Читать книгу Louisa du Toit Omnibus 8 - Louisa du Toit - Страница 8

Hoewel Berna haar voorgeneem het om nie meteens die groot hervormer te speel nie, kan sy haarself nie keer nie. Sy spring in Koskas weg met ’n soort skeppingsdrif wat sy kwalik moontlik geag het. Dis ook nie net ’n geval van nuwe besems nie, daarvoor het die lewe haar al te veel versigtigheid geleer. Dit werk egter aansteeklik, en sy het haar hande vol met voornemende lede wat wil help bak, brei of naaldwerk doen. Menige vrou is verleë oor ’n ekstra inkomstetjie en gryp na hierdie geleentheid.

Dan is daar ook die veranderinge aan die winkel se struktuur. Toe Berna dit net vaagweg noem, moes sy hoor dat Dawie en Lammie dit lankal oorweeg om die middelmuur uit te breek, maar net nog nooit so ver gekom het nie. Dawie kontrakteer sommer die messelaar wat die huis se buitekamers aan ’t regmaak en verf is, om die werk by die winkel ook te doen.

Toe Berna hoor hoe gemaklik die dorpsbewoners van Koskas praat, asof dit ’n geliefde gemeenskaplike besitting is, besluit sy om liefs nie aan die naam te peuter nie. ’n Mens moenie ’n mite vernietig nie, en dit is Koskas skynbaar. Vyf jaar lank al bedryf Lammie die plekkie, en die grootste en enigste klagte was skynbaar dat sy alleen nie genoeg kon bak om in al die behoeftes te voorsien nie. As die eetgoed op is, is dit op, en dan sluit Lammie toe en gaan huis toe, terwyl kopers verder maar teleurgesteld voor ’n geslote deur moes omdraai. En sy bak inderdaad soos ’n koningin. Dit weet Berna teen hierdie tyd reeds.

Sy jaag soos Vader Krismis tussen huis en winkel rond. Die kinders is gelukkig wonderlik soet, met genoeg speelplek tot hulle beskikking. Veilig ook, en onder toesig. Twee swart meisies van die plaas af help met die huishouding, kind oppas en sommer met allerlei. Bowendien is die agterplaas by die winkel omhein met ’n asbesmuur, en daar is geen oop water, skerp voorwerpe of algemene seerkryplek nie.

’n Plan (een van vele) vat in Berna se agterkop pos: om ’n soort speelparkie in te rig waar boervroue hulle kleuters ’n uurtjie of wat kan los terwyl hulle inkopies doen of die dokter besoek. Vanselfsprekend sal hulle dan ’n ietsie vir die pad of vir middagete koop as hulle die kinders kom haal.

Maar dis dinge vir later. Vir eers moet daar ’n vergadering met voornemende lede wees, waar ’n bestuur gekies kan word. Sy sal aanbied om as sekretaresse te dien totdat alles gevestig is, daarna kan hulle dalk voltyds iemand van buite af aanstel. Oor haar eie vergoeding weet sy nog niks, en gee ook nie om nie. Daar is geen kontrak of ooreenkoms nie, en vir die eerste keer in haar lewe maak die salaris en byvoordele minder saak as die werksbevrediging wat sy kry. Op ’n manier is sy besig met skeppende werk, en dit gee haar groot genoeë.

Terwyl die dae en later die weke verbygaan sonder dat sy vir Roux te siene kry, ontspan sy behoorlik. Sy was tog onderliggend angstig oor wat moontlik kan gebeur rondom hierdie geheimsinnige figuur, van wie sy reeds tevergeefs ’n foto te siene probeer kry het.

“Daar’s hy, Berna-meisie,” verklaar Dawie trots toe die buitekamers klaar geverf is, ’n stukkende ruit herstel, en los meubels en matte ingedra is. Die items is op die plaas gehaal (weggesmokkel, soos dit vir Berna klink) toe Roux glo nie tuis was nie. Die vete tussen hom en die ouerpaar is skynbaar erger as wat sy aanvanklik vermoed het, en daar word ook nie juis oor hom gepraat nie.

