Читать книгу Rooi haring - Schalk Schoombie - Страница 15

Dat Hartman sy verwelkoming in vyf tale gelyk lewer (soos op die spyskaart), is pure afshow. Dit weet die gaste wat sit en luister met groeiende verbasing, hongerig en getreiter deur onweerstaanbare kosgeure uit die kombuis, dit weet die kordate maître d’ en die sommelier met sy wit handskoene, die twaalf jong kelners wat soos soldate teen die mure roerloos op aandag staan.

Daar’s niemand in Tydloos wat Hartman dit kan nadoen nie, nie eens die mees berese sjefs en resensente nie, en dus niemand wat alles wat hy kwytraak woord vir woord kan volg nie. Hulle kan hoogstens aflei na watter taal hy kort-kort oorslaan, verlig probeer bybly wanneer hy wel ’n taal besig wat hulle verstaan. (Net sir Sherman Wilberforce hou redelik by, en hy leun terug in sy vetlae, selfvoldaan, skynbaar verveeld.) Hartman se toespraak is iets wat die media, plaaslik en internasionaal, om die beurt bekoorlik, amuserend en frustrerend vind, met die absolute oortuiging dat niémand in die nuwe restaurant die volle inhoud van sy toespraak kan verteer nie. Hulle kan hoogstens later notas vergelyk. Hulle moet aanvaar dat alles wat hy sê op ’n manier gedupliseer of subtiel weerspreek word, dat sekere idiomatiese uitlatings nie in ander tale voorkom nie, en dat die betekenis van sy toespraak dus oorvleuelend, onderbrekend en bloot by benadering tot hulle deurdring. Hulle vermoed dis deel van sy strategie; om hulle op ’n soort dwaalspoor te lei, met kosmites, woordspeletjies en slinksheid, om dit speels tuis te bring dat smaak kultuur- en streeksgebonde is: Almal word groot in ’n spesifieke milieu met disse en geure wat die smaaksintuie en jou wêreldbeskouing beïnvloed.

“Goeie vriende, tafelgenote, medesjefs en fynproewers, hartlik welkom by Tydloos. Vriende en kollegas wat ver gereis het. Bloggers en media-ondersteuners wat my kosavonture oor dekades heen gevolg het. Familie ook, my broer Darius! Welkom, welkom almal. Julle is vanaand my dierbare uitgesoekte gaste. En ons weet tog ’n BBP kan iets anders wees … ’n BP.”

Greta spits ore: Hoe kan ’n BBP iets anders wees? ’n BP? ’n In-grappie?

“Dis vir my die diepste eer. Julle is die eerstes om my feestafel in die Jakarandastad te deel. Daar’s ’n gasteboek op die toonbank by die uitgang waarin julle asseblief jul name moet skryf en kommentaar lewer op julle ervaring van Tydloos. Vir almal wat ná julle kom aansit. Ek verwelkom dit. Sonder julle kommentaar kan ons nie verbeter nie, kan ons nie ons diens opgradeer en groei as koskunstenaars nie.

“Al is eet ’n tydgebonde aktiwiteit, wil ons hier tydlose ervarings skep. Oor ’n jaar of drie, oor ’n dekade, ’n leeftyd, sal julle vanaand onthou. My hoop is dat julle elke gereg helder sal herroep.

“Om te eet is tydloos. Aardgebonde dog transendentaal. Om te eet is om te leef, te oorleef, te wéés. Shakespeare moes eet. Rembrandt moes eet. Einstein moes eet. Lincoln en Mandela moes eet. Jesus en Boeddha moes eet, al het hulle ook dikwels gevas. Ja, selfs Gandhi, ’n algehele onthouer en vasser van formaat, moes eet. Honger is tog die beste aptytwekker. Onthouding maak die maal ’n absolute sinsverrukking. Gun my dus om julle bietjie langer te laat honger ly …

