Читать книгу Anderkant uit - Hanlie Retief - Страница 5

Eensaamheid

Ant Stienie met die bokke en haar alleengeit

Aan die einde van Junie 2013 was pres. Jacob Zuma besig om die regering se gebruiklike beloftes oor armoedeverligting tydens sy staatsrede in die parlement te herhaal terwyl die Kaapse stormwind en reën buite woed. Grace Boltney – wat al meer as ’n dekade van haar 60 jaar in die Malawi-plakkerskamp in Bishop Lavis bly – vertel wat dit régtig beteken om brandarm te wees in Suid-Afrika.

Julle moet hier in, skerp regs, beduie Grace Boltney ons die Malawi-plakkerskamp, digby die Kaapstad-lughawe, binne.

“Ek bly langsaan die stukkende karre. Moenie alleen hier ingaan nie, nè. Even hierdie kamp het ’n klomp rowers en skelms en drug-koppe.”

Ons karring verby los stormwaterpype vol graffiti, verby skarrelaars (“hulle skarrel by die dromme vir ’n living”), Rastas onder daggawalms, poele reënwater en gemors en brandsiek honde en dáár bly ’n schizophrenic, wys sy met ’n lang vingernael by die venster uit.

“My ma kon nie schizophrenic sê nie, hoe sê mens…” haak haar tong ook vas, “schizo, schezo… toe sê my ma sommer skiet-my-vriend.”

Dan hou ons stil. F2, staan die adres in kokipen gemerk teen die plankhut.

“My jaart lyk maar bietjie horrible, maar ek kannie worrie nie.”

Kulula.com skuur oor ons koppe.

Ons klim uit. Oral waar jy kyk, lê oopgerolde kondome.

“Die gowwerment deel honderde van die goed hier uit. Die kinders maak ballonne daarvan en die mans wil’it mos nie gebruik nie; al wat hulle met die lubricated soort doen, is om hulle se skoene mee te politoer.”

Sy bly al 14 jaar hier. Sy vang die vroue se babas, knip die mense se hare, help die siekes, toi-toi vir toilette.

Noem my maar ’n jack-of-all-trades, sê sy. Sy rangskik blomme ook. ’n Rebel with a cause vir enige mens wat swaar kry.

“Hulle kom roep my: ‘Ant Grace, kom vang die baby!’ Baie keer as die ambulans kom, lê die kind klaar op die ma se bors. Dan sê ek: ‘Vat julle mens. Ek het haar klaar uitgehaal – die nageboorte ook.’”

Grace se hart is goud, sê haar vriendin Patricia – soos daai stukkie in haar voorste ondertand. “Sy’s lieflik, maar lonely.”

En vir wat moet sy altyd so suffer? vra sy – dié Ant Stienie van die plakkerskamp. Maar eintlik is dit ’n sê, nie ’n vraag nie – daai vraag is lankal by die stormwaterpyp af.

“Laas week, toe’s ek benoud, want dis nat en dit vloed om my en ek sit hier soos ’n hoendertjie. Toe SMS ek maar vir die Son: “Hemelse Vader, ek weet U’t winter gemaak, maar sal U die hemelse kraan klein bietjie toeër draai oor ons wat in die plakkershokkies sit en krepeer?”

Sy weet nie of die Son dit geplaas het nie. Koop hom net sometimes as daar ’n sentjie oor is. Maar sy laaik van lees, google op haar selfountjie, veilig gebêre in ’n plastieksakkie. “Mens kan maar sê dis een van my hobbies.”

Kyk my stip. Kyk my uit. Katriena, haar een bok, ook. Met geel oë. Bê.

“Julle wat huise het, moet dit waardeer en nie neersien op ons plakkers nie. As ek geld gehad het, was ek môre in Plattekloof.”

Skielik vang dit haar, soos ’n koue wind. Sy druk haar gesig in die pers breiserp, linkerhand swaar op haar kierie, rug leunend teen ’n groot hout-kabelroller wat nou die buurhut se een muur is.

