Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 46

Wydatki konsumenta zależą przede wszystkim od dochodu, którego wielkość określa, na co „można sobie pozwolić”. Najczęściej oznacza to, że nie wszystkie dobra i usługi dostępne na rynku, które chciałoby się konsumować, można zakupić. Decyzje konsumpcyjne podejmuje się w ramach posiadanego ograniczenia budżetowego.

W celu łatwiejszego zrozumienia procesu podejmowania decyzji przez konsumenta modelową analizę upraszcza się do wyboru między dwoma dobrami – X i Y. W naszym przykładzie przyjmiemy, że konsument jest kinomanem i łasuchem, a jego wybór sprowadza się do decyzji, ile razy może pójść do kina (X) i ile może zjeść swojego ulubionego tortu czekoladowego (Y ).

Wizyty w kinie i torty czekoladowe tworzą koszyk konsumpcyjny (X, Y). Podejmując decyzje, konsument wybiera koszyk, na jaki może sobie pozwolić, czyli dostępny w ramach jego ograniczenia budżetowego. Ograniczenie budżetowe konsumenta wyznacza wszystkie dostępne koszyki dóbr X i Y, jakie konsument może zakupić przy danym dochodzie i cenach. Wynika z tego, że istnieje maksymalna konsumpcja biletów do kina, tortów czekoladowych czy obu tych dóbr na raz, na którą stać konsumenta.

5.2.1. Równanie ograniczenia budżetowego

Liczba konsumowanych biletów do kina i tortów czekoladowych, na które może sobie pozwolić konsument zależy od cen. Zakładając, że cały dochód jest wydawany na ich konsumpcję, ograniczenie budżetowe przyjmie postać równania budżetowego:

Qxcx + Qycy= DK,

(5.1)

gdzie:

Qx, Qy – liczba wizyt w kinie (X) i tortów czekoladowych (Y ),

cx, cy – cena biletu do kina i tortu czekoladowego,

DK – dochód konsumenta.

Równanie ograniczenia budżetowego (równanie budżetowe) pokazuje graniczne koszyki konsumpcji X i Y, jakie konsument może zakupić przy danym dochodzie i cenach. Wynika z niego również, że przy danym dochodzie i cenach, im więcej konsument wyda na bilety do kina, tym mniejsze będą jego wydatki związane z konsumpcja torów czekoladowych. Inaczej ujmując, przeznaczenie dodatkowej kwoty wydatków na jedno dobro, będzie oznaczać rezygnację z identycznej kwoty wydatków na drugie dobro. Dochodzi tu zatem do tradycyjnej wymienności, która występuje w procesie podejmowania decyzji. W skrajnym przypadku oznacza całkowitą rezygnację z konsumpcji któregoś z dóbr.

Chcąc obliczyć maksymalną konsumpcję dobra X lub Y, należy przyjąć, że konsumpcja drugiego z nich wynosi zero. Konsumowane wielkość biletów do kina i torów czekoladowych wyniosą wtedy odpowiednio: W przypadku niezerowej konsumpcji np. biletów do kina obliczenie wielkość konsumpcji tortów czekoladowych wymaga korekcji dochodu o wielkość wydatków na wizyty w kinie. Znalezienie wszystkich granicznych koszyków dóbr wymagałoby wielu obliczeń. Łatwiej jest w takim przypadku posłużyć się wykresem, czyli narysować linię ograniczenia budżetowego.

5.2.2. Linia ograniczenia budżetowego

Rysując linię ograniczenia budżetowego, można skorzystać w punktów pokazujących maksymalną konsumpcję biletów do kina i tortów czekoladowych. Łącząc je, otrzymujemy linię ograniczenia budżetowego, która pokazuje wszystkie dostępne koszyki dóbr X i Y, przy danych cenach i całkowicie wydawanym dochodzie. W tym miejscu można zadać pytanie, a co w przypadku gdy konsument nie wydaje całego dochodu? Przecież koszyki dóbr leżące poniżej linii ograniczenia budżetowego też są dla niego dostępne. Oczywiście jest to prawdą i możliwa jest konsumpcja koszyków leżących poniżej linii ograniczenia budżetowego. Wszystkie te koszyki tworzą ograniczenie budżetowe konsumenta (zbiór budżetowy).

W ramach danego ograniczenia budżetowego konsument będzie decydować o wielkości wydatków na poszczególne dobra. Istotnymi wielkościami przy podejmowaniu decyzji są ceny. Wyznaczają one relację wymiany obu dóbr, którą określa nachylenie linii ograniczenia budżetowego. Można je wyrazić za pomocą współczynnika stojącego przy zmiennej Qx, po odpowiednim przekształceniu równania budżetowego. Przenosząc Qxcx na drugą stronę równania budżetowego, a następnie dzieląc obie jego strony przez cy, otrzymuje się postać: Współczynnik przy zmiennej Qx będzie wyznaczał relację cen (por. rys. 5.1).

