Читать книгу Onsigbaar - Деон Мейер - Страница 8

Dit is donker buite, maar die straatligte is helder. Ek loop om die huis. Dit is nie ’n vesting nie. Diefwering net op grondvlak, subtiel, sodat dit nie inmeng met die estetika nie. Die kwesbaarste punt is die glasskuifdeure wat oopmaak op die groot stoep met die see-uitsig. Toskaanse pilare, hoeke en uitsteeksels wat vier, vyf moontlikhede bied om vinnig en stil by vensters op die eerste en tweede verdiepings te kom.

Binne, weet ek, is die gewone alarmstelsel met sy bewegingsensors en koppeling met ’n plaaslike private sekuriteitsfirma wie se blou-en-wit naambord langs die motorhuis pryk. Dit is vakansiehuissekuriteit, ontwerp as hoopvolle afskrikmiddel, versekeringspremieverlager.

Die huis is dalk drie jaar oud. Ek wonder wat eers hier gestaan het. Ek wonder wat die eiendom en die bouwerk gekos het. Ek verstom my aan die oordaad.

Lemmer se Wet oor Ryk Afrikaners: As ’n Ryk Afrikaner kan vertoon, dan sál hy.

Die eerste ding wat ’n Ryk Afrikaner koop, is groter borste vir sy vrou. Die tweede ding wat ’n Ryk Afrikaner koop, is ’n duur donkerbril (met die handelsmerk prominent sigbaar) wat net afgehaal word as dit heeltemal donker is. Sodat hy daarmee die eerste skans tussen hom en die armes bou. “Ek kan jóú sien, maar jy kan mý nie meer sien nie.” Die derde ding wat die Ryk Afrikaner koop, is ’n dubbelverdiepinghuis in die Toskaanse styl. (En die vierde is ’n nommerplaat met sy naam of sy rugbytrui se nommer daarop.) Hoe lank nog voor ons ons inherente minderwaardigheid gaan oorkom? Waarom kan ons nie, wanneer die geldgode lag, subtiel wees nie?

Soos ons ryk Engelssprekende landgenote, wie se teen-die-neus-afkyk my net so afstoot, maar hul welvaart minstens stylvol dra. Ek staan in die donker en wonder oor Carel-die-eienaar. Hy is skynbaar reeds ’n kliënt van Jeanette. Die Ryk Afrikaner is nie ’n lyfwaggebruiker nie. Sy bedreiging is te onsubtiel. Waar het Carel se behoefte aan beskerming ontstaan?

Ek kry die antwoord in die eetkamer, later.

Wanneer ek by die vertrek inloop, sit die meeste van hulle by die groot tafel. Emma stel my voor. Sy is die enigste een wat klaarblyklik nie familie is nie.

“Carel van Zyl,” sê die patriarg aan die kop van die tafel. Sy handdruk is oordrewe ferm, asof hy iets wil bewys. Hy is ’n groot man in sy vyftigs, met vlesige lippe en breë skouers, maar die goeie lewe het reeds sy rondings op Carel se wange en middel begin vestig. Daar is drie jonger egpare – Carel se kinders en hul gades. Een van hulle is Henk, wat die deur vir my oopgemaak het. Hy sit langs sy vrou, ’n mooi blondine met ’n baba op haar skoot. Vier ander kleinkinders, die oudste ’n seun van agt of nege. My plek is langs hom.

Carel se vrou is lank en aantreklik en onmoontlik goed gepreserveer. “Trek gerus jou baadjie uit, meneer Lemmer,” sê sy met oordrewe hartlikheid terwyl sy ’n stomende bak kalkoen op die tafel neersit.

“Mamma …” sê Carel teregwysend.

“Wat?” vra sy.

Hy maak ’n vuurwapen met sy hand en druk die vingerloop in sy hemp.

“O. Ekskuus,” sê sy, asof sy ’n sosiale blaps gemaak het.

“Kom, ons vra die Here se seën,” sê Carel gewigtig. Die aansittendes vat hande en buig hul hoofde. Die seuntjie se hand is klein en sweterig in myne, sy pa s’n koel en sag aan my ander kant. Carel bid, puntsgewys, gemaklik en welsprekend, asof sy god ’n medelid van die direksie is.

