Читать книгу Эн онно хайаан да тиий - - Страница 11

Мин кинини көрбөтөх, көрсүбэтэх күннэрим ахсааннаахтар. Ол да буоллар икки илиим тарбаҕар тоһута тутан, үөр сүөһүнү ааҕар курдук «биир, икки» диэн лаһырҕаччы ааҕан биэрэр кыаҕым суох. Тамара күнүс илэ, түүн түүл кэрэтэ буолан мин аттыбар сылдьар.

Иккис курска үөрэнэ сылдьан саас дэлби ырбытым, сылайбытым. Ол иһин студпрофкомтан путевка ылан, Тамарабын кытта сүүстэ, баҕар, ордукта да буолуо, быраһаайдаһан, биир да экзамены туттарбакка, барытын күһүҥҥүгэ логлу көһөрөн кэбиһэн баран соҕуруу итии муораҕа сынньана барбытым. Кырдьык, онно сылдьан биллэ көммүтүм, төлөһүйбүтүм. Хара муора күнэ, халлаана, дьикти чэпчэки күөхтүҥү уута сүргэбин көтөхпүтэ. Ырыам уонна ыра санаам кыталыга – таптыыр да таптыыр Тамарам сүрэ-кута, тыыннаах мичээрэ, нарына-намчыта миигин кытта этэ эбээт. Ол иһин үгүс түбүктээх утуйбатах түүннэр, аанньа аһаабатах күннэр умнуллубуттара.

Күһүн дойдубунан эргийэн тиийбитим. Үөрэх саҕаламмыта. Эмиэ көр-нар, үөрүү-көтүү. Тамара олус тупсубут этэ. Биһиги истиҥник көрсүспүппүт. Мин сааскы түөрт экзамеммыттан үһүн утуу-субуу туттарбытым. Сүрэх ыллыырга дылыта. Үчүгэйэ. Төрдүс экзамеммын Милентий Ильич оҕонньорго туттарыахтааҕым, билэр буолан эрэх-турах этим.

– Экзамен туттара кэллим, – диэн баран мин Милентий Ильичкэ декан суругун ууран биэрдим. Оҕонньорум хараҕын үп-үрүҥүнэн тиэрэ көрөн таһаарда. Декан суругуттан уоту көрбүт киһи курдук кэннинэн тэйиэккэлээтэ. Онтон ньамайыаҕынан ньамайан, айаҕын олус тупсаҕайдык, тардыллыбыт айа сиһин курдук дьиктитик ырбайан, эҕэлээхтик күлэ түһээт:

– Мин эйиэхэ туруоран турабын, – диэтэ.

– Тугу? Мин туттара иликпин ээ…

– Оннук эбит дии. Тойон эн туттара иликкин. Мин быһаас эйиэхэ, көр бу, – тэтэрээтин тэнитэ-тэнитэ үөрдэ-көттө, – единицаны туруорбутум. Аанньа ахтан, киһини киһи диэбэккэ, туттарбакка барбытын иһин, – диэн этэн бүтэрээт, оҕонньор хараҕын араастаан көрө-көрө, эппэҥнии турда.

– Мин туттарбатахпар биричиинэлээхпин…

– Ол эн биричиинэҥ ахсааҥҥа киирбэт. Туппаппын, онон бүтэр. Эн уһуллан бүтэн тураҕын. Сарсын үөрэнэ кэлимэ, – диэт, оҕонньор эргийэн да көрбөккө, додоһуйа турда. Мин наһаа абардым. Ити күн мин Тамараҕа барбатым. Хайа сирэйбинэн кинини көрсүөхпүнүй?! Куота көтө сырыттым. Сарсыҥҥытыгар декантан өссө сурук ылан Милентий Ильич олорор дьиэтигэр тиийдим. Оҕонньор бэҕэһээҥҥитин курдук буолбата, үөрэ-көтө көрүстэ. Тугу эрэ, бэрт дуона суоҕу кэпсээтэ. Үлэлиир хоһугар ыҥыран киллэрэн, сымнаҕас кириэһилэҕэ олорто, хоһун устун тугу эрэ толкуйдуурдуу хаамыталаата. Мин күүтэн олоробун. Оҕонньорум тугу да саҥарбакка, хомуллубакка сытар оронугар тиийэн сытынан кэбистэ, улаҕа хайыста.

– Милентий Ильич, – диэтим мин аат харата, эрэлбин сүтэрбит киһи быһыытынан.

Оҕонньорум эргиллэн да көрбөккө улаҕа хайыспытахайыспытынан сытан:

– Тоҕус тоһоҕону астым. Хас тоһоҕону астым, – диэн ыйытан саайда.

