Читать книгу Die verevrou - Jan van Tonder - Страница 12

1992, Oudtshoorn

Die hotel se kombi draai van die teerpad af. Bo die oop plaashek is ’n sandsteenboog met ’n naam in blink metaalletters daarop – Liora het nog probeer uitmaak wat daar staan, toe ry die kombi al deur. Weerskante van die pad, tot by die woonhuis, is aalwyne in rye geplant.

Die voertuig hou voor die huis stil. ’n Ware volstruispaleis, dink Liora, net soos dié waarvan Moshe haar van kleins af vertel het. Twee gewels, ’n toring, baksteenkleurige dakteëls, ’n stoep wat lyk of dit reg rondom die sandsteenhuis loop, wit pilare. Groot bome en ’n groen grasperk.

’n Vrou in haar vroeë sestigs kom glimlaggend aangestap. Korterig, effe oorgewig, uitgevat in ’n netjiese langbroek en appelkooskleurige bloes. Liora klim uit, bedank die man wat haar hierheen gebring het en draai na die vrou.

“Uiteindelik sien ek jou in lewende lywe, Liora. Ek is Rosa. Moshe praat so baie oor jou dat dit vir my voel ek ken jou al jare. Toe ek hom vertel jy is in Oudtshoorn, moes ek baie vinnig sê die hotel se mense gaan jou hier kom aflaai, anders het hy jou self gaan haal – maar ek kwel my deesdae darem net te veel as hy alleen agter die wiel is, veral in daardie dingetjie.” Sy beduie na ’n prieel waaronder ’n wit Mercedes en ’n geel sportmotortjie staan.

“Hoe gaan dit met hom, madame?”

Die vrou gaan nie by die voordeur in nie, maar loop om na die sykant van die huis, waar Liora verskeie buitedeure sien. Sy wonder agter watter een Moshe se kamer is.

“Ek dink ons moet eers ’n rukkie daar onder die boom gesels om mekaar so ’n bietjie te leer ken,” sê Rosa. “Siestog, ek laat jou ook g’n woord inkry nie.”

Daar is ’n tuinstel in die koelte, vier stoele en ’n wye swaaibank. Aan ’n dik tak hang ’n skoppelmaai doodstil. Liora trek die sitplank na haar toe, laat dit los, kyk hoe dit swaai.

“Moshe het dit saamgebring van sy huis af,” sê die vrou. “Hy spandeer baie ure daarop; in gesprek met my, of boek in die hand, of net diep in gedagtes versonke. Soms swaai hy selfs – op sý jare! Kom sit hier by my, Liora.” Die bank wieg onder hulle, kom tot rus, roer weer wanneer een van hulle beweeg. “Ek ken Moshe al lank. Sy pa het aanvanklik by ons kom vere koop, wat hy na Europa versend het. Dalk het party daarvan by julle in Algerië uitgekom, mens weet nooit. Toe ek in die laerskool was, het Moshe saam met sy pa begin werk. Saam met hom oorsee gereis ook, tot die Tweede Wêreldoorlog uitgebreek het. Hulle was toe juis in Frankryk. Moshe se pa het hom teruggestuur Suid-Afrika toe en self daar agtergebly in solidariteit met sy mede-Jode. Kort daarna het die Franse hul land aan die Duitsers oorgegee. Die Franse Vichy-regering het hom later saam met ander Jode in die onbesette suide aangekeer en na Auschwitz gestuur.”

Liora kan nie mooi agterkom waarheen die Olivier-vrou met haar vertelling op pad is nie en val haar in die rede, bring haar na die hede terug. “Moshe het my nooit vertel hy het planne om te trek nie, en ek sien sy huis staan verlate.”

“Mmm, ja,” sê Rosa. “Hy was lief vir die plek. As ek reg onthou, het hy dit in ’83 gekoop, kort ná sy ses-en-sestigste verjaarsdag. Wanneer hy op Oudtshoorn was, het hy daar gebly, en hy’t dit mettertyd volledig gemeubileer.”