“Amen,” eggo dit om die tafel. Kosbakke word aangebied, kinders aangemoedig om groente in te skep. Daar is kort stiltes: ’n koverte bewussyn van die vreemdeling en ’n subtiele onsekerheid oor die gepaste vorm van interaksie. Ek is ’n gas, maar ook ’n gehuurde, ’n indringer met ’n beroep wat prikkel. Die seuntjie kyk onbeskroomd nuuskierig na my. “Het jy regtig ’n gun?” vra hy. Sy ma maak hom stil en sê: “Ag, verskoon tog.”

Ek skep kalkoen in. Die gasvrou sê: “Dit is maar net oorskiet.” Carel sê: “Dit is heerlik, ma.”

Iemand bied die weervooruitsigte aan as ’n gespreksonderwerp en hulle kom op dreef – planne vir die volgende dag, hoe die kinders besig gehou kan word, wie se beurt dit is om te braai. Emma praat nie. Haar aandag is by haar kos, maar sy eet nie veel nie.

Ek raak bewus van ’n onnatuurlike gemoedelikheid tussen hulle, ondanks my teenwoordigheid. Daar is geen konflik hier nie, geen broederlike mededinging, geen korswil tussen gades nie, soos die perfekte familie in ’n Amerikaanse televisieprogram. Dit het te doen met die manier waarop Carel die laaste sê het, die finale mening. Hul onderdanigheid is byna onwaarneembaar, vervleg in ’n goedige, geoefende patroon van interaksie, maar dit is daar, die neerbuig voor die goedhartige despoot – die een met die beursie, die erfgeld.

Hoe pas Emma by dit alles in?

Wanneer die borde leeg is en ’n gesprek oor die volgende dag se gholf ten einde loop, besluit Carel dit is tyd om my te betrek. Hy wag vir ’n oomblik van stilte en kyk na my met ’n intieme glimlag.

“Nou weet ek hoe die spoke lyk, meneer Lemmer.”

Vir ’n oomblik het ek geen idee waarvan hy praat nie. En dan snap ek: Hy het Body Armour se klok hoor lui, maar het die bel aan die stert beet.

* * *

Jeanette Louw is op die oog af iewers-in-die-vyftig met groot, blonde hare uit ’n bottel, ’n skrikwekkende Gauloises-rookgewoonte en ’n uitgesproke voorliefde vir die verleiding van pas geskeide, gekweste, heteroseksuele vroue. Maar agter dié front skuil ’n skerp intellek en flink sakebrein.

Sy was die legendariese regiment-sersantmajoor van die Vroueleërkollege op George, voor sy sewe jaar gelede ’n pakket gevat het. Ná maande se navorsing het sy haar maatskappy op die sestiende verdieping van ’n luukse kantoorgebou in die Kaapse Strandgebied gevestig. Op die dubbelglasdeure, waardeur jy vir Jolene Freylinck, die gemanikuurde ontvangsdame, kan sien, staan daar in sterk, manlike letters BODY ARMOUR en die bemarkingsverduideliking Personal Executive Security daaronder in slanke sans serif.

Haar kliënte was aanvanklik buitelandse sakemense, die senior bestuur van internasionale maatskappye wat wil kom kyk hoe ’n vinnige dollar uit Afrika gewurg kan word. Hul ambassades het in bulletins vertroulik gefluister dat die land stabiel genoeg is vir investering, maar die veiligheid op straat is nog nie heeltemal op Westerse standaard nie. Daarom het Jeanette haar bemarking by die diplomate gaan doen, die ekonomiese attachés en konsuls, die klerke en skakelbordoperateurs. Wil hul belangrike besoekers die lang lys moontlike persoonlike gevare vryspring, die straatroof, motorkapings, aanrandings, verkragtings, ontvoerings, inbrake? Body Armour is die oplossing. Die eerste paar kliënte is tevrede terug huis toe en haar reputasie het begin groei. Stelselmatig het die hele spektrum van Oos na Wes haar mense kom huur: Japannese, Koreane, Chinese, Duitsers, Franse, Britte, Amerikaners .…

En toe begin die uitlanders rolprente maak in die Kaap, en die musieksterre van die wêreld kom hou konsert vir die Boere, en haar kliëntelys het ’n nuwe dimensie gekry sodat foto’s van haar saam met Colin Farrell, Oprah, Robbie Williams, Nicole Kidman en Samuel L. Jackson teen haar kantoormuur pryk. Sy sal agter haar lessenaar sit en jou ook vertel van die groot visse wat weggekom het: Will Smith, met sy aansienlike entourage van eie, Amerikaanse lyfwagte wat soos pryssangers saam met hom beweeg, Sean Connery wat haar ewige bewondering afgedwing het deur haar produk van die hand te wys met ’n “Do you think I’m a fucking wimp?”.

