Читать книгу Louisa du Toit Omnibus 10 - Louisa du Toit - Страница 9

Bina word vroeër as gewoonlik wakker. Die haas om by die winkel te kom, kriewel byna voelbaar in haar binneste. Terselfdertyd is daar ’n diep huiwering oor wat sy dalk kan aantref: Dawid, geslaan deur nuwe storms by die huis. Dawid, met die donker gebroei wat die lag uit sy oë verdryf. En oom Daan, wie se brilglase alle gevoelens behoedsaam wegblink.

Die vorige dag lyk ver en vreemd: die besoek aan die biblioteek, die gesprek met Elzar, die vrye middag daarna, die verdraaide skinderstories uit Japie se mond, die talmende nuwe weemoed van die boek wat sy aan ’t lees is. Die skrywer bied ’n blik op uitgelese, soms verdorwe vroue, wat rol in titels en geld en liefde. Hoe skraps is haar lewe daarteen – en tog vergenoeg, aartseenvoudig, koesterend. Sy beny hulle nie werklik nie.

Maar sy voel ’n band met die hoofkarakter, wat ’n buitestander is, ’n eensameling soos sy. Sy brand om verder te lees, hom te volg op die “blinde pad”. Maar groter is die branding om vir Dawid te sien. Een hele dag het sy hom nie gesien nie. Dis asof daar ontelbare namelose dinge met hom kon gebeur het in hierdie vier en twintig uur.

Sy kyk in die spieël en terwyl sy haar hare borsel, kom sy vir die eerste keer in opstand teen die string oor haar skouer. Maar hoe anders? Sy kan haar hare nie los dra nie, dan lyk dit wild. Selfs in die string is dit te dik en krullerig om netjies te lyk. Dalk moet sy ’n kort kapsel kry. Dalk krul dit dan ook nie so erg nie. Dis maar net moeilik om ’n gewoonte te breek.

Hoe dra Elzar se meisie haar hare? Is daar ’n foto van haar, dalk saam met hom, op sy boekrak of lessenaar? Hoe geheim is sy lewe, al is hy ’n openbare figuur met skynbaar uitgaande geaardheid.

Oom Daan is nog alleen in die winkel. Het Dawid kom oopsluit, of het hy later as gewoonlik bly lê? Dalk vrede gemaak met sy vrou, donkermôre in die bed? Sy draai na die rakke agter haar en begin vinnig en liggies afstof met die verestoffertjie. “Japie het gisteraand gesê hy het weer by oom-hulle gaan nuus luister,” merk sy op toe die stilte lank en dik raak.

“Ja, die Japie,” sug oom Daan. “Dit pla my nie as hy maar daar sit en sy prate praat nie, mens hoef tog nie te luister nie. Hy kan net dinge so verdraai. Maar jy kon my darem gesê het dat Anna onder die mes gaan,” verwyt hy sagkens.

“Aag, dis nonsens. Soos oom sê, kan Japie alles verdraai. Tanna het vir dominee gesê …” en Bina herhaal die storie. “Toe sê dominee gister vir my dis dalk nodig dat haar galblaas verwyder word. Maar hy het bedoel later jare, nie nou nie.”

“Ja, dan het Japie weer oordryf. Hy sê ook jy en dominee het glo so lekker gekuier en gesels.”

“Tien woorde, oom, oor boeke, hy lees ook graag.”

“So, jy’t hom nie van ons huislike moeilikheid vertel nie?”

“Maar hoe sal ek nou, oom?”

“Nee, ek vra maar, want hy wou gisteraand kom besoek aflê, maar Molly was te omgesukkel, ek was bang sy klim hom ook in, of sy dink dat ons hom laat kom het. Toe sê ek hom maar ons moet slag. Toe slag ek maar, al is die vleis nog genoeg. Dis vreeslik as ’n man hom begin vaslieg om sy kinders te beskerm.”

“Dalk moet oom maar dat hy kom, hy het ’n slag met mense. Hy sal weet hoe om met die saak te werk.”

“Ja, hy is ’n agtermekaar mannetjie. Maar jy moet verstaan, ek probeer ook maar my flenters heel hou. So, gisteraand was nie gepas nie. Hy moet liewer kom noudat Molly al weg is.”

