Читать книгу Эн онно хайаан да тиий - - Страница 6

Үтүө да ырыа. Тохто турда, тохто турда үөһэттэн, көстүбэт күөх халлаантан, хаардаах хайалар чыпчаалларыттан, үрэхтэр куугунаан, мустан, силбэһэн кэлэр сирдэриттэн, ити ырыа. Киэҥ истиэп ортотугар кулуһун курдук көбүс-көнө уҥуохтаах, нап-нарын кыысчаан турар. Суох, кини турар буолбатах, ити ырыаны кытта көтүһэн иһэр. Ити – Азия киинэ. Ити – көҥүл Тува ырыата. Ити – Тува ырыаһыт кыыһа Таспанчик Ош-кусаар. Тугун дьиибэтэй? Үчүгэйи, кэрэни көрдөрбүн эрэ кинини – Тамарабын саныыр буоллаҕым үһү. Кини ырыаһыкка, артисткаҕа тугунан дьүөрэлээх этэй? Суох, дьүөрэтэ, сыһыана суоҕа. Хаһан даҕаны биир ырыаны ыллаабатах киһи эбээт кини. Ол да буоллар, мин сүрэхпэр, мин эдэр сааспар ырыа курдук кэрэни, умнуллубаты хаалларан кэбиспит.

Күһүн колхозка үлэлээн, бэркэ эрчиллэн, сирэлийэн-боролуйан, үөрэх аһыллыан аҕыйах хонук иннинэ киирбитим. Оҕолор кэлитэлээбит этилэр. Арай биир түннүк уота умайа илигэ. Мин хас киэһэ аайы, күһүҥҥү хойуу сулустары ааҕа, сир үрдүгэр баар ааттартан суос-соҕотох кэрэ, нарын ааты ааттыы, билиҥҥи саҥа университет иннинэн (оччолорго университет дьиэтэ тутулла илигэ, итиннэ кыра мас дьиэлэр чаппа курдук кыстана сыталлара), өссө тоҥо илик аппаны үрдүнэн хаамарым. Өйбөр туох киирэринэн, түүҥҥү халлааны, ыйы, сулуһу уратытык харахтаан, сирэйдээн, дьиктитик тэбэр сүрэхтээн, туохтааҕар да сылаас, сымнаҕас илиилээн, бэйэм сөбүлүүрбүнэн быһыылаан-таһаалаан хоһоон суруйарым. Онно туох баар барыта – оннооҕор быата суох бэргэһэм, нэлэккэй телогрейкам таптыыр кыыспын хоһуйар хоһооммор холбоспуттара.

Саҥа булсубут табаарыһым өрүкүйбүт, турбут-олорбут, дабдакалдьыйбыт уол баара. Кини аата Агит. Ол киһи «кыыс аайы эрэйдэнимэ, бырах» диэн сүбэлиирэ, күлэрэ-салара. Кини кыргыттары барыларын биир халыыпка симэр, ытыктаабат, таптаабат курдук туттар тоҥ сүрэхтээх киһи буола оонньуура. Кыыс оҕо аналын, кини чычырбаһын туһунан бүппэт сэһэннээҕэ. Мин киниттэн хомойорум. «Кини мин Тамарабын билбэт, көрдөҕүнэ өлөн түһүө» дии саныырым. Мин саҥа доҕорум төһө да дабдакалдьыйдар, барыны бары астымматах, кыһамматах курдук тутуннар, наһаа ымсыы, түөкэй санаа кулута быһыылааҕа. Албыннастаҕына арыы буолан ууллар кыахтаах этэ. Мин итини биир студеҥҥа эргэ сонун саҥаҕа эргиппитигэр көрбүтүм.

Үөрэх аһыллыбытын кэннэ нэдиэлэ курдук буолан баран Тома кэлбитэ.

Мин кинини кэллэҕин киэһэ түгэн булан кыайан көрбөтөҕүм. Ол эрээри, ыкса киэһэ ааннарыгар кэлэ-кэлэ, утуйбуттара буолуо диэн төннүбүтүм. Сүрэҕим тыаһа тип-тигинэс этэ. Кырдьыга, тугу кистиэмий, ол түүн утуйбатаҕым. Кинилэр түннүктэрин уотун кэтээн, таһырдьа төһө да тыаллааҕын, тымныытын иһин, өргө дылы хаама тахсыбытым.

Сарсыныгар, лекцияттан төннөн иһэн, Агиттыын уун-утары көрсүбүппүт. Доҕорбун кинини кытта билиһиннэрбитим. Тома күн уота харааччы сиэн, үүккэ, сүөгэйгэ сайылаан, олус сибиэһэй көрүҥнээҕэ. Хап-хара тыыннаах тырымнас харахтарынан «эн хайдах эбиккин» диэххэ айылаах, бастаан чинчилиирдии, онтон сылаастык, сымнаҕастык көрүтэлээн кэбиспитэ. Кини харатыҥы кыһыл өҥнөөх халтан соннооҕо, илиитигэр кинигэ тутуурдааҕа. Мин өрүкүйбүт сүрэҕим кини саҥатын истээт, кини хараҕын көрөөт, сымныы, сылаанньыйа түспүтэ. Киэһэ Саха театрыгар барбыппыт.

Театрга үчүгэй нарын ырыа эмиэ бу бүгүҥҥү курдук үрдүк хайалар кэтэхтэриттэн, күн түһэн сөтүөлүүр Лена үөһүттэн улуу Туймаадаҕа тохто турбута. Ол ырыа Тамара биһиги оҕолуу ыраас, өссө үгүһү билэ илик эдэр сүрэхпитигэр түһэрэ. Дьоллоох этибит. Үөрсэрбит. Ырыаһыкка үтүө ырыатын иһин сүрэхпит эдэр кыымын сабан таһаарар махталын ытыспыт тыаһынан тиэрдэрбит.

Үтүө да ырыа. Ити Тува кыыһа Таспанчик Ош-кусаар ыллыыр. Иннигэр ханнык да ырыатааҕар үрдүк, кэрэ, нарын – мин Тамарам ытыһын таһына турар.