Soos met soortgelyke dienste oral in die wêreld het Jeanette se portefeulje van met-die-hand-uitgesoekte vryskut-lyfwagte ’n spesifieke, tweeledige karakter gekry: Daar is die afskrikmiddels – die hoogs sigbare, spierbultende diknek-steroïedkolosse wat saam met die beroemdes beweeg en visueel intimiderend die gepeupel op ’n afstand moet hou – hul enigste kwalifikasie is omtrek van borskas en ledemate en die vermoë om dreigend te frons.

Die ander vertakking van Jeanette se diens is dié wat meer subtiele, maar steeds hoofsaaklik denkbeeldige bedreigings moet bestuur. Hulle moet die kliënt se ego streel met ’n curriculum vitae wat amptelike opleiding en hooggeplaaste ervaring weerspieël. Hulle moet die skyn van gevaar bewaar deur aan die periferie te beweeg, onophoudelik waar te neem en te evalueer. Soms in spanne van twee, vier of ses met klein, versteekte oor- en mikrofone, soms alleen, afhangende van die omvang van die kliëntegroep, die beskermde se finansiële vermoë of die aard van die risiko. Hulle moet saamsmelt met die omgewing waardeur die kliënt beweeg, net verskyn wanneer hoflike voorstelle op geleë oomblikke in ore gefluister moet word. Die kliënt verwag dit alles, want film en televisie het ’n standaard van optrede geskep waaraan voldoen moet word. (Ek het ’n Skandinawiese sakevrou gehad wat daarop aangedring het dat ek ’n oorfoon dra, met die kartelende draad onder die kraag in, al het ek alleen gewerk en met niemand kon kommunikeer nie.)

Daarom sal Jeanette Louw vir elke voornemende klant of hul verteenwoordigers vra: “Do you need a gorilla or an invisible?” In die wêreld van die rykes en beroemdes is dit erkende en bekende terminologie.

Maar Carel die Alwetende kry dit nie heeltemal reg nie. Sy fout sê iets – dat hy net ten dele ken.

“As ’n mens ’n lyfwag wil huur, dan vra Jeanette vir jou of jy ’n spook of ’n gorilla wil hê,” verduidelik hy vir die res van die tafel. “Ons het nog net die gorillas gebruik, vir die celebrities wat kom advertensies doen.”

Ek kan nie aan ’n gepaste reaksie dink nie. Dié situasie is vir my vreemd: Die gehuurde sit nie gewoonlik aan dieselfde tafel as die huurder nie – dit is sosiaal onaanvaarbaar. En dan is daar my eie gebrek aan geesdrif vir sinnelose gesprekke. Maar Carel het nie ’n reaksie nodig nie.

“Die gorillas is die ou grotes,” sê hy, “wat lyk soos bouncers by ’n nagklub. Maar die spoke is blykbaar die ouens wat ken van. Wat al staatspresidente en ministers opgepas het.”

Hulle kyk vir my, die hele tafel.

“Is dit ook jóú agtergrond, meneer Lemmer?” vra Carel. Dit is ’n uitnodiging, maar ek wys dit van die hand deur net ongeesdriftig te knik.

Carel is teleurgesteld, maar hy steek dit goed weg. “Nou sien jy, Emma. Jy is in goeie hande.”

Goeie hande. Ek vermoed Carel het nie eerstehandse ervaring van die huurproses by Body Armour nie. Dit is iets wat hy aan onderdane sal oorlaat. As hy dit self hanteer het, sou hy geweet het Jeanette het ’n pryslys en my plek in dié hiërargie is nie hoog nie. Ek is aan die winskoopkant van die markkragte, die een wat nie in ’n span wil werk nie, die een met ’n toegesmeerde verlede en gebrekkige openbare betrekkinge.

Weet Emma? Seker nie. Jeanette is te professioneel. Sy sou gevra het: “Hoeveel wil jy spandeer?” en Emma sou gesê het sy het geen idee wat dit kos nie. “Enigiets tussen tienduisend rand per dag vir ’n span van vier en sewe-honderd-en-vyftig per dag vir ’n solo-operateur,” sou Jeanette die moontlikhede uitgestippel het, sonder om by te voeg dat sy twintig persent daarvan aftrek, plus ’n administratiewe fooi, werkloosheidsbelasting, inkomstebelasting en bankoordragfooie.