“Weg, oom?” Sal sy dan nooit ophou skrik oor Dawid nie? Sy soek nie daarna, weet ook nie hoe dit inmekaarsteek nie. Dit is net so, van altyd af, en sy kan dit nie ontken nie. Sy kan wel daarteen veg. Maar sal sy dít enduit kan doen? As selfs Elzar aanvoel dat haar situasie gewaag is?

En die groter, kwellender vraag: was sy, die winkelmeisie, een van die vlieë in die huweliksalf? Dit wou so voorkom, want Molly was ekstra rukkerig en snouerig sodra Bina naby kom. Moet sy nou nog met ekstra skuldgevoel rondloop?

Oom Daan antwoord nie. Sy hande rus soos knoetse op die toonbank. Sy praat maar verder oor Japie, om te kyk of oom Daan nie tog glimlag nie: “Japie het skoon vir Tanna op hol gehad. Oor wat die dominee van galblaas gesê het, kom die storie by tant Miemie Kleinveld uit dat Tanna geopereer word. En of sy nie sowaar gisteraand vir Tanna ’n ou slaaprok van haar stuur nie, dis al op gedra en vol pluisies.”

Oom Daan lag nogal lekker, hoewel dit nie die skaduwees agter sy brilglase uit verjaag nie. “Is dit die ewige kardoes wat hy so gesit en vashou het?” Toe word hy weer enstig. “Wat storie hy toe nou weer by julle oor ons?”

“Hy ’t maar net gesê die Ingelse vroutjie was moeilik, hy glo mos vas Molly is Engels.”

“Sy glo ook so,” sê hy droog.

“Maar oom sê sy is weg?” Sy kan tog nie rus voor sy weet nie. Daar is ’n gevoel van onheil in die atmosfeer. Is dit waar Dawid is, by die stasie? Ander dae hierdie tyd woel en werskaf hy. Soos oom Daan eenkeer gesê het, as hy ’n windpomp was, het al die damme oorgeloop.

“Ja-nee, Dawid het haar en die ou kleintjie op die trein gaan sit vanmôre. Seker gemaak sy kry ’n koepee. Hy sê sy vrou en kind gaan nie saam met enige janrap ry nie.” Sy stem is dik. “Ag genade toggie, Bina-kind. ’n Ouer het darem maar swaar. En ’n grootouer in dubbele maat. Ek en die vrou het nie troos vir mekaar nie. Die ou babbelstemmetjie wat net stil is. Die frilletjiegoedjies op die wasgoedlyn. Die handjies se merke teen die vertoonkassie se ruite.” Hy haal sy bril af, sy sakdoek uit, en begin vrywe, vrywe.

Weg, Molly en die kind met Dawid se bloed in haar klein blou are wat mens onder die wit velletjie kan sien. Bloed sal mos terugroep. Na ’n rukkie sal Dawid begin rondspring, agter vrou en kind aan begin ry, beloftes maak. “En nou, oom? Moet ek bietjie na tant Rykie toe oorstap?”

Hy sug so swaar soos net ’n hartseer ou man kan doen. “Ek het gesê sy moet goedjies inpak, ek vat haar bietjie na ’n rusoord toe. As ek en sy net ’n paar dae …”

Bina se hande word stil, rus teen die rakke van hout. “Ek kan mos nie alleen saam met Dawid hier bly nie, oom Daan.”

“Hoe nou?” Oom Daan kom nader gestap. Toe hy by haar kom, val die lig anders, en sy kan duidelik sy oë agter die pas gepoetste brilglase sien: verbaas, ontredderd.

“Ek sê, oom: ek kan mos nie hier so alleen saam met Dawid nie.”

“Maar julle ordentlikheid sal mos …. Bedoel jy die mense sal praat? Dan moet hulle tog maar praat. Môre, oormôre is daar weer iets anders om oor te praat. En dan is ek en Rykie ook al weer terug.”

“Dis waar, dis so waar wat oom sê.” Sy draai na hom toe, kyk hom vas in die oë. “Maar dan nog, oom. Dawid is ’n man. En ek … ek is ’n vrou, oom.”