Vir die eerste keer glimlag Liora. “Seker omdat hy gehoop het ek en Maman kom bly by hom.”

Die vrou kyk weg, draai haar trouring om en om. “Hy het drie jaar later sy besigheid verkoop en tot September laas jaar baie gelukkig in daardie huis gebly, maar sy geheue het hom toenemend in die steek gelaat – meer as wat goed was vir sy welstand en veiligheid. Die buurvrou wat haar oor hom ontferm het, is skielik dood en Moshe het al hoe meer vereensaam, toe bring ek hom hier na Geluksfontein sodat ek hom kan versorg. Soos jy weet, hy het g’n familie nie.”

“Dit was edel van jou, madame Olivier. Maar sê my, hoeveel versorging hét hy nodig?”

“Ag, noem my Rosa, asseblief. En nog ’n ding, edel is kwalik die regte woord. Ek hóú daarvan om deel van sy lewe te wees. My man is lank terug oorlede en my dogters het met uitlanders getrou en is saam met dié landuit – die terrorisme en die politieke onsekerheid hier, jy weet – niemand weet wat vir ons voorlê nie. My kleinkinders is Kanadese en Australiërs. Praat net Engels. Ek woon stokalleen in dié groot opstal. Moshe is vir my ’n aanspraak.”

“En sy huis staan nou maar verlate daar?”

“O nee, hy was skaars ’n week op die plaas, toe vra Moshe my om sy huis in die mark te sit. Ons het ’n maand later ’n koper gekry, maar dié is nog nie gereed om die stad vir die platteland te verruil nie. Dis hoekom die plek lyk soos hy lyk.” Rosa staan op. “Kom, jou ou vriend wag vir jou.”

Liora loop agterna. Toe sy by die kamer ingaan, het sy ’n vlugtige blik op Moshe in ’n diep leunstoel, maar Rosa beweeg voor haar in.

“Jou gas is hier – is jy wakker?”

“Natuurlik. Waar is sy?”

Rosa help hom op en staan eenkant toe.

Moshe Habib het skraal geword, sy skouers krom, maar hy is soos altyd in ’n netjiese broek en wit hemp en grys onderbaadjie geklee, ’n swart baret op sy kop, sy snor geknip.

Hy glimlag. Hy moet sy oë skreef teen die lig wat van agter haar die vertrek inval, maar Liora kan hulle sien blink. Hy hou sy arms na haar uit. “Uiteindelik is jy hier,” sê hy.

Sy gaan na hom toe, omhels hom, hou hom vas, voel sy hande op haar blaaie. “Goeiedag, Moshe Habib,” sê sy vir hom. “Jy ruik soos jou briewe.” Dis al wat sy kan uitkry.

Sy kom agter dat hy effe verblind is en stap dieper die vertrek in. Haar hakke klap op die vloer en word stil op die mat.

Hy bekyk haar goed en sê: “Dis goed om jou weer te sien, Alessandra.”

Rosa sit haar hand op sy skouer. “Nee, Moshe – dis Liora.”

Hy frons. “Wanneer kom Alessandra dan?” vra hy en gaan terug na sy stoel.

“Ek is jammer,” fluister Rosa vir Liora en verlaat die vertrek.

“Die Klein-Karoo is mooier as wat jy gesê het, oom Moshe,” sê Liora.

Hy staar voor hom uit, haal sy baret af, sit dit terug op sy kop.

Sy kyk weg, na ’n portret van haarself met ’n verewaaier oop voor haar gesig, net die oë sigbaar. Volg my, is die boodskap van die waaier. Sy het dié portret spesiaal vir Moshe laat neem, en só geposeer sonder om in ag te neem dat daar ’n tyd was toe vroue veel kon sê met die hantering van ’n volstruisveerwaaier of ’n sakdoekie of sambreel.