Dawie en Lammie praat trouens, soos Berna self, deesdae oor weinig anders as die tweeling, en daarna Koskas. Vandag is die buitekamers egter die onderwerp van bespreking. Dit word spontaan Berna-se-plek gedoop. Die vertrekke is ruim en het ’n plaserige atmosfeer met die los matvierkante en ou, swaar meubels. In die klein kombuis is daar hoogstens koffiemaakgeriewe, want Dawie en Lammie dring aan dat hulle die etes binne kom neem, en ook niks daarvoor betaal nie. Hulle kry tog melk, groente en vleis van die plaas af, gereeld afgelewer deur Roux se voorman.

“Hoe kan ek ooit genoeg dankie sê?” wil Berna weet. ’n Gratis plek, gratis kos … haar uitgawes sal tot die minimum beperk wees, veral as die woonstelhuur eers van haar rug af is. Annalien het in elk geval al ’n paar keer gebel, en hou vol dat sy die twee maande se huurgeld vir Berna wil teruggee. Sy bly glo alte lekker in die ruimer woonstel en die eienaars het ingewillig dat sy die huur oorneem sodra Berna se kontrak verstreke is.

“Hoe kan ons vir jóú dankie sê?” wedervra Dawie. “Jy kom dan alles hier regruk en koers gee, behalwe dat julle lewe in die huis bring.”

“Wag, julle het nog niks gesien nie,” lag Berna skoon uitgelate. En dan is hulle weer al drie voor in die bakkie, met die kinders op Berna en Lammie se skote. Dawie kruie vir veiligheid dan teen ’n slakkepas), om te gaan kyk na die werkery by die winkel. Die plekkie was vroeër ’n tuishuis wat aan Lammie en haar eerste man behoort het, dus is daar geen probleme om te verander soos hulle wil nie.

Saam met Lammie en Dawie sit Berna saans na ete, as die kleintjies spelend rondom hulle stommel of reeds slaap, ’n plan van aksie en uitwerk en ’n taakstaat optrek. Hier kom Berna se rekenaar goed te pas, en die ander twee het hulle wantroue teenoor die blikbrein reeds oorwin toe hulle sien hoe handig hy is.

Vir Dawie is dit die wonderlikste dat die ding met jou kan praat, en soms met jou raas, en selfs iets kan sê soos: “Yes, I remember you, Dawie de Vries.”

“Hy onthou my van gister af,” het Dawie geadem, en in sy eie oë (asook in dié van die ietwat neerhalende Lammie) word hy hiermee verander van ’n hoogs verganklike mens tot ’n epiese gestalte.

Hulle is verstom en verbaas oor alles wat in gedagte gehou en in werking gestel sal moet word. Daar is eerstens die registrasie self by die provinsiale Koöperatiewe Tuisnywerheid, waarvoor Berna ’n prokureur nader. Ook neem Lammie met skrik kennis van die feit dat die gesondheidsinspekteur van die munisipaliteit elke bakster se kombuis moet kom goedkeur. Dawie staan krom om betyds gaas voor die deur en vensters te sit, en die ander voornemende baksters word ook gewaarsku. Daar is kaartjies wat gedruk moet word, kwessies van lisensie en belasting, onderhandelinge met die Koringraad waar die baksters geregistreer moet word, en duisend ander dinge. Dawie is verstom dat Berna so kan kophou.

“Ek het darem al baie oefening in hierdie soort ding gehad, oom Dawie.”

“Daai man was onnosel om jou te laat loop,” onthou hy die bron van haar kwelling daardie oggend in die stadstraat.

“Alles gebeur ten beste, oom Dawie. Ek begin dit nou besef.”