Wat verdien ’n handelsmerk-konsultant? Hoe ’n groot hap is R750 per dag vir haar? R5 250 per week? R21 000 per maand? Nie kleingeld nie, veral as dit kom by fiktiewe bedreigings. Wat beteken sy lieg dalk nie oor alles nie.

“Ek is seker,” sê Emma met ’n afwesigheid en ’n dun glimlag, asof haar gedagtes elders is.

“Daar’s nog roomys,” sê Carel se vrou hoopvol.

* * *

Hy nooi my in sy speelkamer in, sy “den” noem hy dit.

“Nooi” in die breedste sin. “Wil jy nie kom gesels nie?” is die woorde wat Carel gebruik, iewers tussen ’n opdrag en ’n uitnodiging. Hy loop voor. ’n Opgestopte koedoekop staar uit oor die vertrek. Daar is ’n biljarttafel en ’n rottangkroeg, bottels op ’n rak en ’n klein sigaar-humidor. Foto’s teen die muur met Carel-en-geweer by dooie diere.

“Dop?” vra hy en loop agter die kroegtoonbank in.

“Nee dankie,” sê ek en leun teen die biljarttafel.

Hy skink vir homself twee vingers bruin vloeistof sonder verdunning. Hy sluk daaraan en maak die humidor oop. “Kubaans?” Ek skud my kop.

“Seker? Dis klas,” sê hy ingenome. “Hulle verouder dié goed 24 maande, soos wyn.”

“Dankie, ek rook nie.”

Hy trek vir homself ’n sigaar uit, streel met sy vingers oor die dik silinder daarvan. Hy knip die agterkant oop met ’n groot instrument en sit dit in sy mond. “Jou amateur sal dit knip of sny met hierdie goedkoop gemors wat die ding kneus hier agter.” Hy hou sy knipper vir my om te sien. “Dis wat hulle ’n .44 Magnum noem. Maak ’n perfekte, ronde gat.”

Hy reik na ’n dosie vuurhoutjies. “En dan kry jy fools wat die goed natlek voor hulle aansteek. Dit kom uit die dae toe jy plaaslike sigaartjies in die kêffie gekoop het. As jy die voggehalte bewaar, lek jy niks.”

Hy trek ’n vuurhoutjie en laat dit eers hoog brand. Dan hou hy dit voor die sigaar. Hy trek daaraan in kort, vinnige teue terwyl hy die sigaar in sy vingers draai. Wit bolle rook wolk om hom, die diep aroma vul die vertrek. Hy skud die vuurhoutjie tot die vlam verdwyn. “Hulle sê die beste manier om ’n sigaar aan te steek, is die Spaanse sederspil. Stukkie sederhout, jy steek eers die hout aan en dan gebruik jy dit vir die sigaar. Suiwer, skoon vlam wat nie jou sigaar se smaak beïnvloed nie. Maar waar kry ons Spaanse seder, vra ek jou?” Hy glimlag vir my, sameswerend, asof ons dieselfde probleem deel.

Hy trek diep aan die sigaar. “Kubaans. Daar’s niks wat daarby kom nie. Jou Jamaikaans is ook nie sleg nie, lekker lig, jou Dominikaans so tussenin, jou Honduras is te wild. Niks kom by die room van ou Fidel se goed nie.”

Ek wonder vlugtig hoe lank hy ’n monoloog aan ’n onbelang-stellende gehoor van een kan volhou, maar dan onthou ek hy is ’n Ryk Afrikaner. Die antwoord is: Onbepaald.

Hy trek ’n asbak nader. “Het jy geweet die storie dat jy nie ’n sigaar se as afskud nie, is ’n totale mite? Twak.” Hy hê-hê vir sy woordspeling. “Dis omdat ouens swak sigare rook en dan sê hulle die bitter smaak is van die as se afskud.”

Carel gaan sit op ’n kroegstoel, sigaar in een hand, dop in die ander.

“Daar’s baie bullshit in die wêreld, my vriend, baie bullshit.”

Wat wil hy hê?

Nog ’n trek aan die sigaar. “Maar kom ek vertel jou een ding, daar’s niks bullshit aan Emmatjie nie. Niks. As sy sê daar’s mense wat haar wil kwaad doen, dan glo ek haar, verstaan jy?”

Ek het nie lus vir dié gesprek nie. Ek reageer nie, en weet hy hou nie daarvan nie.

