Читать книгу Monument - Maretha Maartens - Страница 9

Sy staan voor Oumbecca se huis, uitgesluit. Die muur is drie meter hoog met duiwelsvurk bo-op. Die sipresse by die voorhek staan nog, maar agter die muur.

Die straatnommer het verander. Dit was 37; dis nou 42. Die hek by die motorhuis se oprit is afgehaal. In sy plek is daar ’n staalhek op spore, met die snoet en die gegrom van ’n groot hond in die smal opening tussen twee tralies.

Die loan shark wat Oumbecca se huis gekoop het, ry ’n Hummer, het Adriaan gesê. R1 400 per tenk, hum-hum deur Petrusburg se strate.

Cheri het haar mond oopgemaak: “Die man ooze geld.”

“Een vrou het ’n mikrolening vir ’n boob job by hom gekry,” het Adriaan bygevoeg. “Nou staan sy en haar man op skei oor die skuld, drie kinders onder ses. Maar dis eintlik Bolokanang se armes wat hom in die pound seats sit – of in sy volgende Hummer of Porsche, ha-ha. Hulle loop agter die geldreuk aan, vat kortpad van die brug af, jy moet die voetpaaie deur die veld voor die Ou Kerkhof sien, lyk soos ’n beespad. Dan tussen die kerk en die ouetehuis deur, net een ding in die kop: ching-ching by die shark. As hulle eers die leengeld gepocket het, is dit reguit Liquorland toe. Party haal nie die lokasie nie, die monument is hulle halfway stop. Jy moet sien hoe dit daar lyk, die Voortrekkers draai in hulle grafte om. Bottelskerwe, bierblikke, panties en vests. En jy kan nie naby die klippe kom nie.”

Haar broer se praat was soos ’n rioollek. Maar sy het hom jammer gekry; die diggings was nog nie uit hom uit nie.

Die jongste seuntjie, Attie, ’n kloon van sy boetie, het van buite af ingekom. Spoedig, het Margo gedink, sal hy ook met sy vingerpunte bepaal wat hy van die wêreld en die mensdom wil sien. Maar nou is ’n slimfoon hom nog nie beskore nie.

“Watter klippe, Dadda?” het hy gevra.

“Geloftedagklippe. Dié by die monument.”

“Watter monument?”

“In Monumentweg. Die monument oorkant die kafee, man. As mens by die dorp inkom van Bloemfontein se kant af. Naby die kerkhof waar Ouma begrawe is.”

“Hoekom sê jy dan dis belofteklippe?”

“Oor almal daar gaan klippe pak het, in die tyd toe daar nog Geloftefees gehou kon word sonder dat iemand van hoogverraad aangekla word.”

Die kind het nie verdere vrae gevra nie.

Die klipstapel by die monument is bevuil van menslike afval, moes Margo verneem. En daar is altyd ’n skoen.

“Hoe bedoel jy: ’n skoen?” het sy gevra.

“As ek ’n skoen sê, bedoel ek ’n skoen. Daar is altyd ’n skoen of twee wat by die monument rondlê. Hulle lyk almal eenders, en die hemel alleen weet hoe enigiemand nog daarmee kon loop, maar hulle is oral. Altyd net één, nooit ’n paar nie.”

Haar skoonsuster het hulle van ver agter af ingehaal: “Die wittes leen net so baie soos die swartes.”

Margo het haar broer se gelaatstrekke oor die beker kitskoffie sit en bestudeer en gesien die kinders hou haar dop, Cindy oor haar selfoon, Diederick oor sy brilraam. Hy was tien toe sy Israel toe is: ’n rustelose kind met geneigdhede – Oumbecca se woord. Met elke besoek het hy Oumbecca se slypsteen uit die onderste kombuislaai gehaal en haar groente- en steakmesse geslyp. Dankie, dankie, het Oumbecca ingenomenheid geveins.

Die onuitgesproke woorde was: Dankie, dankie dat Adriaan terug is van die diggings. Dat grond en skaap tóg in sy bloed is, ten spyte van alles.

