Читать книгу Бер ананың биш улы / Пять сыновей одной матери - Сарьян Хасан - Страница 7

Шәрифулла абзыйлар безне көтеп торалар иде инде.

Ишекләрен ачу белән, борынга, ашыйсыларны китереп, каз шулпасы исе килеп бәрелде. Өйләре көндәгечә чиста, һәр җирдә кызлар кулы: идәннәре, пычак белән кырып юылган, түр сәкегә буйдан-буйга бизәкле йон палас җәелгән, тәрәзә саен – кызыл башлы сөлге, чигүле кашага. Ике кат тәрәзәләре буланып-тирләп утыра, – яландай өй эче тулы ямь, муллык иде.

– Шулай картаеп барабыз, Раббани апай. Җилкә бөкрәйгән, бил кәкрәйгән, – меңгә ике, йөзгә бер тулмый, – дип, Шәрифулла абзый киң ияген кәефле генә ышкып куйды.

– Каяле сиңа картаю! Карт аю урманда гына була, – диде абый.

Түгәрәк йөзле Җүәйрә апа бөтерелеп аш җиткерә башлады, әйтерсең лә үзләренең сугышта үлгән уллары кайткан иде.

– Җүәйрәттәй дә бер дә картаймаган, – диде абый.

Шәрифулла абзый иңбашларын селкетә-селкетә көлеп алды.

– Аның шулай: миннән алда бер картаеп куйды да хәзер шул көе мине көтеп тик тора…

Җүәйрә апа «с» авазын сакау әйткән теле белән:

– Син! Кунакларны сүз белән сыйлама. Түргә узыгыз дип әйт, ичмаса. Култык таяклы Раббанине ишек төбендә тотасың, – диде.

– Әүлиялар сүзе әйттең, кортка! – диде Шәрифулла абзый. – Әйдәгез, Раббани, Сирин… Өстәл катына утыраегыз әле.

Без өсләрдән салып, өстәл янына утырыштык. Аннары Шәрифулла абзый кече яктан чиреге белән бал алып чыкты. Үзе дә утырып, буяусыз агач кәсәләргә бал коя башлады.

Шулчак тышкы күтәрмә төбеннән дөп-дөп аяк каккан тавышлар ишетелде, кемдер өйалдына буш чиләкләр куйды; күп тә үтмәде, ишек тутырып Шәрифулла абзыйның ике зур кызы килеп керде. Башларында – иске кама бүрек, өсләрендә – кырык ямаулы фуфайка, аякларында катып беткән киез ката иде. Безне күрү белән, оялып-кыенсынып, мич артына кереп киттеләр.

– Рәҗимә! Тәрҗимә! Ния сез алай Раббани абыегыз белән килеп күрешмисез? – диде Шәрифулла абзый.

Зур кызлары Рәҗимә дә, Җүәйрә апа төсле, «с» авазын сакау әйтә иде, мич артыннан шул җавап бирде:

– Мал арасында йөргән өс-баш беләнме?

Бераздан аларның сөйләшүе кече яктан килә иде инде.

– Ярар, эшегез бетсә, юынып өсләрегезне алмаштырыгыз, – диде аларга Җүәйрә апа.

– Эшне җимереп эшлиләр анысы, – диде Шәрифулла абзый безгә. – Бармакларына җилен кысарлык көч керү белән сыер сава башладылар. – Шулай дип кулына кәсәсен алды: – Әйдәгез, алайса, кыстатмый гына эчәегез әле, апайлар. Синең исән-сау кайту бәхетенә инде монысы, Раббани. Бу сугыштан бик бәхетлеләр генә исән калды. Минекеләр әнә – юк… Әйдә!..

Икесе бердәй озаклап-тәмләп эчтеләр. Мин, балның туп-туры мигә ярып менгән үткен исенә түзә алмыйча, кәсәне кире куйдым.

– Бәй, улым, нишләп алай гына?

– Исе үк башка бәрде әле моның, Бал абзый.

– Чынлап та! Бөтен кан тамырларына йөгерде!.. – дип, минем сүзне абый да куәтләп җибәрде.

