Читать книгу Эн онно хайаан да тиий - - Страница 7

Саҥа тахсыбыт эдэр ыйы көрөр кэрэ буоллаҕа. Биһиги кинини кыыс хааһыгар, айа көмүс сиһигэр, көмүс кылдьыыга эҥин тэҥнии сатыыбыт. Оо, эдэр ый кырдьык кэрэ. Кини миэхэ биир түгэни үчүгэйдик өйдөтөр.

Күһүөрү кыһын, бырааһынньык эрэ иннинэ, мин Тамараны бэйэтин хоһугар киллэрэн кэбиһэн баран аппа үрдүгэр киирбитим. Мин бу сири (билиҥҥи университет иннинээҕи аппа үрдүн) олус таптыыр этим. Үөрдэхпинэ даҕаны, мунчаардахпына даҕаны суос-соҕотоҕун халлаан сулуһун ааҕа, бэйэм бэйэбин кытта кэпсэтэ онно киирэрим. Боруор буолан баарта. Хаар куба нуолах түүтүн курдук сымнаҕаһа. Аппа уҥуоргу олбуордар ааннарыгар тэллэх ыта кэлбити-барбыты, хас тыаһы барытын эҕэрдэлээн субу-субу ньалыгырыы түһэрэ. Ыраах ханна эрэ холуочук киһи тугу түбэһиэх ыллаан сатарытара уонна бары-барыта орун-оннугар этэ. Мин бүгүн Тамаралыын мөккүстүм. Туой ону саныыбын. Кини этэр:

– Киһи эдэригэр олоҕу таба көрбөт, чэпчэкитик, кэрэгэйдик толкуйдуур. Биһиги бу сырыыбыт эдэр омун үлүскэнэ буолан хаалыан сөп. Оччоҕо хойут күлэ-күлэ түүл курдук, мэник түүл курдук саныахпыт, – диир. Мин ону утардым:

– Киһи эдэригэр барыны өйдүүр, сатыыр кыахтаах. Эдэр саас кыайбатаҕа суох. «Эдэр киһи кыайбат, сатаабат, олоҕу үрдүнэн көрөр, көтүмэхтик сыһыанаһар» диэн оҕонньоттор дойҕохторо. Кинилэр бэйэлэрэ эдэр эрдэхтэринэ оҥорбокко хаалбыттарын саптынан, биир эмэ көммөт алҕастарын эдэрдэригэр түһэрэн, онон эдэр сааһы, чэгиэн сааһы, барыны-бары өйдүүр, сатыыр чаҕылҕан сааһы баһааҕырдан кэбиспиттэр.

Туох баар мин билэр даҕаны, билбэт даҕаны дьоннорум эдэр сылдьан улууну оҥорбуттара. Пушкин, Лермонтов эдэр дьон этилэр, төһө да улууларын, анаан үйэ аатыгар төрөөбүттэрин иһин. Маяковскай, Есенин эмиэ оннук этилэр. Маяковскай В.И. Ленин уобараһын олох эдэр сылдьан хайдахха дылы айбытай? Улуу киһи уобараһын айыы, ону дьоҥҥо тиэрдии, дьон өйдөрүн тутуу манан аҕай буолбатах эбээт! Биһиги бэйэбит да суруйааччыларбытын ылан көрүөххэ. «Буурҕа, буулдьа дьылын» эдэр Эллэй, «Сааскы кэми» эдэр Амма Аччыгыйа, «Күкүр ууһу» эдэр Суорун Омоллоон суруйбуттара. Ханныгын да иһин эдэр саас күүстээх, барыны кыайар. Олоҕу таба көрөр, сөпкө сыаналыыр, сөпкө толкуйдуур, сатаан таптыыр, таптатар саас, бу эдэр саас. Тамара албаһыыр.