“Wil jy nie sit nie?”

“Ek het te lank gesit al, vandag.”

“Sy’s soos ’n dogter in hierdie huis, my vriend. Sy’s soos een van my eie. Dis hoekom sy na my toe gekom het met hierdie ding. Dis hoekom jy hier is. Jy moet verstaan, sy’s deur baie dinge in haar lewe. Diep waters …”

Ek probeer my irritasie temper deur te dink hoe fassinerend ’n man soos Carel van Zyl is.

Selfgemaakte Rykes deel almal ’n persoonlikheidstipe – gedrewe, slim, hardwerkend, dominerend. En wanneer die welvaart kom en mense voor die mag en invloed daarvan neerbuig, maak Die Ryke elke keer die fout deur te dink die respek is vir hulle, in die persoon. Dit salf die selfbeeld, temper die persoonlikheid tot goediglikheid. Maar dit is ’n dun lagie, want die oorspronklike dinamo sit nog daar, agter die selfbedrog.

Hy is gewoond daaraan om die middelpunt van belang te wees. Hy wil nie buite dié ding staan nie. Hy wil hê ek moet weet hy is verantwoordelik vir my teenwoordigheid, hy is die vaderfiguur wat Emma se belange dien, dus eintlik in beheer, die beoordelaar van my dienste. Hy het die reg om in te meng, om deel te wees. En boonop het hy Kennis. En hy gaan dit nou met my deel.

“Sy’t by my kom werk, ná universiteit. Die meeste ouens sal net hierdie mooi, klein dingetjie sien, maar ek het geweet daar’s iets, my vriend.” Hy punktueer sy sin met die sigaar.

“Ek het hoeveel van hulle aangestel, account managers, en hulle sien net die glamour en die lang lunches met kliënte en die vet salaristjeks. Maar nie Emmatjie nie. Sy wou leer, sou wou wéét, sy wou wérk. Jy sou nooit sê daar’s geld agter haar nie, sy’t die soort ambisie gehad van iemand wat uit ’n arm huis uit kom. Vra my, ek weet, my vriend. In elk geval, sy’t so drie jaar vir my gewerk toe gebeur die ding met haar pa-hulle. Motorongeluk, op slag, al twee van hulle. Sy’t in my kantoor gesit, my vriend, daardie klein dingetjie, gebreek, ek sê jou. Gebreek, want toe het sy niemand oor nie. Toe vertel sy my van die broer ook. Kan jy dink? So baie verlies. Diep waters. Hoe troos jy?”

Hy trek weer die bottel nader, skroef dit oop.

“Maar sy’s sterk, daardie een. Sterk.”

Skuif sy glas nader.

“Ek het eers later gehoor hoe groot die boedel is. En laat ek nou vir jou sê …” Hy skink twee vingers. “Hierdie ding wat nou gebeur, is oor die geld.”

Dramatiese stilte, prop terug op die bottel, kort teug aan die glas, kort teug aan die sigaar. “Daar’s baie aasvoëls daar buite, my vriend. Baie. En hoe groter die rykdom, hoe vinniger ruik hulle dit uit. Vra my, ek weet.”

Hy beduie met sy glashand: “Daar buite iewers is iemand met ’n scheme. Iemand wat sy huiswerk gedoen het, iemand wat haar geskiedenis ken en nou wil hy dit gebruik om by haar geld uit te kom. Ek weet nie hoe nie. Maar dit gaan oor die geld.”

Hy bring weer die glas tot by sy lippe en sit dit dan met ’n finaliteit op die kroegtoonbank neer. “So al wat jy moet doen, is om die scheme uit te werk. Dan het jy jou man.”

Op daardie oomblik kan ek hom vertel van Lemmer se Eerste Wet. Ek doen dit nie.

“Nee,” sê ek.

Dit is nie ’n woord wat hy gereeld hoor nie. Sy reaksie wys dit.

“Ek is ’n lyfwag. Nie ’n speurder nie,” sê ek voor ek uitloop.

* * *

My kamer is langs Emma s’n. Haar deur is toe.

Ek stort en sit die klere vir môre uit. Ek gaan sit op die bed se rand en stuur vir Jeanette Louw ’n SMS: IS DAAR DOSSIER BY SAPS TUINE OOR AANVAL/INBRAAK OP E. LE ROUX GISTER?

Dan maak ek die kamerdeur oop, sodat ek kan hoor, en sit die lig af.