Wat sy eintlik moes gedoen het toe sy die foto laat neem het, weet sy nou, was om die oopgemaakte waaier agter haar kop te hou – moet my nie vergeet nie. En nou hét hy.

Sy weet hy sit na haar en kyk, maar sy ontwyk sy oë, bekyk die ruim vertrek: ’n hangkas en spieëltafel en ’n leunstoel; ’n plankvloer met ’n kleurvolle Persiese mat voor die dubbelbed; ’n hoë plafon van gedrukte tin; outydse muurpapier wat bo teen een van die mure oranje gevlek is van ’n lekplek; langs die bed ’n tafeltjie met ’n waterbeker en glas, en ’n bos vars rose in ’n pot; ’n wastafel met skottel en lampetbeker. Langs haar portret hang ’n waaier, die einste een op die foto.

Om haar trane vir hom weg te steek haak sy die waaier van die muurspyker af. “Dit was die heel eerste van my skeppinge wat madame Février as verkoopbaar verklaar het, ek kan nie vir jou sê hoe trots ek was nie. Dis Moshe Habib se waaier dié, het ek vir myself gesê, maar ek moes die madame waaragtig daarvoor betaal.” Sy lag, en waai ’n luggie oor Moshe se gesig.

Stofdeeltjies kom uit die vere los. Moshe se mond gaan oop en sy asem hort. Hy nies. Liora sien snot uit sy neus spat; dit bly oor sy snor en lippe lê, ’n lelletjie swaai onder sy ken. Dit lyk nie vir haar of hy daarvan bewus is nie.

Sy pluk ’n sakdoek uit haar handsak en vee sy gesig skoon voor sy die waaier buitentoe neem om die stof daaruit te skud. Dit dwarrel in ylerwordende wolkies die helderte van die dag in, vergesel van talle pluimbaardjies. Toe sy terugkom, is sy van die son verblind, maar is bly daaroor; sy kan nie sy gesig sien nie.

“Ek is bitter jammer, Moshe,” sê sy. “Kan ek maar môre terugkom?” Sy gaan na hom toe, buig af, wil hom soen, maar hy draai sy gesig weg.

Sy vlug by die kamer uit. “Merde!” sê sy toe sy buite kom.

In die tuin sak sy op die swaaibank neer, sien dat sy steeds die toegevoude waaier in haar hand het, maak dit oop, druk haar gesig daarin en ruik weer die stowwerige vere.

Sy trap op die grond, stoot die swaaibank so ver agtertoe as wat sy kan en laat dit vry, trek haar voete onder haar in. Sy staar voor haar uit terwyl die bank heen en weer wieg. Sy sien nie die huis of werf nie; sy sien Moshe Habib op ’n volstruis se rug, soos op ’n foto wat hy jare terug vir haar gestuur het; en sy sien hom op Finisterre aankom, voel hoe hy haar teen die lorrie se deur vasdruk. By kerslig in die eetkamer vertel hy vir haar en Maman en tante Alessa stories oor die Klein-Karoo. Hy besoek haar in Parys en neem haar na vertonings in die Paradis Latin en die Crazy Horse waar kaalborsvroue met wuiwende pluime en lokkende heupe dans. Só onthou sy hom, die man wat ’n leeftyd deel van haar is, en nou weet hy nie wie sy is nie.

Sy kry haarself byna so jammer as vir hom, en sy besef dat dit vir Maman nog erger gaan wees om hom só te sien. Sý sal haar eie herinneringe hê, waarvan Liora min weet. Van die vriendskap wat die twee gehad het, weet sy wel – die liefde, die verlange wat Maman nie kon wegsteek tydens die lang afwesighede tussen sy besoeke nie.

Musiek kom nou van die huis se kant af, eers sag, maar dan harder. Klavier en hobo, klink dit vir Liora. Eers een instrument, dan die ander, wisselend tussen solo en duet, tussen rus en drif. Te skerp vir haar oor. Dit ontstig haar.