Messe geslyp, het Diederick deur die huis gedwaal en goed van die rakke afgehaal, omgedraai en van onder af bekyk. Die Dawidbeeldjie op die koffietafel het hom gefassineer. Gereeld het hy hom op die mat tuisgemaak en daaraan begin draai, sy ken net-net bo die koffietafel, sy oë klinies gefokus soos dié van ’n mikrobioloog by ’n petribakkie.

Geneig om op sy eie planeet te wees, het Oumbecca haar kop geskud. Was dit nie vir kindersielkunde wat tussen toe en nou in die prentjie gekom het nie, het sy boude al ’n paar keer onder hierdie dak gebrand. Jou ma het kleintyd geweet waar die streep getrek is. En waar die streep nog nie getrek was nie, het sy ’n vermoede gehad hy is daar iewers. Soos wanneer ek haar met die klein albumpie betrap het.

Die klein albumpie, kosbaarder as die Qumran-perkamentrolle, vingerafdruk van die familieheilige. Foto’s en gedagtes van Angelina Edwards-Fourie Wessels, Oumbecca se ma.

Oumbecca het gereeld vertel hoe vol sy haar hande met Ma Chris gehad het.

“Nuuskierig verby, altyd waar sy nie moes wees nie. As dit so stil word in die huis, het ek geweet sy blaai in die klein albumpie. Of sy staan in haar pa se helm en kamaste voor die lang spieël in die blou kamer. As ek haar nie voor die spieël gekry het nie, moes ek maar net agter die dubbelbed gaan kyk.”

“Wat het Mamma daar gedoen, Oumbecca?”

“Die patrone uit haar pa se patroonband soos soldate op parade op die vloer uitgepak. En haar asem opgehou sodat ek nie moes hoor nie. Hulle was almal lewendig, die patrone. Sy kon haar hande nie van daardie patrone afhou nie, dit was asof sy met die pa wat sy nooit geken het nie se nagedagtenis speel.”

“Toe was Ouma nog nie met Uncle Bill getroud nie, nè?”

“Ons is in 1950 getroud.”

Saaklik, want Bill Hallman was die fout van Oumbecca se lewe. Ma Chris het die rusies gehoor, eenkeer vir iemand oor die telefoon daarvan vertel. Hoe haar ma kop onderstebo voor die familie se konsentrasiekamp-ouma gesit het: “ ’n Engelsman wat jou pa kon gewees het, Rebecca, ’n Éngelsman, terwyl jy die weduwee is van een van die byna twaalfduisend soldate wat vir die Commonwealth gesneuwel het, so nodeloos.”

Asof 1901, David Edwards die Engelse soldaat, die Winburgse konsentrasiekamp, die kosproeër op die vullishope en die nag toe konsentrasiekamp-ouma Jacomina Fourie haar kind in ’n sinkbad gedoop het, ’n droom was, alles net ’n droom.

Die hele tyd wat Margo onder Adriaan se dak was, was Diederick se bene nie ’n oomblik lank stil nie. Die bril het ’n groot verskil aan sy voorkoms gemaak. Dit het haar opgeval dat hy Cheri se oogkleur en Adriaan se swaar oogbanke het.

“Hoekom het Adriaan sulke oë, Oumbecca?” Sy was vyf of ses, Adriaan twaalf of dertien.

“Watse oë?”

“Hy’t nie oogklappe soos ek nie.”

“Jy bedoel ooglede?”

“Ja, ooglede. Hoekom het ek ooglede en hy nie?”

“Hy trek op die Van Rooyens.”

“Wie is die Van Rooyens, Oumbecca?”

“Julle pa se voorouers aan moederskant. Sy ma was ’n nooi Van Rooyen, broerskind of niggie van Ignatius van Rooyen wat vir George Mousley van agter af op die Bethlehem-pad doodgeskiet en buite Ficksburg in ’n vlak graf begrawe het.”

“Wie was George Mousley? En hoekom …”

Dan sou Oumbecca begin vertel.