– Ә-ә, сиздегезме инде! Бу – яшь корт балы шул. Әтиегез мәрхүм дә: «Каяле, Шәрифуллау, теге ниәстәң бармы?» – дип, эчсә, гел шушындыйны гына сорап эчәрие. Аракының шөйлә тәмен дә белми үлеп китте мәрхүмкәй… Һә-әй дөньялар!.. Үңгәреп бетеп бара инде. Бар иемени ул сугышка тикле аракы эчү?.. Күрше авылның Кәҗә Талип кына җиде баласы өчен акча алган көнне бер чүлли эчеп, шуңа исереп кайтырые. Анысы да – елына бер!..

– Шулай иде шул… – диде Раббани абый.

Шунда тагын ишек ачылды. Башта идәнгә ап-ак булып суык җәелеп керде, шуннан соң гына көянтә-чиләге белән Җәзилә күренде. Апалары төсле, мич артына борылмады, йөзеп кенә, чаршау эченә зур яктан үтте. Суын, көянтәсен куйгач, кире чыгып, абый белән килеп күреште. Ул, әлбәттә, мин килүен көткән; мал карарга чыкмаган, киенеп-ясанып, ерак чишмәгә суга барган. Киеме гел яңадан: мамык шәл, сатин тышлы фуфайка, юка постау күлмәк, аягында – биле дә сынмаган киез итек; шәленнән башкасы гел кара – маңгай чәче дә, кашы-күзе дә шомырт-кара, күпереп торган түп-түгәрәк бите генә алсу янып тора иде.

Ул арада кече яктан да, өсләрен алмаштырып, Рәҗимә белән Тәрҗимә килеп чыкты. Икесе дә энәдән-җептән генә төшкән озын җиңле күлмәк кигән, чәчләрен дә кыл урталай ярып, ике толым итеп үргәннәр. Абый белән аллы-артлы күрешеп, бер-ике авыз сүз әйтешкәч, кире кереп киттеләр.

Абый, күзен дә алмыйча, карагайдай озын буйлы Тәрҗимәгә карап калды. Тәрҗимәнең үзе генә түгел, чәче дә озын – тез астына җиткән, атлаган саен елык-елык килеп, койрыктай уйнаклап китә иде.

Шәрифулла абзый, кече якка башын борып, Җүәйрә апага дәште:

– Син!.. Итең нишли әле анда?..

– Хәзер, хәзер… Өстемдә торма, – диде Җүәйрә апа.

Бераздан ул тирән коштабак тутырып ит чыгарды.

Әйләнәсенә бәрәңге тезеп, эре итеп суган туралган иде. Өстәл өсте җырлап җибәргәндәй ямьләнеп китте.

Шәрифулла абзый иркенләп кенә кәсәләргә чиректән бал агызды.

– Әйдәгез, ит алдыннан бер териткә тотаегыз әле. Яше бик җиткән инде бу балның – самый эчәр чагы!

Икесе дә кәсә читеннән генә сөзеп эчә башладылар. Раббани абый, эчеп бетергәч, ирен өстенә күбектәй ябышып калган кәрәз чүпләрен уч төбе белән сөртеп алды. Ә Шәрифулла абзыйның балдай кызарган йөзе, кинәт моңсулык төшеп, сүнеп-боегып киткәндәй булды. Безнең исән калган Раббани абыйга карап, үзенең сугыштан үлем кәгазьләре генә кайткан ике улы – Гарифулла белән Сәгыйдулла абыйларны уйлады микән?..

Биш-ун минут үттеме-юкмы, ишекне каерып ачып, Тимершәех абый килеп керде. Без, табыннан торып, аны каршы алдык.

– Кунаклар да бар икән! Исәннәрмесез барыгыз да!.. Исән генә йокладыңмы, Раббани?

– Кайда йоклаганымны да белмәдем, – диде абый.

– Бәхетленең кунагы да бергә килә – әйдүк, Тимершәех!.. – дип, Шәрифулла абзый аның бүрегенә үрелде. Моңсулыгы юкка чыгып, йөзенә нуры кайткан иде инде.

– Мин йомыш белән генә, Шәрифулла абзый…

– Йомышны аны табын янында да йомышлап була. Әйдә-әйдә, персидәтел булсаң да, аштан зур түгелсеңдер әле.

– Алайса, тукта инде, Шәрифулла абзый, берәр кызыңны атка җибәрик башта. Илләргә барып кайтасым бар иде – сельсоветка чакырганнар.

– Тәрҗимә, кызым!..

– Нәрсә? – дип, кече яктан Тәрҗимә килеп чыкты.

– Әнә Тимершәех абыеңның сиңа йомышы бар.