“Bina …” Daar blink die glase weer. Dit moet die manier wees waarop hy sy kop hou: so half luisterend, filosofies teen die lig. “Jy wil my tog nie sê …”

“Nee, daar is niks, oom. Maar daar kan wees. En die hemel behoed my dan. Ek sal aan die verloorkant wees.” Sy het in die verlede tog al soms gedink dat hy iets vermoed, dat hy haar en Dawid uiteen probeer hou, soos die aand met die reën.

Uiteindelik hoor sy hom weer ’n keer sug, maar nie so swaar nie. “Ja, Bina,” sê hy byna gedwee. “Dis goed dat jy so reguit is daaroor. Ek vergeet soms. Vergeet van as ’n mens jonk is, en die bloed klop.”

Hy stap weg na die slaghuis waar die gaasdeur geklap het. Sy help ander klante wat inkom, ’n geselsie maak, goedjies uitsoek, betaal, groet, uitstap. Toe hy terugkom, sê hy: “Ons wou namiddag al ry. Maar laat ek een van die ander kinders bel om hulle ma bietjie te kom wegvat.”

“Nee, gaan julle, oom. Ek sal ook ’n bietjie verlof vat. Soos oom sê, ek het lank laas. As Dawid alleen hier is, moet hy sy sokkies optrek. Dalk is dit die beste ding wat met hom kan gebeur.”

“Jy wil nie maar dalk saam met my en Rykie gaan nie? Jy vrolik haar altyd op.”

“Nee wat, oom, julle verdien om ’n slag op julle eie te wees.”

Hy vra niks uit nie en sy sê niks verder nie, want daar is waarlik niks. Sy moet die enigste meisie op die dorp wees, indien nie op aarde nie, wat nêrens het, ver of naby, om heen te gaan nie.

Toe Dawid teen nege-uur inkom, voel Bina huiwerig om hom aan te spreek. Hy sal seker ingedagte wees, en norserig, want hy het sedert gisteraand moeilike dinge beleef. Om ’n trein met jou geliefdes daarin te sien wegstoom, is ’n hartseer saak.

“Môre, Dawid,” sê sy dus net en vee die dikpens-lekkergoedflesse met ’n klam lap af. Buite is oom Daan besig om gedroogde velle op die groot skaal te sit. In ’n houtkis kir en vroetel verkoophoenders.

“Môre, miss O’Connell,” groet hy grappig. ’n Teenstrydige vreugde laai in haar op toe hy opgewek klink. Dis asof daar ’n swaar sluier van sy gemoed af gelig is. Maar hy moet ligloop. Hy voel dalk opgelug omdat die bron van rusie onder sy voete uit is, maar teen vanaand sal hy die gemis begin voel. Boeie kan skaaf, maar dit kan veral vashou.

“Jou pa sê Molly en Lientjie is bietjie na haar ouers toe. Dan het jy genoeg tyd om hier reg te vat. Want jou pa en ma wil mos vanmiddag bietjie weggaan, so ek het gedink ek vat ook sommer verlof.”

Hy frons liggies. “Gaan jy weg, waarheen?”

“Wat traak dit jou, Dawid?” Watter reg het hy om so iets te vra? Of grief dit haar net omdat sy regtig nêrens het om heen te gaan nie? Dalk vir mevrou De Wet gaan help boeke regpak, sonder betaling? Nee, dit sal lyk of sy witvoetjie soek om ’n pos daar te kry. Daar is nie regtig werk vir twee mense nie, dis maar kleinerig, nie ’n provinsiale biblioteek nie. En mevrou De Wet, gaaf soos sy is en saam met haar man ’n leier in kerk en samelewing, praat darem net te maklik en te veel. Kyk nou sowaar wat sy alles gister opgetower het uit niksbeduidende dingetjies.

“Nee, dit traak my seker nie. Maar nou moet ek alleen regkom, en ek het ook net twee hande. Maar ’n week is darem nie te lank nie.”