– Тоҕуһу аспыт буоллаххына, тоҕус буоллаҕа дии… Итини миигиттэн тоҕо ыйыттыҥ? – диэтим.

– Единица! Өссө төгүл единица! Бар, тахса тур. Туппаппын! – диэбитинэн оҕонньорум өрө бурҕаллан туран кэллэ. Остуолга сытар зачеткабын харбаан ылаат, илии баттаан, единицаны туруоран кэбистэ. Буттэҕим ол.

Дьэ дьиҥнээхтик моһуогурдум. Тамарабар единицалаах зачеткабын көрдөрүөм, университеттан үүрүллэн эрэрбин этиэм баара дуу. Суох. Наар киниттэн куота, саһа сырыттым. Хас күн ахсын Милентий Ильич хара ньоҕой быһыытын декаҥҥа үҥсэбин. Сынньанан абыранабын диэн, дьэ сындааһыннанан таҕыстым. Оҕонньорум иннин биэрбэт. «Үөрэниэн баҕарбатаҕа, кэмигэр туттарбатаҕа, үөрэммэтин. Бардын. Ордугун, билбэт», – диэн кэлиилии кэбэр. Ол икки ардыгар биһиэхэ биир Вася диэн чалыгыраабыт, бэлэм айахтаах киһи баара Тамараҕа мин мөлтөхпүн, куһаҕаммын хостоон, үөрэхпэр ситиспэппин, Милентий Ильич үүрэн эрэрин кэпсээн биэрбит. Мин дьыалам декантан ректорга тиийдэ. Ректор комиссия оҥорорго эттэ. Дьэ, үөһэ тыынным. Ол эрээри үөннээх оҕонньор тугу эрэ билбэппин ыйытан үөрүө диэн сэрэҕэдийэбин. Комиссияҕа деканы кытта икки киһи киирсибиттэр. Оҕонньорум миигиттэн күн көрөрүн, саха саныырын олоччу ыйытар. Ону декан программаҕа чугаһаттаран иһэр. Эппиэти холкутук, толору биэрэ сатыыбын. Ону оҕонньор ылыммат. Саарбахтыыр. Хат-хат лэбэттэрэр. Сыыһа үктэтээри оҥостор. Туох да омуна-төлөнө суох отут икки боппуруоһу ыйыппытын кэннэ декан:

– Чэ, сөп буолуо. Тохтотуохха, – диэтэ. Оҕонньор онно да сөпсөспөтө. Ону декан күүһүнэн тохтотто. Мин таҕыстым. Бэрт өр мөккүстүлэр. Комиссия түөрдү, оҕонньор үһү туруорбуттар. Зачеткам, туттарбытым кэннэ икки хонон баран, староста кыыһынан эргийэн кэллэ. Эмиэ хараҕым сырдыы түстэ. Ол эрээри наһаа илистибит, сылайбыт этим. Дууһам тугунан эрэ – наһаа нарынынан, кэрэнэн дуу, наһаа модунунан дуу, модороонунан дуу – итэҕэһэ. Дьолум тыһыынча гыммыт хаһын эрэ, үөрүүм ыллыыр ымыытын ким эрэ оҕуурдаан тутан илдьэ барбыт этэ. Киһиэхэ ыардык, ньүдьү балайдык сыһыаннаһыы итиннигэ. Арааһа, мин онуоха дылы дьиҥнээх хомолтону билэ илигим эбитэ буолуо. Бар дьоҥҥо сырдык, кэрэ, ыраас эрэ баарын курдук үчүгэйдик, уйула суохтук саныыр бэйэм, атын буола охсубут этим. Мин сүрэхпэр, дууһабар уйа туттубут, дьиэтийбит туох баар кэрэни ким эрэ тымныы, хараҥа илиитэ тэһитэ тутуталаан кэбиспитэ. Икки ыйтан ордук куота сылдьыбыт, күн үрдүгэр баар туох баар кэрэ иҥмит Тамарата бэл туох эрэ уратылаахтык көстүбүтэ. Мин санаабар, кини миигин тургута, чуҥнуу көрөрө. Ол эрээри харахтара эйэҕэстэрэ. Муҥу көрбүт, киниттэн эрэ куота көппүт икки ыйбын өйдөөбүтэ, миигин уоскуппута.

Мин Тамараны көрсүбэтэх, саҥатын истибэтэх муҥнаах күннэрим, эһиэхэ бу кэпсээни ааҕар даҕаны, аахпат даҕаны эдэр дьоҥҥо тиксибэтин. Сүрэххитигэр сөҥмүт, дууһаҕытыгар туппут туох баар кэрэҕит өлүөхтээҕэр үөскүү, улаата турдун.