Читать книгу Әсәрләр. 9 томда / Собрание сочинений. Том 9 - Мухаммет Магдеев - Страница 21

Галим Р. Фәхретдинов – совет власте елларында мөселман дөньясында талау сугышларына, колониализм режимына каршы зур активлык белән көрәш алып барган кеше. Бу көрәштә ул үзенең руханилар, дингә ышанучылар арасындагы авторитетына таянган һәм үзенең эшчәнлегендә һәрвакытта да совет дәүләтенең күренекле эшлеклеләренә мөрәҗәгать иткән. Түбәндә шуларны раслый торган берничә документ китерелә.

1925 елның 31 октябрендә Мәскәүдә СССРның Революцион Хәрби Совет председателе, Хәрби һәм Диңгез Эшләре буенча халык комиссары, Хезмәт һәм Оборона Советы әгъзасы, күренекле полководец М. В. Фрунзе үлә. Шул көннәрдә Мәскәүгә ВЦИК (БҮБК) адресына Р. Фәхретдинов түбәндәге телеграмманы җибәрә:

«ВЦИК, Кремль, Москва.

Выражаю глубокое соболезнование верующих мусульманских масс РСФСР по случаю смерти славного вождя армии, освободившей трудящихся СССР от гнёта. Мы уверены, что рабоче-крестьянская армия выдвинет новых Фрунзе, которые помогут восточным народам в борьбе за освобождение. 4.ХI. 1925».

Шул ук вакытта Р. Фәхретдинов мөселман дөньясының теләсә кайсы почмагында кабынган сугыш учакларын күзәтеп барган һәм мөселманнарның моңа каршы протестын белдерә килгән.

Бөек Октябрь Социалистик революциясенең йогынтысы астында гарәп илләрендә, шул исәптән Мисырда да, милли азатлык хәрәкәте башлана. Инглизләргә каршы Мисырга азатлык таләп итү дулкыны күтәрелә. Мисыр коммунистлары, социалистларының Каһирәдә, Искәндәриядә, Порт-Сәгыйттә беренче группалары барлыкка килә. 1922 елда Мисыр Коммунистлар партиясе төзелә. Илдә азатлык хәрәкәте көчәя. Бу хәрәкәттән куркып калган Бөекбритания дәүләте Мисырга протектораттан баш тарта, әмма Мисырда үзенең хәрби көчләрен калдыра. Англия капиталы да әлегә үзенең хакимлеген саклый. 1923 елның сентябрь-октябрь айларында Мисырның яңа хөкүмәте Англия кораллы көчләрен Мисырдан һәм Суданнан чыгармакчы булып хәрәкәт башлый. Бөекбритания 1924 елның ноябрендә Мисыр хөкүмәтенә ультиматум куя: Суданнан бик тиз генә Мисыр гаскәрләрен чыгаруны таләп итә. Мисыр хөкүмәте моннан баш тарткач, Бөекбритания хәрби хәрәкәт башлый, Мисыр гаскәрләренә каршы ут ача, Искәндәрия шәһәрендәге таможняны басып ала. Корбаннар, кан кою башлана. Р.Фәхретдиневнең телеграммасы:

«1924, 17 ноября в ВЦИК Советского Союза.

Мусульмане СССР глубоким возмущением следят за наглым поступком английских империалистов по отношению к мирному египетскому народу. Выражая свой протест, призываем мусульман, порабощённых Англией колоний, теснее сплотившись, дать отпор новому посягательству лордов на самостоятельность мусульман Египта, а мировой пролетариат – оказать активную помощь трудящимся Египта, борющимся за свое освобождение и независимость. Пусть знают империалисты всего мира, что недалеко то время, когда Восток поднимется, и настанет час расплаты».