Rysunek 5.1. Ograniczenie budżetowe konsumenta

Źródło: opracowanie własne.

Nachylenie linii ograniczenia budżetowego można interpretować w kategoriach kosztu alternatywnego. Wyznaczona przez ceny dóbr relacja może być wtedy odczytana jako koszt alternatywny konsumpcji większej ilości dobra X, czyli wielkość konsumpcji tortów czekoladowych z jakiej trzeba zrezygnować, żeby zwiększyć konsumpcję biletów do kina. Przykładowo: jeżeli ceny dóbr wynoszą: cx = 15 i cy = 30, oznacza to, że zwiększenie konsumpcji o jeden bilet do kina będzie wymagać rezygnacji z połowy tortu czekoladowego.

5.2.3. Wpływ zmiany ceny i dochodu na ograniczenie budżetowe

W dotychczasowych rozważaniach zakładano stałość dochodu i cen. W rzeczywistości dochód konsumenta i ceny dóbr podlegają wahaniom, wpływając na możliwości konsumpcyjne. Ograniczenie budżetowe konsumenta zmienia się, co najłatwiej pokazać przez zmianę położenia linii ograniczenia budżetowego.

Zmiana dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii ograniczenia budżetowego w górę lub w dół. Nachylenie pozostaje takie samo, gdyż nie zmienia się relacja cen. W przypadku wzrostu dochodu , zwiększają się maksymalne wielkości konsumpcji odpowiednio: Linia ograniczenia budżetowego konsumenta przesuwa się równolegle do góry, co powiększa zbiór budżetowy, a zatem pozwala na wyższą konsumpcję. Zmniejszenie dochodu zmniejsza maksymalne wielkości konsumpcji: Linia ograniczenia budżetowego konsumenta przesuwa się równolegle do dołu, co zmniejsza zbiór budżetowy, ograniczając możliwości konsumpcyjne (por. rys. 5.2).

Rysunek 5.2. Przesunięcie linii ograniczenia budżetowego na skutek zmiany dochodu

Źródło: opracowanie własne.

Zmiana ceny jednego z dóbr oznacza zmianę nachylenia linii ograniczenia budżetowego konsumenta. Wielkość konsumpcji dobra, którego cena się nie zmieniła, pozostaje stała, a linia ograniczenia budżetowego obraca się w jej punkcie.

Rysunek 5.3. Zmiana nachylenia linii ograniczenia budżetowego na skutek zmiany ceny dobra X

Źródło: opracowanie własne.

W przypadku spadku ceny biletów do kina linia ograniczenia budżetowego obraca się w kierunku na zewnątrz układu współrzędnych w punkcie Spadek cen biletów (cx′< cx) powiększa zbiór budżetowy. Nowa linia ograniczenia budżetowego ma nachylenie równe i jest bardziej płaska od linii początkowej. Możliwe jest zwiększenie konsumpcji obu dóbr w stosunku do początkowego ograniczenia. Dzieje się tak, gdyż oprócz punktu, w którym konsumuje się wyłącznie torty czekoladowe każdy inny znajduje się powyżej początkowej linii ograniczenia budżetowego. Wynika z tego, że dla każdej większej od zera konsumpcji biletów do kina można zakupić większą ilość tortów czekoladowych. Przykładowo: dla początkowej linii ograniczenia budżetowego konsumpcja tortów czekoladowych w punkcie wynosiła zero. Przy nowym ograniczeniu tej wielkości konsumpcji biletów do kina towarzyszy większa od zera konsumpcja tortów czekoladowych.

Wzrost ceny biletów do kina (cx″> cx), zmniejsza możliwości konsumpcyjne konsumenta, gdyż linia obraca się w kierunku do wewnątrz układu współrzędnych w punkcie Nowa linia ograniczenia budżetowego ma nachylenie równe i jest bardziej stroma od linii początkowej. Następuje zmniejszenie możliwości łącznej konsumpcji biletów do kina i tortów czekoladowych. W obu przypadkach zmienia się relacja cen dóbr, a zatem koszt alternatywny ich konsumpcji (por. rys. 5.3).

Zmiany cen torów czekoladowych powodują obrót linii ograniczenia budżetowego w punkcie Podobnie jak w przypadku biletów do kina, zmieniają się relacje cen obu dóbr, skutkując zmianą ich kosztu alternatywnego oraz możliwości konsumpcyjnych konsumenta (w ramach ćwiczeń warto samemu przeanalizować zmiany, które są analogiczne do tych dla biletów do kina). Zmiany przedstawiono na rysunku 5.4.

Rysunek 5.4. Zmiana nachylenia linii ograniczenia budżetowego na skutek zmiany ceny dobra Y

Źródło: opracowanie własne.