Sy sien die skaduwee in die twee ouer mense se oë toe hulle huiwerend knik, en sy wonder wat dit werklik is wat so ’n diepliggende droewigheid by hulle teweegbring. Dikwels is daar onverklaarde sugte en staringe. Is dit net aan die balsturige Roux te wyte? Dis waar, sy weet al baie van die De Vriese; maar nog nie alles nie, vermoed sy.

“Vertel my nou mooi die storie van daardie niggie se vriendskapsklub,” versoek Berna op ’n aand toe hulle almal redelik rustig en gesellig voor die televisie sit en neute kraak. In die tuin is daar ’n makadamiaboom wat eindelose plesier aan die tweeling verskaf. Hulle tel alle afgevalle neute op, en die oppassers help ewe fluks oopkap. Jy sien net heeldag kakebene roer.

En so hoor Berna van die wonderlike klub waar nig Roekie haar tweede man ontmoet het. Toe Berna ’n foto van nig Roekie sien, moet sy innerlik toegee dat dit ’n wonderlike klub moet wees. Nig Roekie was dalk destyds ’n mooie meisietjie, maar sy lyk nou gedug en selfs onverbiddelik.

So het Dawie dus daardie môre rondgemaal op soek na die adres wat Roekie, nou wettig en veilig getroud, vir Dawie in die hand gestop het, en wat glo net om die draai was. Roekie self het ’n afspraak by die tandarts gehad, en Dawie het, soos dit klink, presies om die eerste draai verkeerd begin ry. En dis hoe hy dieper in die stad beland het, sommer besluit het om plakpapier te soek, en in die proses teen Berna vasgeloop het.

“Nou ja,” moes hy verleë erken, “ek sal nie stry dat ek ernstig gebid het dat iemand tog net moet opdaag om my uit die doolhof te beduie nie. Aan Roekie se klub het ek nie eens meer gedink nie. Toe kom jy, Berna-meisie, om my soos Rebekka by die put ’n bietjie water te bied.”

“Al was dit ’n bietjie koffie waarvoor oom self moes betaal,” herinner Berna, “en sommer vir Rebekka s’n ook.”

Dis ook waar die ooreenkoms ophou, want sy, Berna Joubert, het nie ewe gedwee ’n kameel bestyg om haar in Isak se verre tente te gaan tuismaak nie. Rensdal se Isak oftewel Roux, sal maar vir homself moet sorg. Dat hy koppig en moedswillig is, het sy reeds afgelei.

Omdat alles in die winkel nou so omgedolwe is, vind daar ’n paar dae lank geen verkope plaas nie. Met elke teleurgestelde koper gesels Berna hieroor, en so leer sy stadig maar seker ook die mense van Rensdal ken. Die meeste is opreg belangstellend en gee selfs wenke vir die breek-en-bouery wat aan die gang is.

So tussendeur probeer sy van die boekhouding red wat daar te redde is, want die finansiële jaar sluit binnekort. Dit lyk of Dawie en Lammie sommer geld uit die kasregister gevat het wanneer en waarvoor hulle dit ook al nodig gehad het.

“Wat het julle ander jare met die state gedoen?” vra Berna redelik verslae.

“Roux het toe nog reggevat,” sê Lammie. “Maar daarna het hy so besig geraak met daardie …” Sy wou sekerlik weer sê “daardie Nel-merrie” maar bedink haar en sê bloot: “… daardie vriendin van hom. Ek hoop net nie Skuinsklip gaan agteruit nie. ’n Boer wat vry in plaas van boer, dink nog hy boer, dan sit hy op die vlakte.”

“Maar is die plaas nie op jou naam nie, tannie Lammie?”

“Nee, my oorle’ man het geglo die kinders moet erwe, anders kry hulle dalk ’n stiefpa wat alles uitroei.”