Onder haar dak is daar soms onverwags aan die spinnerakdrade van die nimmereindigende oorloë van die land getrek: die grote, die Anglo-Boereoorlog. Eerste Wêreldoorlog en die oorlog in die kleine daarteen, die Rebellie. Die Tweede Wêreldoorlog. Oupa Johannes Strydom, die liefde van Oumbecca se lewe, in 6 SA Pantserdivisie, vrywilliger ter wille van die geld. Hy wou grond koop, hy was nie gemaak vir die stad of vir die herstel van lugremme en warm as-busse in die Spoorweë se werkswinkels nie.

Ma Chris is verwek gedurende ’n naweekpas van Zonder­water, waar hy opleiding ondergaan het.

Margo kon sien hoe die web in Oumbecca se oë roer. Raak jy aan een sydraad in die geskiedenis van hierdie land, raak jy aan ’n web wat oor tyd, families, kontinente, lewens en nooit gesêde dinge span.

Toe Margo se plaasbesoek verby was en sy wou vertrek, was Attie soek. Hulle het hom buite op die werf gekry. Wap-wap! Wapwapwapwap het die kind alles wat voorkom met ’n dik stok loop en slaan. Hoenders het krysend uit sy pad gevlug, stukke boombas het deur die lug getrek, blare het gewaai, leë verfblikke het gekletter en gerol. Blomstingels was geknak, want hy het ook die enkele magrietjiebos bygekom.

Hy het geweier om te kom groet.

Sy suster het in die droë wind gegaap. “Hy’s iets vreesliks.” Haar mond het lank oop gebly; haar oë het getraan.

Hulle het saam met Margo motor toe gestap: vier van hulle plus die hond – ’n kruising wat nie moes gewees het nie en wat haar enkels bly beruik het.

Cheri het afgebuk, ’n kous van die grond af opgetel en dit weer aan die wasgoeddraad gaan vasknip. “Ons los hom maar,” het sy in die kind se rigting beduie. “Anders is hy snags tot halftwaalf, twaalfuur wakker. Diederick was ook so gewees. Attie, gaan speel weg van die wasgoed af.”

Attie het die kledingstukke aan die wasgoeddraad op die ry af geslaan, die grand finale. By die verste wasgoedpaal het hy begin klippe optel.

Adriaan het gewaarsku: “Jy gooi nie diékant toe nie, hoor jy vir my?”

Dalk het Cheri gevoel dat sy ’n verklaring aan Margo verskuldig was: “Só word hulle in hierdie land.”

“Ons het ’n plaasaanval gehad,” het Adriaan bygevoeg. “ ’n Kilometer hiervandaan, soos die kraai vlieg.”

Hy het Margo die nuwe-Suid-Afrika-kyk gegee: dinge het verander terwyl jy weg was. En sê nét iets.

“Daardie kind is skerp,” het Cheri voortgegaan. “Hy mag net vyf jaar oud wees …”

Adriaan het haar doodgepraat, die haat in sy oë soos ’n kruipende vlam wat die lont verteer. “Die ou vrou is eers verkrag, toe drie keer geskiet. Sy het die Sondagskool op Bokpos begin, sewe en tagtig jaar oud.”

“As die future klaar hier was, het dit nie met haar gebeur nie.” Diederick, dons op die bolip en pupille te groot in die middaglig, het van die kant af ingeval asof hy ’n deur oopskop. Hy het met háár gepraat, familie.

Cheri het met die hand gekeer, asof iemand wat met iets op loop raak, gekeer kan word: “Jy en jou science fiction.”

Hoe neerdrukkend was die werf met sy verroeste metaalskroot en weggooigoed: veevoersakke, buitebande, kartonbokse en sinkplate, stukke doring- en staaldraad, koeldrank- en bierbottels, ’n kastrol met ’n swartgebrande boom, ’n toiletdeksel, son- en waterbeskadigde skooloefeningboeke. Die Wes-Vrystaatse landskap – molshope, dwarrelwinde oor die rooi ploeglande, lae rantjies, botterblomme geler as botter en gesmelte soetmelkkaas – was in ’n skulp van lig en lug, ’n resonansieholte vir die hoorbare en onhoorbare krete van hadidas en mense. Snags, het Margo opeens onthou, is dié stuk aarde skurf en klein soos ’n appelkoospit in die sonnestelsel op die rand van die Melkwegspiraal. Snags het sterre, swartgatkolke, asteroïedegordels, newelwolke en planete soos vuurwerk in die heelal om Oumbecca se huis ontplof.