Rosa kom by Moshe se kamer uit, maak die deur agter haar toe. “Hy is nou rustig,” sê sy toe sy langs Liora kom sit.

“Die musiek?”

“Dis ’n stuk waarvan hy baie hou, ’n komposisie van Pavel Haas.”

“Ek weet nie van hom nie,” sê Liora.

“Hy is in 1944 in Auschwitz vermoor.”

Liora reageer nie daarop nie, bly net na Moshe se toe kamerdeur kyk.

“Ek onthou goed hoe dit was toe hy mý die eerste keer nie herken het nie, Liora, dis hoekom ek julle alleen gelaat het. Soos dit is, gaan daardie soort wa moeilik genoeg deur die drif, ’n vyfde wiel maak dit nie makliker nie.”

“Maar in sy briewe klink hy so normáál.”

Rosa neem haar hand. “Hy het my gevra om nie ’n enkele brief te pos waarin iets voorkom wat jou en jou ma snuf in die neus sou laat kry nie.”

“En tog het hy my aangemoedig om hierheen te kom?”

“Vra hom liewer self wanneer hy helder is. Maar jy moenie ongeduldig wees nie. Die Moshe wat ons ken, kom elke keer terug van waar ook al hy nou is. Môre, oormôre sal julle gesels asof niks gebeur het nie.”

Dae lank dra Liora net die hoteljapon van wit handdoekstof. Soms sit sy op die stoel by die venster en rook, sigaret ná sigaret, terwyl sy na die Swartberg kyk. Maar meestal slaap sy. Wat sy nodig het, bestel sy oor die telefoon: ontbyt, middagete, aandete, wyn, sigarette. Maar meestal is die kos op die skinkbord wat sy in die gang terugsit onaangeraak, of is daar weinig van geëet. Sy kry enkele boodskappe – briefies onder haar deur ingestoot – waarin sy versoek word om met Rosa Olivier in aanraking te kom, maar sy doen dit nie.

Sy probeer die werklikheid van Moshe se siekte wegweer met herinneringe, grepe uit goeie tye, die koestering van Maman se liefde, haar skoppelmaai, die lieflike, gloeiende afwagting wat Moshe Habib se koms voorafgaan. Nooit afskeid of teleurstelling of pyn nie.

Fluisterend voer sy gesprek met haarself:

Wat het jy hier kom maak, Liora?

Ek het oom Moshe belowe ek sou kom.

As sewejarige meisiekind, smoorverlief op ’n gladdebek-Jood?

Sy wil vir hom kwaad wees oor daardie belofte, want dit het haar op ’n manier aan hom gebind, haar lot bestem. Het hy ooit daaraan gedink om haar daarvan vry te stel? Maar wanneer sy ook al aan Moshe dink, selfs nou in haar ontsteltenis, is dit met vertedering. Verál nou.

Tante Alessa het altyd gesê hy is ’n goeie man, swakhede en al. Dit kon sy destyds nie verstaan nie, hoe een mens goed én sleg kan wees. Maman het haar die verskil tussen feilbaar en verdorwe probeer verduidelik, maar sy kon geen feilbaarheid in hom vind nie, en al wás hy dit, was hy steeds die beste man op Gods aarde.

Sy haal Moshe se pakkie briewe wat sy saamgebring het uit en trek die strikkie los. Een vir een lees sy hulle, almal in sy byna onleesbare handskrif geskrywe. Haar oë word tranerig. Sy sit die briewe op haar bedkassie om die res later te lees. Heelwat van die inhoud daarvan ken sy teen dié tyd dalk al uit die kop, maar met die lees is dit asof sy Moshe se gesig agter die woorde sien en sy stem daaruit hoor opkom.

Later staan sy op, en ’n flentertjie volstruisveer wat tussen die briewe was, sweef stadig vloer toe. Sy volg die vlug daarvan tot dit by haar voete op die ylgetrapte mat land, huiwerend tussen rus en oorgawe aan die duwing van vlagies wind deur die venster.