Hy fluit liggies, asof haar wegwees hom nie regtig pla nie. Is sy belaglik om te kon gedink het dat iets sal gebeur as hulle alleen is? Dat mense sal skinder? Of is sy bloot verstandig? As die bloed klop, het oom Daan gesê, en hoe waar is dit. Daar is juis so baie skuilhoekies in die winkel. Agter die rak met klere, agter in die stoorkamer. As Dawid haar soontoe afkeer, wat sal sy kan doen om haar te handhaaf? Die blote feit dat sy aan hierdie hoekies dink, behoort vir haar ’n rooi lig te wees.

Maar, anders gestel: as sy vir Dawid soontoe lok, nie met woorde of gebare nie maar bloot met haar verborge hunkering, wat sal hy kan doen om hom te handhaaf?

Oom Daan het haar gistermiddag laat tuisbly om te lees, sy kan nie weer vandag dieselfde vra nie. Maar hy is ’n man van aanvoeling en takt, en hy bied self aan: “Jy kan mos maar weer namiddag tuisbly, as jy reëlings het om te tref.”

Dis genoeg om van te lag. Wat se reëlings tog? Maar dit help haar om te besluit, half onbesonne: sy sál weggaan. Sy sal aan iets dink. Sy sal oom Kola se raad vra, dalk het hy ’n verre, gawe familielid iewers. Nie vir Tanna nie, sy is te broeis om los te laat. Kyk maar mooi, dink sy, môreaand is ek weg. Sy kan die trein De Aar toe vat en ’n paar dae lank daar op die stasie sit en kyk hoe die lokomotiewe uit alle oorde blaas en kruis, haha.

Meteens kry sy ’n eienaardige flits, byna soos weerlig wat deur haar kop trek: van haar, in ’n motor, op die lang pad, en iemand langs haar agter die stuurwiel. Maar hoe die persoon lyk, kan sy nie sien nie, want hy is in donker gehul. Die pad ken sy nie, en die dag weet sy nie. Maar sy weet sy het dit gesien.

Omdat oom Daan haar die middag vry gegee het, werk sy ’n bietjie later as eenuur. Sy is dus nie te verbaas toe oom Kola haar teenkom en oplaai nie. Die ou bakkie is verreweg nie die gelyke van die Duraans se nuwe model nie, maar dit dien menige doel, behalwe betaalde karweiwerk. Hy kan veral op pensioendag vir Tanna dorp toe te vat, en hy gaan gereeld pos uithaal en goedjies vir die huis koop. Want oom Daan hou nie alles aan wat hulle nodig het nie.

“Ek hoop nie oom Kola het my spesiaal kom soek nie,” groet Bina hom bly. Hy is tog maar die enigste pa wat sy ken, hoe knorrig en knoetsig hy ook is. Hy het haar in huilnagte op sy skoot gehou, maar was versigtig met troeteling. Hoe groter sy word, hoe deegliker het hy sy lyflike afstand bewaar. Hy sal haar nooit probeer aanraak nie, draai hoogstens sy wang as sy hom af en toe ’n groetpikkie wil gee.

“Nee, Rykie het laat vra ek moet ’n stuk plank saag wat bo-op die kot pas. Soos ’n tafel, sien. Met ’n doek oor. Dis bêreplek en neersitplek en so.”

“Dalk was die leë kot vir haar te erg,” raai Bina. “Het oom geweet die ma en kind is weg?”

“Ja’k. Hulle het dit verwag. Dit dreig mos lankal. Daan het my laas week al gesê, of die skoondogter nou bly of ry, hy wil vir Rykie bietjie wegvat.”

“Wel, sy is nou weg, en hulle vertrek ook. Tant Rykie het oom seker gesê.”

“Ja’k. Sy pak die soetkys. Dit staan sommer alte lekker op die nuwe plank. Sy hoef nie laag te buk nie.”

“Betaal sy oom darem vir die plank?” Sy waak konstant oor oom Kola se “loswerk”, want hy vra te min, of hy vra niks, of hy laat hom verkul.

“Sy het my die foun laat gebruik, dis genoeg betaling.”

“Maar wat is ’n oproep nou, koöperasie toe of so?” Oom Kola se behoeftes is gering.

“Hooflyn,” sê hy kortaf, asof hy elke dag ver bel. Dan voeg hy by, asof hy besef sy moet darem weet: “Johannesburg toe.”

“Oom?” vra sy verbyster. Sy weet van net een mens in Johannesburg wat hy kan bel.