“Al die groot denkers moes éét om behoorlik te kon dink. Vas en eet is sentraal aan alle godsdienste: siklusse van voeding en onthouding, van honger ly afgewissel met feesviering en kwistige kostafels. In die sweet van ons aangesig sal ons eet, maar ook in die vreugde van ons menswees en samesyn! Eet is sosiale verkeer. Eet is liefde maak. Eet is waar ons vriendskappe smee en transaksies beklink. Eet maak vriende van vyande. Dis die begin en die einde van verhoudings. Van troues tot begrafnisse eet en drink ons ons kort, swaarbelaste bestaantjies om. Ons werk om te kan eet. Ons eet om te kan werk! Ons leef nie van brood alleen nie, nee, maar woorde alleen gaan ook nie ons magies volmaak nie. En dit gaan nie net oor versadig raak nie. Eet is primitief, organies, maar ook iets verhewe. ’n Simboliese gebaar, om ’n heildronk in te stel, brood saam te breek. Verbode vrugte, waar als begin het! Die gedoemde man se laaste maaltyd …”

Geleidelik raak die stilte verbrokkel deur onrustige geluidjies en skuifelings. ’n Paar gaste sit hand-oor-mond, passief of dalk verveeld. Party sluk speeksel weg, adamsappels klimtol.

Sommige sit met versteende glimlaggies, gelate, sommige met vraende fronsies, verwonderd.

Iemand lek sy lippe hoorbaar af: Sjapp! Iemand onderdruk ’n nies: Knnrrrts! Iemand kug: Uggug! Iemand toets ’n vlak laggie: Iegiegie! Party monde hang effe slap oop.

Dit lyk vir Greta of die meeste mense vrede gemaak het met die feit dat hulle moet wag en luister, hongerpyne beteuel, aanvaar dat Hartman se toespraak tydloos en inderdaad ewigdurend kan wees, die geseling voor die beloning. Agter haar gorrrr iemand se maag hard en hy proes verskonend.

Greta is skynbaar al een wat rondkyk, mense se uitdrukkings probeer ontsyfer.

Nee wag, Latoya doen dit ook. Hulle twee koppe roteer stadig, sigsag. Hulle beloer hul medegenooides, probeer gedagtes lees en motiewe peil, bly tog ingestel op Hartman se tergende toespraak.

Bernard Boucher wieg bevange, hande oor boepie gevou, ogies geskreef van ingehoue lag, lus of ongeduld.

Langs haar kyk Darius Swiegers stip na sy naamkaartjie.

“Dit bring my by die groen tamatie, simbool van Tydloos.”

Skynbaar uit die niet verskyn daar ’n klein groen tamatie op Hartman se regterhandpalm.

Hartman kyk selfvoldaan rond. “Waarom ’n groen tamatie? Vrug of groente? Aha! Al word ons hoeveel keer vertel dis ’n vrug, bly die vermoede knaag dis ’n sjef se liegstorie. Tel gerus die groen tamaties op julle tafels op, druk bietjie daaraan, ruik dit. Maak nader kennis met die nederige groen tamatie,” por hy joviaal.

“Vol tot barstens toe met soetsuur smaak en groen goedheid. Pure potensiaal. Dis nie net Kreoolse cuisine, danksy Fried Green Tomatoes se groen tamatieskywe gevryf met growwe mieliemeel en sout en gebraai in olyfolie, wat hierdie verleidelike vrug vier nie. Dis nog hard en styf, die oersimbool van uitgeswelde, toekomstige lekkertes, sensuele jeugdigheid. Groen tamaties, met die belofte van volryp geregte. Ons hoop om vanaand aan hierdie beloftes te voldoen.