Deur die hout hoor jy ’n kind se onophoudelike kroephoes.

“Want ons hier is ook maar net mens…” dep sy die trane.

Gisteraand, toe Zuma oor die rooi tapyt stap, het Grace Boltney die twee kilometer “walk gevat” om haar selfoon te gaan laai “in die Bishop” (Lavis).

Die R5 neergesit vir die “bunny” (sleng vir gay), al bring sy haar eie laaier.

Terwyl die president gepraat het van die “triple challenges of poverty”, het sy ’n vuurtjie in haar konka aangesteek vir ’n beker swart tee.

Sy’t in die donker gesit en droë bruinbrood eet toe Zuma se “many households go through difficulties” weerklink het.

Tienuur is sy kooi toe.

Ingrams op haar skurwe plekke, Vaseline op haar lippe, Milk of Magnesia vir sukkelmaag.

En toe kom die nag.

Soos altyd het sy gelê en luister vir die kode-fluite van die gangsters: “Jei-jei-jei, hulle slaap, ons kan inbreek, iets steel innie jaarte.

“Hulle roof mense hier by Modderdamweg se groot robot, Lavis se jongens. Dan hol hulle hier in met die polieste agterna. Soms hoor ek hulle kap, dan loer ek deur die venster, dan’s dit die yster-railings wat hulle by die grootpad uitslaat.”

Sy hoor skote, sy hoor meisies gil as hulle vir verkragters weghol. Jare se fyn luister het haar geleer: As die klein hondjies huil, is dit ’n hut wat iewers afbrand.

“Dignity” was die woord wat opgeborrel het in Zuma se staatsrede toe hy praat oor die “second phase of our transition”.

“Dignity? My dignity is deur die gat getrek.”

Haar ken hang. Sy wys om haar. “Is dít dignity? Kyk in watter omstandighede lewe ek. Om te skyt in ’n emmer – is daai dignity?”

In die hoek van haar slaapkamer, onder ’n prent van ’n olifant, staan die toilet-emmer met ’n hoop geskeurde koerantpapier langsaan. Sy lig hom op. Jeyes Fluid skommel bruin onderin. Langs haar bed staan twee groot vullisdromme vir die water wat deur die dak stroom as dit reën. Die een is driekwart vol, te swaar om met haar “60-jarige, ou lyf” uit te dra; so nou staan dit maar daar en vol word.

Die mat is klam, die kamer ruik na muf en vanieljegeur-wierook.

Op die kombuisrak: ’n botteltjie pienk naelpolitoer, Robertsons se neutmuskaat, gifbolle (“goed vir sere”) en “dawidjieworrel” (“hoofpyn”) en ’n klomp takkies wat sy gebruik “vir allerhande dinge”, sê sy geheimsinnig.

Katriena en Suzy Wong, haar ander bok, staan en trap modder in hul kampie. Eenkant lê ’n pop se kop. Die gesig kyk anderkant toe, asof die prentjie te erg is.

“Dis my bokkinders dié, my kínners. Hulle moet nog gaan wei, ek vat hulle veld toe. Oppas vir Katriena. Sy stamp. My boud is nog blou van laas week.”

Heeltyd dreun vliegtuie laag oor. Soms ruik sy hul petroldampe – “hulle change gears hier reg bo ons vir die neersit”.

Haar gunsteling is British Airways, want hulle’s pragtig. En besides daai, sal sy dit laaik om in Engeland te gaan bly.

Dalk is dit beter as hier.

Haar ouma se mense was nogals Skotte, deel sy. Simpsons.

“So ek gaan maar op ’n fantasy ride to Scotland, whatever.”

Terwyl Jaco foto’s neem, poseer sy skewekop, een voet skalks gelig. “Moet ek nou model speel vir my swaargeit, hè?” giggel sy.