Мин ити курдук саныы-саныы, атахпынан сырдык хаары оймуу оонньуу сырыттахпына, кэннибэр киһи атаҕын тыаһа иһиллибитэ. Мин эргийбэтэҕим, «хас куорат киһитигэр» дии санаабытым. Чэпчэки атах тыаһа чугаһаан кэлбитэ уонна тохтообута. «Туох буолбут киһитэй» дии санаат, эргиллэ түспүтүм, Тамара кэлэн турара.

– Тоҕо кэллиҥ?

– Киһи сылдьыбат сирэ дуо? – кыыһым хомойо түспүтэ.

– Сылдьарын сылдьымына да, мин манна сылдьарбын хантан биллиҥ? Ол иһин соһуйан ити курдук ыйытабын ээ, – куруубайдаабыт буруйбун аһара охсоору Тамараҕа утары хаамтым.

– Дьиэҕэр суоххун. Уолаттарыҥ «кэлэ илик» дииллэр. Ол иһин манна кэллим.

– Туох баар буолла?

– Мин театрга билиэт буллум. Икки. Эн барсыбаккын дуо?

– Үөрүүнү кытта…

Биһиги сиэттиспитинэн аппа үрдүнэн иһэбит. Сэргэлээх уопсай дьиэлэрин түннүктэрэ сып-сырдыктар. Маны көрө-көрө поэттар туойбут, туойар буоллахтара. Кырдьык үчүгэйдэр, чэмэлиһэн, дьэрэлиһэн. Үүт-үкчү эдэр саас курдуктар. Үүт-үкчү Тамара биһикки курдуктар. Илии-илиилэриттан сиэттиспиттэр, тоҥолох-тоҥолохторуттан тутуспуттар. Аппа нөҥүө сип-синньигэс эдэр ый тахсан кэллэ. Бургунас ынах муоһун курдук. Тунаар сырдык хаарга тоҕунна. Боруор мас-от, дьиэ-уот күлүгэр түстэ. Мин ыйы ыйан кэбиһэн баран, Тамараҕа этэбин:

– Көрөҕүн дуо, эдэр ыйы, хайдахха дылы кыраһыабайый, күүстээҕий? Боруору саҕатыттан ылан күлүккэ бырахта уонна эн эдэр сааһы кытта мөккүс. Көрөн кэбис, ый үчүгэйин. Ол аата эдэр саас таптыыр, таптатар ураты күүстээх! – диибин.

– Үчүгэйинэн үчүгэй. Ол эрээри туолбут ый курдук сырдатар күүһэ суох. Ол аата эдэр саас олоҕу толору көрөр, үүннүүр-тэһиинниир, толкуйдуур күүһэ суох. Эн төһө да мөккүс, таптыыр, таптатар бырааптааҕын иһин, ону тиһэҕэр тиэрдэр, олохтуур, ытатар-ыллатар дьоҕур эдэр сааска тиийбэт…

Биһиги ити курдук өрдөөҥҥүтэ мөккүспүппүт. Мин бүгүн эдэр ыйы көрөн олоробун уонна уруккубун саныыбын. Ый барахсан, дьон тиийбит, дьон баһылыырга турунар ыйдара – мин харахпар мэлдьи эдэр. Арааһа,Тамара сороҕун сөпкө эппит эбит. Эдэр саастан эрчимин, өйүн кылаанын, кыраһыабайын ылан, сиппит, баараҕадыйбыт саас муудараһыгар, олоххо уопутугар холбуу тутуохха сөп быһыылаах. Ол аата «эдэртэн эйэтин, кырдьаҕастан сүбэтин ыл». Эдэр сааһы кырдьаҕаска утары туруорар, кырдьаҕаһынан эдэри сабар – сыыһа. Кинилэр бэйэ-бэйэлэрин толорсон, ситэрсэн биэрэр эбиттэр…

Туох да диэбит иһин эдэр саас киһи олоҕун хайа баҕарар кэмиттэн чаҕылхай, сырдык, күүстээх. Эдэр ый эмиэ оннук. Ол иһин киэһэ эрдэ киҥкиниир киэҥ халлааҥҥа саҥа тахсан турар ыйы көрдөхпүнэ, эдэр сааспын, Тамараны саныы түһэбин.