“Aanvanklik, toe ek ’n nuwe restaurant in Pretoria oorweeg het, was die plan om meer eksperimenteel te wees, avant garde selfs, om Suid-Afrika se eie elBulli te loods; elBulli, waar jy kon aansit vir ’n hele aand van klein Katalaans-geïnspireerde smulhappies op stokkies en in spesiaal ontwerpte lepels wat die sinne begogel; maar vir my projek alles natuurlik eg-Suid-Afrikaans – ’n uitbundige oes van ons kruiskulturele smake. ’n Malse versnyding van Maleise, Indiese, Xhosa-, Zoeloe- en Boerekos. Toe dag ek weer nee, ek wil nie tantaliseer en terg nie! Happies is nie die essensie van Afrika nie. Pap en potjiekos is. Ryk, dik stomende bredies en bedwelmende kerries en hompe braaivleis en gerookte vis en gebakte winterpoedings! Ryk en lekker! Ons wil troetel en voed en inspireer! In Afrika wil ons groot gaan of huis toe gaan! Eintlik is elBulli so puntenerig revolusionêr, so kleinlik kosmopolities, ’n kliniese koslaboratorium – tradisieloos en nou hopeloos passé!

“By Tydloos streef ons die goue draad na, van pre-Voortrekkerkos tot post-reënboognasie-cuisine. Meer is vir ons méér, soveel meer, en dit beteken allermins ons kan nie ook baie kreatief wees nie, dit beteken net ons skilder op ’n breër doek met groter kwaste.”

Greta ril onwillekeurig. Agter die glasvenster van die voordeur sien sy die buitelyn van ’n man in die sterk skemer. Hy staan bewegingloos maar gespanne, asof oorgehaal. Sy kan nie sy gesig of gelaat uitmaak nie, wel sy breë skouers, dik nek en sterk bene wat wyd geplant is, arms wat langs sy sye hang. ’n Uitdagende houding. Die skim het ’n formele pak aan, buitelyne van ’n rowwe ontwerperskets.

Net ’n nuuskierige verbyganger? Hoe lank staan hy al daar?

Is dit moontlik dat Hartman hom nie kan sien nie?

Maar die sjef is meegevoer en fokus op sy gehoor.

Die res van Hartman se toespraak, kwinkslae en staaltjies vloei saam in ’n guitige stroom van kulinêre retoriek, ’n smorgasbord van verwysings in vele tale, gewyde kosaanhalings en smaakheimwee. Die romantiese ideaal dat voedsel as hoofverleiding die tafel dek in elke verhouding. (“Vertel my wat jy eet en ek vertel jou wie jy is.” – 19de eeuse gastronoom Jean Anthelme Brillat-Savarin. “Daar is geen liefde meer opreg as die liefde vir kos nie.” – George Bernard Shaw.)

En terwyl sy blik oor genooides in die flikkerlig van die lang wit kerse dwaal, sommige nog half verleë met groen tamatie in die hand betrap, noem hy elk by hul wêreldberoemde name, rig weer eens ’n verwelkoming, deel komplimente uit, klap sy hande vroom saam en buig gemaak nederig soos ’n Japannees. Die eer van elk se teenwoordigheid hier vandag!

Hy meld plaaslik verkrygde bestanddele, die feit dat geen krummel in sy kombuis vermors word nie. Ouetehuise, kindersorg en weeshuise pluk die vrugte van sy gulheid op ’n daaglikse basis. Die restaurant het sy eie groente- en kruietuin gekweek en verder word net die beste, mees betroubare verskaffers se produkte oorweeg. (Baie is geweeg en te lig bevind.) Gehalte, gehalte, gehalte! Location, location, location! Tradisie, vernuwing, verrassing!

En nou, beduie hy, sy wange gloeiend en sy ogies onnutsig, het die groot oomblik aangebreek!

Die genooides klap hande en Hartman herhaal sy Japannese buiging.

Met ’n klein kopknik van die maître d’ kry die voetsoldate langs die mure lewe. Hulle beweeg geluidloos tussen die tafels in, iPads uitgehou soos kosbare offerandes. Hulle buk nader met geoefende glimlaggies. Almal mag nou voorgereg bestel.

Greta lig haarself halflyf uit haar stoel op. Sy probeer sien deur die skielike geskarrel van kelners en hongeriges wat ontwaak uit hul gemeenskaplike koma.

Die dreigende figuur in die groeiende donker daar buite is skoonveld.