Читать книгу Anderkant uit - Hanlie Retief - Страница 8

Oor eensaamheid

Die goue draad deur al drie die onderhoude is alleenheid of eensaamheid. Tog is hierdie konsepte nie presies dieselfde nie – en die eensaamheid of alleenheid wat die Zeelies, Grace Boltney en Wilma van der Bijl ervaar, stem ook nie noodwendig ooreen nie.

Die Zeelie-broers leef in totale isolasie, maar hulle het mekaar, hulle stap in gelid dorp toe, hulle woon in die middel van die bos met hul vuurtjie en hul geelhoute.

Grace Boltney, in die middel van ’n plakkerskamp langs ’n lughawe, alleen teen die wind en die weer en die wêreld wat haar só vyandiggesind is. Sy kan nie eens ’n pot op die konkavuur buite haar hut los nie, dan word dit gesteel.

En dan die isolasie van siekte, wat Wilma van der Bijl so treffend beskryf. ’n Diagnose skei jou van die ander, die “gesondes”, jy word skielik tot stilstand geruk. Hoe stap ’n mens die pad met alleenheid, eensaamheid, isolasie?

Eensaamheid, of die gevoel dat jy alleen staan teen die lewe, is ons almal se grootste geheime vrees. Die woord “geheime” word met opset gebruik, want pasiënte erken dit vertroulik teenoor my (Louis) asof dit ’n swakheid is en ’n algehele ramp sal wees as ander mense dit moet agterkom.

Depressie word die siekte van ons tyd genoem, en die ervaring van eensaamheid is ’n onlosmaaklike deel van ’n wêreldwye depressievlaag. ’n Mens moet egter onthou dat almal die een of ander tyd oorval word deur ’n gevoel van verlatenheid, die donker gedagtes en die swart gemoed. Dit is ’n normale deel van menswees. Maar word dié emosies die reël eerder as die uitsondering, kan dit ’n epidemie raak, op individuele sowel as kollektiewe vlak.

’n Mens kan keer dat so iets gebeur, maar dit is nie maklik nie. Die wonder in dié onderhoude is dat iemand soos Grace Boltney geweier het dat die eensaamheid wat oor haar pad gekom het, die oorhand kry.

Wilma van der Bijl het tydens haar siekte ’n gevoel van isolasie ervaar, maar sy kon dit verwerk en nou reik sy deur haar praatjies en kommunikasie uit na mense wat deur dieselfde trauma gaan. Sy weet watter alleenpad dit is, hoe nodig dit is dat mense hande vat.

Sy verwys baie treffend na haar gevoel van alleenheid ná die diagnose en tydens die verwerking van haar siekte. Mense by wie ’n lewensgevaarlike siekte gediagnoseer word, getuig deur die bank van die eensaamheid wat hulle ervaar. Dit is asof die diagnose hulle onmiddellik isoleer van almal om hulle; daardie gevoel van “ek is nou anders” of “ek is nie meer soos die mense rondom my nie”. Daar word baie oor siektes en diagnoses in die media gepraat, maar die universele ervaring van eensaamheid en isolasie wat sulke mense ervaar, word selde belig.

En tog is dit baie algemeen. Enige medies diagnoseerbare toestand, van kanker tot major depressie (die kliniese term vir “erge depressie”), lei tot die ervaring van isolasie. Wilma praat baie inspirerend oor die manier waarop sy hierdie eensaamheid oorkom het. Maar daar is baie mense wat nie die wapens het om hul eensaamheid te beveg nie – dikwels weens faktore buite hul beheer.

Uit die reaksie wat ons van luisteraars na ons radioprogram kry, is dit ook duidelik dat die taal waarmee mense konsepte soos “alleenheid” en “eensaamheid” beskryf, verskil.

’n Mens kan hierdie verskille waarskynlik soos volg opsom: “Alleenheid” verwys oor die algemeen na die fisieke afwesigheid van ander mense, terwyl mense wat eensaam is dit beskryf as ’n gevoel van geïsoleerdheid “binne hulself”. Teoreties kan ’n mens dus alleen wees sonder om eensaam te wees. Dit is trouens een van die kerndefinisies van introversie.

“Eensaamheid” verwys nie soseer na die afwesigheid van mense nie, maar meer na die afwesigheid van gedeelde ervaring. Hoe kleiner iemand se deelwêreld, hoe eensamer is die persoon. Hiermee bedoel ek die ervaring dat jy deur ander mense verstaan word, dat julle “dieselfde taal praat”.

’n Eenvoudige voorbeeld is wanneer jy ’n grap vertel en niemand in die geselskap daarvoor lag nie. Om “uit” te voel omdat mense jou nie hoor of verstaan nie, is eensaamheid. As jy voel jou gedagtes en ervarings word gedeel, dat daar na jou geluister word, is dit moeilik om eensaam te voel of depressie te ontwikkel. Die feit dat depressie “die siekte van ons tyd” genoem word, is daarom nogal ’n ernstige vingerwysing na ons samelewing.

Daar is natuurlik sommige mense wat letterlik kiés om alleen te leef en glad nie eensaam voel nie. Daar is niemand om hulle nie, maar hulle ervaar nie die gevoel van verlatenheid of emosionele isolasie nie.

Sulke sogenaamde lone wolves is eintlik ’n baie rare en spesifieke tipe persoon. Dit is eintlik die mees ekstreme vorm van introversie, wat selfs as skisoïed beskou kan word deur die samelewing – veral as dit uiteindelik die oorheersende deel van so iemand se persoonlikheid raak. Maar hulle is die uitsondering. Die meeste mense is eenvoudig nie gebou vir alleen wees sonder om eensaamheid te ervaar nie.

Dis belangrik om sulke mense te onderskei van die Zeelies. Die Zeelies lewe in afsondering, in byna totale isolasie. Hulle voel miskien soms alleen, maar hulle ervaar nie eensaamheid nie, want hulle deel ’n leefwêreld en verstaan mekaar.

Louis & Lise