Op laerskool het Oumbecca baie weeksoggende – want naweke het Adriaan en Margo plaas toe gegaan – gevra waarom sy die kamergordyne toegetrek het. Hoe kry sy geslaap sonder vars lug?

“Ek kan nie slaap as ek vir die lug kyk nie, Oumbecca.”

“Hoekom nie?”

“Dit lyk of die sterre nader kom, hulle word heeltyd meer, soos bye. Agter elkeen is daar nog van hulle. En agter die agterstes kom daar nóg ander aan.”

“Hulle is ver, Margo, tienduisende, miljoene ligjare van hier af. Baie van hulle is al uitgebrand, net hulle lig het hier aangekom. Jy hoef jou nie aan hulle te steur nie.”

So het sy in die velkankergevaartyd van die dag saam met Adriaan en sy gesin na haar motor gestap, ’n prosessie wat bly was dat sy op pad was. Sy kon die wydte en die diepte van die vervreemding tussen haar en haar broer in sy oë en in die oë van sy kinders sien. Sy het bitterbos geruik, nog altyd bitterbos. En daar was die geklap van die jongste kind se stok teen alles: pale, dromme en die stapel gebreekte plastiekstoele teen die muur van die rondawel wat vroeër die gastekamer op die plaas was. Nou lyk dit van buite af soos ’n pakkamer, ’n grys spinnerak oor die stowwe­rige venster.

Wat maak ek hier? het dit deur Margo geskryn. Ek hoort nie meer hier nie.

Sy het deur die verwydering getas. Sy kon haar broerskind tog nie ignoreer nie. “Lees jy dit of skryf jy dit, Diederick?”

Hy het verras gelyk oor die aandag. “Lees of skryf ek wat?”

“Science fiction.’’

Hy het een skouer opgehaal. “Ek sien dit net kom. Dis inevitable.”

“Wat?”

Cheri het gefrons. “Dis nie praatjies vir kuiermense nie, Diek.”

Nogtans het Diederick sy standpunt vir Margo uitgespel: “In die toekoms, wanneer ’n human sewentig of vyf en sewentig slaan, sal dit sy tyd wees, maak nie saak of hy Zuma of Mugabe of ant Sienie is nie. Dit sal die wet van die aarde wees. Dan kry hulle ’n inspuiting of ’n cocktail, hier by ons een met Amarula of Klipdrift daarin. Of die elektriese stoel, maar een waarin hulle kan wegsak met hulle hond of kat by hulle. Of hulle opt vir ’n bungee jump, free at last. Ek sien ’n massive industry, huge.”

“Hy het dit alles uitgewerk,” het Cindy gesê. “Alles begin die jaar voordat hulle vir hulle cocktail of whatever gaan. Daar is farewell parties en speeches en so aan.”

Adriaan het ’n opstopper na Diederick se ore gemik, maar die kind het weggekoes.

“Ek wil ’n draai by Oumbecca se graf gaan maak,” het Margo die ontsnappingsroete gekies.

Die ongepastheid van haar opmerking het haar op pad na die plaashek getref. Sy het aan die lag geraak en meer as ’n kilometer gery voordat sy agtergekom het dat Adriaan se hond heen en weer oor die plaaspad voor die motor uithardloop, sy lyf en stert die ene jakkals.

Ná die lag het sy net stomgeslaan voor haar sit en uittuur.

That farmyard is a shissel, sou Yachin gesê het. ’n Kookpot. Die woord het in haar kop bly maal totdat sy die beeste op die brandveld sien lê het en stilgehou het vir ’n foto.

Net toe sy wegdraai van haar ommuurde grootwordhuis om terug te klim in haar motor, bel Yachin.

“Ek verlang my uit al my fokus uit, Bubbeleh! Waar is jy?”

Sy groet laat dink haar aan die herfsdag in 2011, laat-September of vroeg in Oktober, toe hy haar op haar selfoon geskakel het om te hoor of sy al op pad terug was van Tel Aviv af.