Arme Dawie, foei tog. Hy kan baie dinge wees, maar beslis g’n uitroeier nie. Hy is die een wat altyd rondlêgoedjies loop en optel: ’n rekkie, skuifspeld, spyker, draad, skroefie. “Mens weet nooit,” sê hy dan met ’n verskonende laggie.

“Kinders? Het jy dan nog kinders, tannie Lammie?”

“Gehad,” sê Lammie kort. En nou dink Berna vir die eerste keer werklik daaraan dat daar in Dawie en Lammie se dorpshuis geen familiefoto’s hang nie. Sy het mos al gesoek na ’n gelykenis van die heer Roux le Roux, en niks gevind nie. Daar is afdrukke van watervalle en bergklowe, van piramides en kamele, hondjies met strikke om die nek en seilskepe op stormagtige oseane, maar daar is niks oor die verlede van hierdie mense nie.

Berna se gemoed is so vol planne en bedinksels en skemas en verwondering oor haar nuwe lewe, dat sy snags moeilik aan die slaap raak. Dis egter ’n lekker wakkerlê, met die geblaf van dorpshonde in jou ore, ’n seringboomtak wat teen die sinkdak krap, die tweeling se rustige asemhaling. Hulle is saans so moeg gespeel dat hulle soos klein varkies bed toe trippel as iemand hulle maar net naastenby soontoe aanjaag. Af en toe in die nag help sy een van hulle met die potjie wat Lammie gebring het, “want die bloedjies kan mos nie so in die nag uit agterstoep toe nie”.

Dan lê sy maar weer loom en dink: oor Julia se brief waarin sy skryf dat “ons dit maar oorweeg om jou te vergewe vir die wegvat van die kinders uit ons sorg en beskerming uit”, en oor Christiaan Hartogh se beeld wat so genadiglik gou vervaag het, oor wat sy alles vir Annalien moet vertel as hulle weer oor die telefoon praat, oor die geheimsinnige heer Roux wat vry terwyl hy moet boer, oor Dawie en Lammie se onbekende romanse van die verlede, en oor Johan Jonker wat laas Sondag haar lidmaatsertifikaat in die kerk afgelees en haar en haar kindertjies inniglik van die kansel af verwelkom het, tot haar groot verleentheid.

Want terwyl hy dit doen, het hy direk na haar gekyk, en ander koppe het sy voorbeeld gevolg. ’n Nuwe intrekker op Rensdal, veral ’n vrou met kinders maar sonder man, is omtrent so skaars soos ’n verkeersboete … en almal het toe reeds in die Rensdal-Nuus van genoemde boete gelees. En so tussen al hierdie naggedagtes deur, skiet daar nuwe planne vir Koskas soos kurkproppe uit water op.

Dawie ry knaend bourommel weg terwyl die muur uitgebreek word, en Lammie bly gerieflik tuis, wat nogal help, want die kinders bly dan by haar en spring (tot hulle spyt, natuurlik) die groot gemors vry. As hulle net nie permanent klandisie verloor as gevolg van hierdie onderbreking nie, bekommer Berna haar. Sy hou haar nou reeds besig met adverteer sodat dinge kan vlot sodra hulle weer die deur vir sake oopsit.

Intussen is daar oorgenoeg administrasie, skakeling en reëlings om haar aan die gang te hou. As sy haar kom kry, staan sy egter maar weer na die werkery en kyk. As daar iets soos reïnkarnasie was, sou sy graag as ’n bouer wou terugkom. Wonderlik, die geur van die vars messelklei, die gedaanteverandering van ’n beknopte plekkie tot ’n ruim lokaal.

Sy was so geïnteresseerd dat sy niemand sien inkom het nie, en sy skrik nou toe ’n manstem onverwags agter haar praat: “Hopelik laat u darem die buitemure staan, juffrou.”

Sy swaai om, ietwat vererg oor die neerbuigende trant. Die man staan daar, goed gebou en songebruin, met ’n loom, ietwat smalende glimlag om sy lippe.