“Oe, my seun kry ’n bybie as hy hoor ek praat met julle. Hy steek dit klaar weg dat sy ma in ’n plakkerskamp bly.”

Haar dogter is ’n prokureur. “Bý UCT se law school klaargemaak. Sy’s nou in Amerika, getroud met ’n Jood. Mrs Matthew Spira.”

Haar pa bly in ’n skemahuis in Lavis. “Hy lyk soos ’n Boereman, ek dink my oupa was ’n Boer. Blou oë. Ek praat sometimes met hom, maar jy kan nie orals met jou probleme hardloop nie. Ek moet maar die lewe aanvaar soos dit is.”

Mrs Spira stuur nie vir haar geld nie. Ook nie haar pa nie. Al by wie sy geld kry, is Sassa (die Suid-Afrikaanse maatskaplikeversekeringsagentskap). R1 350 se pensioengeld, op die eerste van elke maand.

Dis taxigeld daghospitaal toe. Geld vir mieliemeel, “bietjie oatsies”, partykeer groente en ’n vleisie op pay-day.

Wat haar die meeste vang, is winter. “Dit vang vir my lelik. Ek was twee jaar lank siek gewees oor ek met klam hare, vasgebolling op my kop, gaan slaap het. Toe kom die kopverkoue. Nou’s ek bang vir hare was.”

Grace se “triple challenges of poverty”.

Die koue éét mens hier tussen die plasse water – en baie het tering, het vigs, en hóékom gebruik hulle nie daai kondome nie…?

“Maar gelukkig vir my doen ek jare nie meer daai dansie nie, verstaan.” Haar man? “O djirre, moenie vra nie.”

Gaan sy eendag hier doodgaan?

Sy kyk verbaas op.

“Nee, willie! Miskien kom daar nog ’n way uit, mens weet nooit. Jy kom bly hier oor daar nie ’n anner uitweg is nie, gehoor. Daar issie werk nie, daar íssie. Die blou mense vat al die werk, hierdie miljoene swartblou kwerekweres.”

Hoe sý hier beland het, nou “dááis ’n separate storie”.

Grace en haar kinders het 13 jaar gelede in ’n baksteenhuis in Uitsig gebly. “Toe was ek nog iemand.”

Toe raak ’n kind in die omgewing vermis en die gemeenskap beskuldig Grace dat sy die kind gesteel het. Sy moes vlug vir hul boendoehof, gaan wegkruip in plakkerskampe.

“En toe word ek niemand in hierdie niemandsland met my bokke en my alleengeit.”

Die vermiste kind het glo laas jaar haar verskyning gemaak, mét ’n baba, en Grace is Menseregtekommissie toe om haar “vuil naam” skoon te kry.

“Ek is opgesluit en weer gelos en my naam is my naam en ek soek millions vir my naam. My hele lewe is opge*& hierdeur.”

Sy sluk. Nou wáár’s die vuurhoutjies, soek haar hande rond, lus vir rook, bewerig gepraat.

Dan skuifel sy uit, verby die bokke, “huurder” toe in die ander hut, ’n groot Xhosa met krukke en ’n kuitwond wat sukkel om gesond te word. Car accident, Mama, wys hy, ’n jaar en twee maande gelede.

Uit sy “disability” betaal hy haar R100 ’n maand. En ’n vuurhoutjie, vandag. Sy steek op, suig haar stompie Pacific Blue holwang.

Die reën swiep in ons gesigte terwyl ons terugstap kar toe.

Grace staan by haar hek, gaan nie in nie, kyk vir ons in die reën terwyl ons wegry verby die Rastas, verby die pype tot in Modderdamweg. Weg.

Daardie nag waai die wind. Dit storm. Ek onthou haar hoë bed, die komberse se hobbels onder ’n ou sunfilter-gordyn wat deken geword het. Die amper-vol drom water.

En ek druk die elektriese kombers tot by drie.

Junie 2014