– Бик кыенсынмасаң, минем Турыны гына җигеп алып кайт әле, апай, – диде Тимершәех абый.

– Кылыйга ни дип әйтим? – диде Тәрҗимә.

– Илләргә бара дип әйт. Печәнне күбрәк салсын.

Хуш исле печән салып, көрмәле чанага утырып кайтасы булгач, Тәрҗимә яхшыдан киенде: өстенә бостон тышлы билле пальтосын, аягына калыптан гына төшкән кара киез итеген киеп, кара шәльяулыгын бәйләде дә, үзе дә яхшы атлар төсле башын чөеп, атка китте. Абый аңа күзен дә алмыйча карап утырды.

– Теге елан-турынмы? – диде абый. – Ай-һай, ул булса, кызлар кулын санлар микән?

– Атыңны түгел, шайтаныңны биетә ул безнең Тәрҗимә! – дип, Тимершәех абый өстеннән сала башлады.

Шәрифулла абзый аның күн бүреген, сары бәрән тунын алып, чөйгә элеп куйды.

– Рәҗимә, комганга җылы су сал, кызым. Тимершәех абыең юынадыр, – диде Җүәйрә апа.

Мин Тимершәех абыйга үз урынымны биреп, үзем түбәнгәрәк күчтем. Шәрифулла абзый тагы бер кәсә алды.

– Юк-юк, мин бер дә капмыйм, – диде Тимершәех абый. – Син Раббанине сыйла. Минем – эш вакыты. Сельсоветка да барасым бар. Сирингә дә иртәгә эшкә. Бүген Әдрән белән икесен дә нәрәткә кертмәдем инде: мондый көн гел килми, – дип, кайнар каз шулпасына кашыгын тыкты.

– Әйдә, алайса, Раббани! Дүрт буласы урынга икәү генә калдык, – диде Шәрифулла абзый.

Бер тәлинкә шулпа эчеп, иттән дә авыз иткәч, Тимершәех абый җай гына сүз башлады:

– Яз җитә бит әле, Шәрифулла абзый. Яз!.. Көздән уйлаган уйлар язга туры килеп бетмәде. Менә әле орлыкка дигән бодайны тазартып ятадырыек – бер дә җитәр сыман түгел. Аның әле чәчү өстендә ай буе сабан сөрүчеләрен, тракторчыларын ашатырга кирәк… Менә шундый-шундый хәлләр, Шәрифулла абзыкай гынам…

– Боткасын пешергәч, маен да сал инде, миннән ашлык сорарга килдеңме?

– Шулайрак иде, Шәрифулла абзый. Мин идарә сүзен әйтәм.

– Аш ташыганда – чүмече, туфан ташыганда – көймә, дип әйтәсең инде?

– Андый сүз юк, Шәрифулла абзый. Син һәрвакыт колхозның терәге булдың…

– Йә, салам кыстырма. Әйт, күпме кирәк?

– Бер өч йөз пот бодай биреп тор син колхозга. Яртысын быел, яртысын киләсе ел уңышыннан түләрбез. Үзең теләгән ындырдан сайлап алырсың.

– Өч йөз пот ук булмас, апай Тимершәех.

– Кит әле! Син бигрәк тагы! Сугыш вакытында да бишәр йөз пот биреп торганны!..

– Ә-әх!.. Ул чакны минем запас күбрәк ие шул! – дип, Шәрифулла абзый Тимершәех абыйга текәлде. – Сугыш башланасы ел алдыннан без, беләсеңме, күпме иген алдык?.. Ике улым белән җимереп эшләгән хезмәт көнебезгә төп-төгәл мең пот алдык!.. Ә аннан алдагы елны?.. Син үзен кәнсәләрдә эшли идең бит. Бар иеме колхозда бездән дә күбрәк эшләгән берәр семья? Әлбәттә, башкаларга да тимәде түгел – тиде. Колхоз ике-өч ел рәттән уникешәр кило бүлсен дә – ничек тимәсен! Егет-җилән дугаларга кызыл чүпрәк бәйләп өй борынына иген өләшеп йөридерие бит… Соңга табан, урыным юк дип, күпме кеше алмады!.. Ишегалларына бушатып киттеләр. Шулай кош-корт ашап, мал ашап исраф булды игенкәйләр! Ә мин алай итмәдем – капканы киереп ачып кертәдерием олауны. Келәткә саладырыем. Базга саладырыем. Мунчага. Кайда тишек бар – шунда тутырадырыем. Сугыш чыгар алдыннан әнә Җәзиләмә җиде яшь тә юк ие – ул да чиләк күтәреп ташыды! Бәләкәй генә уч төпләре чиләнеп чыкканые сабыйның… Шуннан нәрсә? Икенче елны сугыш чыгып китмәсенме?.. Синең белән бергә киткән Әкмаш ни әйткәнне хәтерлисеңме? «Кышка тикле мимечнең муенын астына китереп кайтмасак, сөйгән катыннарыбызның куены безгә хәрәм булсын!» – дип, башындагы кипкеләрен җиргә бөтәрләп атканые. Китте дә югалды мәрхүм. Авыр туфрагы җиңел булсын – җиңелрәк холыклы иде…