“Dit spyt my dat ons nie op die oomblik oop is vir verkope nie,” verberg sy haar gramskap onder vakpratery. “Ek hoop u woon hier, dan kan u wel binnekort weer kom koop.”

“Ek weet nie of ek buitendien hier sal koop nie.” Hy trek ’n vertwyfelde gesig. Aan die oë onder die digte, welgevormde wenkbroue kan sy nie aflei of hy ernstig is en of dit sommer ’n ledige tipe gekskeerdery is nie. “Hoe higiënies is dit? Ek het nog altyd my bedenkinge gehad oor hierdie hooltjie. Sien, ek ken die dame wat bak, en ek weet sy ken nie die basiese beginsels van netheid nie.”

“Snaaks, ek ken ook die dame, en ek het net die teenoorgestelde bevind.” Berna vind dat sy innerlik begin stoom. Goeiste, daardie kombuis van Lammie, met die spierwit vadoeke en die blinkgeskuurde panne wat so op ’n ry hang … Wie verbeel hy hom is hy?

“Miskien ken u dan ook nie die basiese beginsels van higiëne nie,” merk hy ewe ongeërg op. Hy staan daar met sy duime liggies in sy broeksakke gehaak, so selfgenoegsaam soos die koning se hond se vlooiknipper … ’n uitdrukking van Annalien wat haar te binne skiet.

“U is welkom om monsters te kom neem en in ’n laboratorium te laat ontleed,” raai sy hom aan. Danksy dure ondervinding, het sy haar persoonlike gegriefdheid onder beheer kon kry en spreek sy hom aan asof hulle met ’n gesprek van diepte en gehalte besig is.

“Dit sal nie nodig wees nie, ek ruik sommer daaraan.” Sy kuif, ’n donker heuningkleur, hang sorgeloos oor sy voorkop. Hoewel sy dralende blik haar kamtig nie werklik raaksien nie, het sy tog die gevoel dat hy haar uiters deeglik opsom en dophou. “Eintlik verstryk my kontrak vir oorskietkos binnekort by die skoolkoshuis, en ek is op soek na ’n nuwe kontrak. Dis nou vir my varke, natuurlik.”

“Dankie vir die inligting. Ek sou kon dink dis vir u self,” sê Berna in haar beste sakestem. Sy is nou oortuig daarvan dat hy gekskeer, en sien kans vir hom.

“Wrange humor,” reken hy.

“Dankie. Dieselfde vir u. Wat my betref, is die kliënt altyd reg.”

“Van humor gepraat, ek wonder nou wat is die snaaksste: om op straat oorskietkos raak te loop vir jou varke, of om op straat ’n vrou raak te loop vir jou seun.”

Berna voel hoe sy wesenloos word van skok en verontwaardiging, en hoop maar dat dit nie op haar gesig wys nie. “Dan is dit nou eindelik Roux le Roux,” sê sy en doen haar bes om nie haar kake vas te klem nie.

“Juistement, en aangename kennis. Verskoon tog dat ek nog nie self die jawoord kom vra het nie, maar dit is mos reeds namens my gedoen deur my geagte stiefpa. As jy nie omgee nie, sal ek nietemin graag na jou stamboek wil kyk. ’n Stoetboer is maar altyd agterdogtig oor ’n toevoeging wat so gratis en pasella is.”

“Meneer,” sê sy, “ontspan. Ek het hierdie werk kom vat omdat ek dit nodig het, omdat ek wou wegkom van ’n wellustige baas af. Ek het ook maar hier kom hoor dat ek vir jou bestem is, maar ek het jou ma en pa … jou stiefpa, daaruit gepraat. Wees verseker, al was ek en jy alleen saam op ’n eiland, sou ek my in die oseaan gewerp en geswem het. En ek kan nie swem nie. Sê dit vir jou iets, meneer?”

“Wat het Shakespeare gesê van die lady wat te veel protesteer?” haal hy die mees geykte aanhaling te voorskyn, steeds skeef grinnikend.