“Ja’k,” sê hy. “Jy moet ook ’n bietjie wegkom.”

Weet oom Kola dan ook? Onthou hy, van jong bloed wat kan klop? Was daar wel iemand in sy lewe? Maar dringender is die vraag: het hy haar pa gebel? Hoe durf hy dan? Het haar pa haar nie afgeskryf nie? Sy wil nie in sy lewe gaan indring nie.

“Oom Daan het gesê ek kan ook maar ’n bietjie afvat.”

“Dis goed. Ek het ook vooruit al die ding so bedink.”

“En die nommer? Waar het oom dié gekry?”

Hy vroetel ’n papiertjie uit sy hempsak. Dis van ’n stuk bruinpapier afgeskeur.

Toe weet sy verseker dat haar pa die nommer verskaf het, hoe en wanneer ook al, en dat dit vir haar weggesteek is. Was daar ’n brief? Meer as een? En het hy tog geld gestuur? Dan het oom Kola en Tanna haar willens en wetens in die duister gehou. Vir haar beswil, soos hulle sou glo. Maar nou is die nood aan die deur, en Pieter O’Connell is die enigste uitweg. Verseker weet Tanna niks. Oom Kola bespreek nie dinge met haar nie. Hy sal hoogstens ’n woordjie blaf as dit nie anders kan nie.

“Jy moet maar jou goedjies regkry. Hy het gesê hy ry môre douvoordag uit Johannesburg. So agt ure op die pad, werk ek uit. Hang af of hy ’n harde ryer is. Hy kan hoogson se koers hier wees.”

Bina is sonder woorde. Ook sonder gevoel, asof die skok dit skoon weggeslaan het. Net een gedagte oorheers: so ernstig staan die saak dus eintlik. So gevaarlik ag oom Kola haar en Dawid se alleenwees, dat hy agter haar rug ’n afspraak met haar vervreemde pa gereël het.

Sy wil iets oor haar pa vra, enigiets wat die geringste inligting kan gee. Maar dis ’n ander vraag wat uitkom: “Oom het tog nie gedink ek sal … as ek en Dawid alleen in die winkel … oom dink tog nie …?”

“Vermy die plekke waar die plae val,” haal hy aan.

Toe vra sy die vraag wat sy jare lank al wou: “Het oom self sulke plekke geken?”

Hy antwoord nie direk nie. Hy hou stil in die klein rousteenwaenhuis waarvan die sinkdeur oopstaan. Alles is rondom netjies gepak, op die rakke en op die vloer, met oom Kola se gereedskap en sement en planke en blikkies vol skroewe en goeters. Dis warm gestowe van die direkte son op die plat sinkdak, waar die woonhuis tog darem ’n soort plafon het.

“Om in ’n getroude mens sin te hê,” sê hy dan, terwyl hy uitklim met sy rug na haar, “is soos om elke dag ’n moedswillige boerbok aan te keer en kort vas te maak. Tou om die horings.”

Sy ken sy manier van praat, bolangs maar met ’n dieper betekenis. Sy weet dus wat hy bedoel: die menslike hart. Hy het nou die middag die beeld gebruik, toe sy die kos by die kombuistafel sit en inwurg het. “En word die bok later mak, oom? Of net kopsku?”

“Meer as kopsku.” Hy haal orige stukkies plank van die bak af en staanmaak dit netjies teen die brokkelrige muur. “Hy raak hatig.”

Bina word lam van begrip. Dis die tweede skok, so kort op die eerste. Sy kan net flarde van gedagtes georden kry. Oom Kola het soms stukwerk by Tanna se oorlede man gedoen, op hierdie selfde plek. Was Tanna se arms toe nog glad en saf? Haar hare dig en in die krul? Sy ken mos die stokou trouportretjie teen die muur.

Het die jong Van Reenen-vrou geweet van die verliefdheid van die nukkerige jong man wat so rondwerk, wat in die riet-en-kleihuis sy ma oppas? Of het hy sy binneoorlog in stilte gevoer? So hewig, dat hy geleer het om haar te haat, selfs toe sy weduwee raak, selfs toe die lewe hulle onder een dak saamgooi?