“Hoe het jy Ann Pollard ervaar, Margo?”

“Something is not lekker there, Yachin, daar is moeilikheid. The shtook scenario. En dis Tel Aviv, ons praat nie van Haarlem nie. Lekker buitelugkafee oorkant die straat, ’n valutabank en ’n delikatessewinkeltjie ’n paar treë van haar woonstel af. Nordaustraat is nie die pits of ’n ouetehuisgang nie, sir. Sy is op die busroete; die bromponies staan ingeryg onder die bome.”

“What was not lekker?”

“Maybe she was tidying up, but she looked …shmutzy when she opened the door. Farmisht and shmutzy. Verward en onversorg. Die kat se sandboks in die kombuisie, gordyne toegetrek.”

“En die onderhoud?”

“Sy en Esther Pollard …Twee pole. As ek nie geweet het dis sy nie, sou ek nie kon glo nie dat dit sy was wat in die 1980’s gesê het dat sy en Jonathan Pollard gedoen het wat hulle morele verantwoordelikheid as Israeli’s was, hulle morele verantwoordelikheid as mense.”

“Sou sy die horlosie wou terugdraai?”

“Ek weet nie. Dis net …haar fokus het verander. Lots of kvetching about the sofa she sleeps on, inadequate living space, the rent – according to her it has risen to NIS 4,600 per month, with her grant from the state fixed at NIS 4,500 per month.”

“En jy het vir haar gesê dis die werklikheid van Israel: almal kla omdat almal se knieë teen almal se neuse is, en as jy nie met die huur kan saamleef nie, slaap jy op straat saam met die onwettige immigrante. Reg?”

“Ek het darem ook vir haar gevra of sy gelees het wat Esther Pollard in die Jerusalem Post geskryf het oor die algemene misverstand oor Jonathan se outomatiese vrylating op 21 November 2015. Dat dit nie ’n vrylatingsdatum is nie, maar die datum waarop hy aansoek mag doen vir parool.”

“En …?”

“Sy beweer daar is nog steeds nie ’n amptelike egskeiding aan haar toegestaan nie, dus is sy en Jonathan Pollard steeds getroud. En sê dat sy nie kans sien om saam met haar pa in die gemeubileerde woonstel in Ramat Gan te bly waarna die eerste minister verwys het in reaksie op haar klagtes nie. Maar hoekom bel jy hieroor? Ek kom mos die berig skryf.”

“Yiddisher kop, jý,” het hy gesê. “Ek het iets hier voor my, ’n raakpunt.”

Dit het haar altyd gevlei as hy haar oopkop noem. “Wat is dit?”

“ ’n Gedig uit ’n bundel van Chava Rosenfarb wat in 2013 gaan verskyn. Gedink jy sal daarvan hou.”

Haar stilte het hom die feite laat invul.

“Die Jiddisje digter wat in Auschwitz, Bergen-Belsen en die Lodz-ghetto was.”

Hy het die gedig vir haar voorgelees. Yachin se foto’s is A-dubbelplus, emosie en siel en hart. Sy voorlesings …o aarde. Maar hy het probeer.

Tog, sy aanvoeling vir háár geskiedenis het die afstand tussen hulle uitgewis. Die sandsteenwit van Jerusalem was voor haar; die afstand tussen hulle het gekrimp.

So perhaps I should sew a robe for you, my child,

out of the cloak of my old-fashioned pain

and alter my hat of experience for you

to shelter you from the ravaging rain?

… So I must leave you outside, my child, and leave you there alone.

Perhaps dressed in clothing of love you will learn better how to go from home.

Yachin praat uit Jerusalem. Hy vertel haar dat Eason iets agtergekom het, honde weet wanneer iemand ver weg is. Sy staan voor die tuinhek, woedend omdat daar ’n muur om haar geskiedenis en haar verhaal is.

Hy praat van ver af, besorg: “Are you okay, Bubbeleh?”

Sy sê dit. Die muur laat haar dit sê: “Ek weet nie wat ek hier soek nie, Yachin.”