Әмма дөньядагы империализм бер үк максат, бер үк төс белән яши. Инглизләр Суданда, Мисырда башбаштаклык эшләгәндә, француз империалистлары да тик ятмый. Алар да Сүрия халкының милли азатлык хәрәкәтенә каршы туплар, самолётлар әзерлиләр. 1925 елның 18 июнендә Сүриядә французларга каршы милли азатлык восстаниесе күтәрелә. Бу хәрәкәткә Сүриянең эшчеләре, феллахлары, милли интеллигенция катнаша. Баш күтәрүчеләр дүрт меңләп француз гаскәрен тар-мар кылып, берничә шәһәрне азат итәләр. Бу восстание гомумсүрия восстаниесенә әйләнә. 1925 елның 14 октябрендә баш күтәрүчеләр Дәмәшкъ шәһәренә килеп керәләр. Ләкин француз генералы Садрай шәһәрне котчыккыч рәвештә бомбага тота. Баш күтәрүчеләр, күп корбаннар биреп, шәһәрне калдырырга мәҗбүр булалар.

Р. Фәхретдиновның телеграммасы:

«Председателю ВЦИК Калинину; копия Наркоминдел, Кремль, Москва.

Последнее злодеяние французских генералов в Дамаске, известие о котором встречено глубоким возмущением мусульман СССР, является новым доказательством хищнического отношения империалистов к мусульманским народам. Акты зверства в виде бомбардировки мирного города, убийства женщин и детей французскими империалистами, мы уверены, ещё более укрепят объединение угнетённых народов Востока вокруг лозунга борьбы за освобождение и сближение с Советами и послужит скорейшей гибели групп, превративших Францию из страны прав человека – гражданина в страну убийц, грабителей.

Просим довести наше глубокое сочувствие сирийскому-арабскому народу».

Мөселман руханиларының Бөтенроссия съезды халыкара хәлнең аеруча катлаулы көннәренә туры килә. 1926 елның 25 октябреннән алып 4 ноябренә кадәр Уфада киңәшкән бу мәҗлеснең документлары шулай ук Р. Фәхретдиновның Совет хөкүмәтенә мөнәсәбәтен ачыклауга нигез була ала.

«Председателю ВЦИК тов. Калинину, Москва.

Всероссийский съезд мусульманского духовенства и уполномоченных приходов шлёт председателю ВЦИК тов. Калинину искренний привет. Съезд пользуется случаем выразить от имени всех мусульман благодарность и преданность Советской власти, защитнице угнетённых народов Востока и обещает поддержать Советскую власть в её мероприятиях по укреплению завоеваний революции».

СССР Чит ил эшләре халык комиссары Чичеринга:

«Съезд заявляет перед всем миром, что Советская власть, начертавшая на своём знамени защиту угнетённых народов от хищничества империалистических держав, является бескорыстной защитницей их во имя справедливости и гуманности. Съезд вполне уверен (что) мусульманские народы поймут, что их освобождение, культурно-экономическое развитие зависит от тесного объединения мусульманского мира с пролетарским миром во главе его Советской власти».

Шундый ук эчтәлекле телеграмма Хәрби һәм Диңгез эшләре халык комиссары К. Е. Ворошиловка да җибәрелә:

«Народному комиссару по Военным и Морским Делам тов. Ворошилову.

Третий Всероссийский съезд представителей Мусульманского Духовенства и приходов приветствует в Вашем лице Красную Армию, являющуюся оплотом мирного труда и спокойной жизни трудящихся масс, всегда готовую отразить нападение врагов и их попытки помешать мирному строительству Союзных республик и осуществлению заветов великой революции».

Риза Фәхретдиновның Мәскәүгә адресланган түбәндәге телеграммасы аеруча кызыклы: бу телеграмма Бөек Октябрь Социалистик революциясенең унъеллыгы уңае белән 1927 елның 6 ноябрендә җибәрелгән.

«Председателю Всесоюзного Центрального Исполнительного Комитета Михаилу Ивановичу Калинину, Кремль, Москва.

В знаменательный день десятой годовщины Октябрьской революции, открывшей для угнетённых народностей бывшей Российской империи вообще и для мусульман в частности широкие перспективы и великие возможности… ЦДУМ приемлет за долг принести свои поздравления в лице Вашем правительству Союзных республик.

Истёкшие десять лет доказали, что мусульмане Востока вообще и СССР в частности, взиравшие с надеждой и упованием на лозунги, начертанные на знамени первой в мире пролетарской республики, не разочаровались в своих ожиданиях освободиться из тисков нравственной и физической эксплуатации империализма».

Казан утлары. – 1984. – № 4