Toe verloor Berna al haar geskoolde selfbeheersing, en sy word weer die meisietjie wat haar moes handhaaf teenoor ruwer, groter koshuisdogters: “Ek het ’n plaasjapie verwag,” sê sy, “en ’n bees gekry.”

“O nee,” verbeter hy droog, jy het ’n ridder op ’n perd kom soek en net die perd kom kry … ’n regte ou knolperd.” Hy sak onverwags op een knie neer en lig haar regtervoet op. Om nie haar balans te verloor nie, moet sy vinnig agtertoe gryp na die toonbank se rand.

Sy ruk om haar voet los te kry, en dit gee hom net genoeg tyd om haar gemaklike skoen af te stroop en agter sy rug vas te hou: “’n Skoen wat so fluks agter ’n prins aan geloop het, moet in ’n glaskas bewaar word,” reken hy met groot erns. “Dalk verander dit self in glas, wie weet?”

“Gee my skoen,” sis sy, nou eers daarvan bewus dat hulle gesien kon gewees het. Sy is seker dat die messelaar daar agter ’n grinnik op die gesig het, maar die sypaadjie voor die winkel lyk gelukkig leeg.

Wel, totdat Dawie ingestap kom. Sy oë rek toe hy vir Roux sien staan.

“Dag, Pa,” sê Roux redelik stug. Die “Pa” kom beslis nie so natuurlik soos van ’n eie seun nie. “En tot siens ook sommer, ek is al weer op pad. Ek het julle nuwe bestuurder ontmoet. Bekwame sakevrou, en vas op haar voete. Ek is seker sy sal diep spore hier trap.”

Dawie staan hom sonder woorde agterna en staar. Toe hy na Berna kyk, is sy blik steeds star. “Dis die eerste keer in maande wat hy sy voet hier sit.” Hy klink sowaar bewoë.

“Oom Dawie,” sug Berna, haar woede heeltemal verdamp, “hoe is dit dan dat hy ook van my weet? Ek bedoel, van die plannetjie wat julle vir my en hom gehad het, dat jy my op straat ontmoet het, en so?”

“Jy weet hoe stories op hierdie plekkie kan loop,” ontwyk Dawie, wat sekerlik bedoel dat Lammie haar mond verby loop en praat het. “Maar jy praat mos nou van dinge wat hoeka nie meer so is nie,” bevind hy dan met verligting. “Ons het mos met jou ooreengekom, of hoe?”

“Maar Roux dink nog … aag, laat staan dit, ons maak alles net erger.” Dis inderdaad soos ’n distel wat oopgeskiet het om honderde saadjies op die wind te versprei, onmoontlik om dit weer in te samel. Nou staan sy nog sonder skoen ook hier. Al wat sy kan doen, is om die ander een ook uit te trek.

Die duiwel haal vir Roux le Roux. Sy wens sy was ’n goëlaar, dan het sy daardie skoen ingespan om hom heelnag te teister, hy moenie ’n oog toemaak nie. Nou ja, dalk maak hy buitendien nie ’n oog toe nie. Hy vry mos glo so kliphard. Met die meisiemens wat die kunsboetiek het, vir Berna nog ’n onbekende.

Volgens wat sy al nou al stuk-stuk uitgevind het, het Roux klaar geswot in die regte toe sy pa dood is, en hy kom boer het. Maar iewers in die proses het daar onversoenbaarheid ingesluip, so voel Berna dit aan. Lammie wou half te kenne gee dat sy alleen sou kon boer tot Roux gereed is om oor te neem. Maar dat Roux haar wou kom “oppas”. Lammie het dit met so ’n geslote, half grimmige gesig gesê, dat Berna dit nie gewaag het om verder uit te vra nie.

Nou ja, regte ofte nie, Roux le Roux moet net onthou slim vang soms sy baas.