Читать книгу Үһүйээннэр, номохтор - - Страница 47

Бүлүү оройуонугар үс нэһилиэги холбуур аатырар-сураҕырар Мастаах күөл баар. Олохтоохтор ол күөлү ытыгылаан Эбэ диэн ааттыыллар. Өссө атын умнуллан эрэр дьиҥнээх аата Дьалкылдьыма диэн. Олохтоох кырдьаҕастар кэпсииллэринэн, былыр, кыргыс үйэтин саҕана, кыргыстар манна кэлтэригэр, олохтоохтор, күөл арыыларыгар киирэннэр, кыргыстары арыыларга киллэрбэккэ ытыаласпыттар. Кыргыстар, күөлү төгүрүйэ сатаан баран, хайа да өттүнэн кыайан арыыларга киирбэккэ: «Киһи хайа да өттүнэн кыайан киирбэт Киэҥ Дьалкылдьыма күөл буоллун», – диэбиттэр.

Итинтэн ыла Киэҥ Дьалкылдьыма диэн ааттаммыт. Бу күөл мас арыылара 12-лэр. Бу күөл туһунан интэриэһинэй үһүйээн баар.

Манна Уоһук Софронеев диэн нуучча көскө кэлэн, Мастаах күөл кытыытыгар, Кэҥэрэччи диэн сиргэ, мантан кэргэн ылан олорбут. Кинилэр икки ынахтаахтара үһү. Ол ынахтара саас Мастаах күөлгэ, дьындаҕа түһэн, өлөн хаалбыттар. Софронеев ынахтарын сүлэ сылдьан эппит: «Дьэ, Эбэ хотун, миигин оҥордуҥ. Эйигин да оҥоруоҕум», – диэн.

Ол саас Эбэ хобуордаан турдаҕына, сарсыарда, күн саҥа тахсыыта, кур сылгы баһын уҥуоҕун кыбынан күөлгэ киирбит. Киэһэ, күн кытара киириитэ, дьиэтигэр төннүбүт. Ким да: «Ханна сырыттыҥ?» – диэн ыйыталаспатах. Ити итинник ааспыт. Ол сайын күөл уута бэрт барбах түспүт.

Кыһыныгар Ньурбаттан биир киһи, атынан кэлэн, балыктаабыт. Бу киһи дьадаҥы ыалга хонон бултуур эбит. Кини биир сарсыарда туран түүлүн туһунан кэпсиир: «Уон ордуга икки арыылаах Эбэ күөл уута Аллараа Дойдуга таммалыыр тыаһа дыыгыныырын иһиттим». Дьиэлээхтэргэ: «Тойоннооҥ», – диэбитин, «Түүллээх киһи бэйэҥ тойонноо», – диэбиттэр. Түһээбит түүлүн кыайан быһаарбакка, саас дойдутугар төннүбүт.

Мастаах күөл, аҕыйах уута сыл иһигэр уолан, алаас, ходуһа сир буолбут. Арай онно-манна кыра уулар ордон хаалбыттар. Күөл алаас буолбутугар олохтоох дьон сүөһүнэн улаханнык байбыттар. Ол курдук Маппый диэн киһи 700 сүөһүнү ииппит. Олохтоохтор иһэр ууларын таһынааҕы күөллэртэн оҕуһунан баһан аҕалаллара үһү.

Уоһук Софронеев бу күөлү: «Иккитэ алаас буолуо», – диэбит.

Былыр алаас буола сылдьыбыта ити. Билигин эмиэ бу күөл алаас күөл буолан эрэр. Кини үс арыыта, Оҥхойкоон, Бордуолаах уонна Мас Арыы, билигин тыаҕа тураллар. Оттон от арыылара аата-ахсаана биллибэт элбэхтэр. Бу күөл устата биир көстөн ордук. Оттон туората көһү арыый кыайбат. Эргимтэтэ сэттэ көс кэриҥэ.

Мастаах диэн тоҕо ааттаммытын кырдьаҕастар мас арыыта элбэҕин иһин ааттаммыта буолуо дииллэр.

Николай Томскай. 1964–1965 сс. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа II кууруска үөрэнэ сылдьан суруйбут курсовой үлэтиттэн.