– Озын сүрә башладың, Шәрифулла абзый. Беләбез бит инде, – диде Тимершәех абый.

– Хәзер беләсез шул. Белмичә! Ә ул чакны белмәделәр. Көзгә бетә, имеш, сугыш… Беттеме?.. Кая! Бетәре дә күренми башлады. Елына бишәр дә алтышар йөз хезмәт көне эшләгән улларым – Гарифуллам белән Сәгыйдулламны да йотты. Колхоз миңа түгел, мин колхозга бирә башладым. Ул таныгына, самолётына дигән акчалар!.. Бүтәннәр бер мең дә ике мең, аша китсә, өч мең биргәндә, мин берүзем илле мең бирдем! Елның елына утыз баш умартадан кергән дахутым иде ул… Анысы – күз яшедәй ике улыма өстәп инде… – Шәрифулла абзый шулай диде дә юан бармагы белән күз төбенә тәгәрәп төшкән ике бөртек кояш нурын сөртеп алды. – Менә шулай икән ул дөньялар. Инде сугыш та юк, ә сез һаман миннән сорыйсыз… Ярар, ике йөз пот бирәм. Иллесе арыш булыр. Артыгын бирә алмыйм, Тимершәех. Үпкәләмә. Кызларым әнә өчесе дә җиткән. Гел бер ояда өелеп ятмаслар бит инде алар? Канат ныгыткан кош балалары – очабыз дип әйтерләр, һәркайсына сандык әйберсе кирәк. Болай да инде кем кызлары эшкә киндер күлмәк киеп йөрде бу заманда?.. Минекеләр!..

– Йә, кызларың өчен кайгырма әле: башлары кайда – сарайлары шунда. Ике йөз булгач – ике йөз! Анысына да рәхмәт…

– Бодай келәттә, арышы базда, любуй бримә төяп алып китә аласыз. Тынчыган, күгәргән түгел. Аннан тагы карарбыз, – диде Шәрифулла абзый.

– Сөйләштек!..

Тәрҗимә ат җигеп кайткач, бер минут утырмастан, Тимершәех абый өстәл яныннан торды. Ә киенгәндә һич уенсыз әйтә куйды:

– Кызлар, менә берегез бәхетенә Раббани кайтты. Мунча якканда әйтергә онытмагыз: зур врачлар аның аягына гел чабыну кирәк дип җибәргәннәр, – дип.

Абый, кызлардан бигрәк үзе оялып:

– Син алай кызларны оялтма инде, – дигән булды.

– Ничауа, кызлар үзебезнеке! Яныгызга чакырыгыз дип әйтмәдем бит.

– Шулай, шулай, – диде Шәрифулла абзый. – Сихәте тиярдәй булгач, әйтми калмабыз. Мунчаны без аны, кирәк булса, көн дә ягабыз, – дип арттырып ук җибәрде.

Аннары ул, башына – мескен бүрек, өстенә иске сырма киеп, Тимершәех абыйны озата чыкты.

Без, иркенләп утырып, өйләдән соң гына кайттык.

Ишегалларын Әдрән гөл иткән – өр-яңадан көрәп, киңәйтеп куйган. Ап-ак кар өстендә җемелдәп яткан җылы кояш, кыек читеннән тыпылдап тамган беренче тамчы, зәңгәр күктәй иркен яз сулышы – һәммәсе дә Шәрифулла абзыйлар өендә калган ямьле табынның дәвамы кебек иде.

Күршеләргә яккан мунча инде булган. Әни безгә, кайтып керү белән, мәтрүшкәле каен миллеге тоттырды да, тәмле чагында дип, ашыктыра-ашыктыра мунчага җибәрде.