өрөн оҥорбут быалара.

Э. К. Пекарскай диалектологическай тылдьытыгар тылы икки суолталаан быһаарбыттар: Маамыкта – 1. Тирииттэн хатыллыбыт синньигэс быа-туһах. Долганнар, Дьэһиэй сахаларын тыллара. 2. (Аркан), эдьигээннэр тыллара.

Тэҥнээн көрүҥ эбэҥкилэр һэркэ диэн тылларын – «связать, завязать» (Сравнительный словарь тунгусо-маньчжурских языков: материалы к этимологическому словарю. Т. 2. – Л.: 1977. С. 369). -ма – эбэҥки тылыгар даҕааһыннары үөскэтэр сыһыарыы (Эвенкийско-русский словарь. – М.: 1958. С. 769).

⁴ Саары саҕанааҕы от – былыр Бөтүрүөп таҥара кэмигэр оттоммут оту ааттыыллар. Бу таҥара от ыйын 12 күнүгэр кэлэр. Окко киирэр кэм. Саары диэн от үлэтин саҕаланар бастакы нэдиэлэтэ.

Руслан Федоров. 1968 с. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа IV кууруска үөрэнэ сылдьан суруйбут курсовой үлэтиттэн.