Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 52

Do tej pory w naszych analizach zakładaliśmy, że konsument wydaje cały swój dochód, a rozważania prowadziliśmy, uwzględniając tylko jeden okres. Nie braliśmy zatem pod uwagę możliwości oszczędzania przez konsumenta części dochodu na przyszłość ani zaciągania przez niego pożyczek w celu zwiększenia bieżących możliwości nabywczych. W tym podrozdziale przyjrzymy się decyzjom konsumenta dotyczącym tego, jak kształtuje on bieżącą i przyszłą konsumpcję, co często określa się wyborem międzyokresowym.

Załóżmy, że nasz konsument zarówno w tym roku, jak i w przyszłym dysponuje dochodem wynoszącym 80 000 zł. Dodatkowo wiemy, że stopa procentowa zarówno dla pożyczek, jak i wkładów oszczędnościowych wynosi 10%. To oznacza, że jeżeli konsument zaoszczędzi w tym roku 1 zł, to w następnym roku będzie on miał 1,1 zł, natomiast 1 zł z przyszłego roku jest warte dzisiaj około 0,91 zł. Dysponując tymi informacjami, jesteśmy w stanie narysować linię ograniczenia budżetowego.

Na rysunku 5.16 na osi poziomej oznaczyliśmy wielkość konsumpcji w tym roku, natomiast na osi pionowej wielkość konsumpcji w roku przyszłym. Obie wielkości wyrażone są w złotówkach. Wiemy, że konsument w tym i przyszłym roku otrzyma dochód wynoszący 80 000 zł, co oznaczyliśmy jako zasób początkowy (Z). Ponieważ konsument może zaciągać pożyczki i ich udzielać zgodnie z obowiązującą stopą procentową 10%, jest on w stanie powiększać bieżącą konsumpcję kosztem przyszłej (jako kredytobiorca) lub zwiększać konsumpcję przyszłą kosztem bieżącej (jako kredytodawca, wydając mniej niż wynosi jego bieżących dochód, czyli oszczędzając).

Jeżeli konsument zdecyduje, że w roku bieżącym przeznaczy na konsumpcję cały swój dochód i dodatkowo zapożyczy się na pełną kwotę dochodu przyszłego (czyli konsumpcja w przyszłym roku wyniesie 0 zł), to będzie mógł wydać 80 000 zł z roku bieżącego plus zdyskontowany dochód z roku przyszłego 80 000/1,1 = 72 727 zł. Łącznie 152 727 zł. Skąd wzięła się kwota 72 727 zł, czyli zdyskontowany dochód? Jeżeli konsument w przyszłym roku zarobi 80 000 zł, to taka też będzie maksymalna kwota kredytu, który będzie musiał spłacić w przyszłym roku. Ponieważ stopa procentowa wynosi 10%, to w przyszłym roku będzie on musiał zwrócić pożyczoną kwotę plus 10% wielkości pożyczki, czyli koszt kredytu. Musimy więc wiedzieć, ile jest dziś warty przyszły dochód wynoszący 80 000 zł, żeby określić, ile maksymalnie konsument może pożyczyć. Obliczamy to, dzieląc przyszły dochód przez 1 plus stopę procentową wyrażoną liczbowo, czyli 0,1 (80 000/1,1 ≈ 72 727).

Rysunek 5.16. Międzyokresowe ograniczenie budżetowe konsumenta

Źródło: opracowanie własne.

Jeżeli natomiast konsument zdecyduje się całość bieżącego dochodu oszczędzić, to w przyszłym roku będzie on mógł cieszyć się konsumpcją równą całemu jego przyszłemu dochodowi, plus dochodowi oszczędzonemu z roku bieżącego wraz z odsetkami, tj. 80 000 + 80 000 · 1,1 = 168 000. Wówczas jednak konsumpcja bieżąca będzie wynosiła 0 zł.

Wybór optymalnej struktury konsumpcji bieżącej i przyszłej odbywa się w taki sam sposób, jak w przypadku optymalnej struktury konsumpcji dóbr i usług czy kombinacji czasu wolnego i konsumpcji omówionej w poprzednim podrozdziale. Szukamy więc takiej struktury bieżącej i przyszłej konsumpcji, dla której linia ograniczenia budżetowego styka się z najwyższą krzywą obojętności. To może prowadzić do dwóch rozwiązań, na podstawie których będziemy w stanie określić, czy konsument jest kredytodawcą, czy też kredytobiorcą.

Na rysunku 5.17 można zauważyć, że optymalny wybór konsumenta (E) jest taką kombinacją konsumpcji bieżącej i przyszłej, dla której wydatki w tym roku są niższe niż dochód (punkt E leży na lewo od punktu Z), natomiast wydatki konsumpcyjne w przyszłym roku są wyższe niż dochód wówczas otrzymany (punkt E leży powyżej punktu Z). Oznacza to, że konsument oszczędza część dochodu bieżącego, powiększając dzięki temu swoje przyszłe wydatki konsumpcyjne.

Rysunek 5.17. Wybór międzyokresowy – konsument jako kredytodawca

Źródło: opracowanie własne.

Rysunek 5.18 przedstawia natomiast sytuację odwrotną. Tutaj konsument w roku bieżącym zdecydował się wydać więcej niż wynosi jego dochód (punkt E leży na prawo od punktu Z). Aby zrealizować te wydatki, jest zmuszony zaciągnąć pożyczkę, powodując, że jego przyszła konsumpcja będzie niższa niż przyszły dochód – będzie on musiał w przyszłym roku spłacić zadłużenie (punkt E leży poniżej punktu Z), a więc i ograniczyć przyszłą konsumpcję.

Na decyzje, ile konsumować obecnie i w przyszłości, wpływ ma wysokość stopy procentowej. Tutaj ponownie możemy wykorzystać koncepcję efektu substytucyjnego i dochodowego, aby lepiej zilustrować decyzje podejmowane przez konsumenta. Wzrost stopy procentowej powoduje, że cena konsumpcji bieżącej rośnie w stosunku do konsumpcji przyszłej i bardziej opłaca się oszczędzać (każda oszczędzona złotówka przynosi nam więcej złotówek w przyszłości). Efekt substytucyjny wzrostu stopy procentowej działa więc w ten sposób, że ogranicza konsumpcję bieżącą na korzyść konsumpcji przyszłej. Efekt dochodowy zależy natomiast od tego, czy konsument jest pożyczkodawcą czy pożyczkobiorcą. Jeżeli konsument jest pożyczkodawcą, to wzrost stopy procentowej powoduje, że konsument staje się bogatszy i dzięki temu może więcej konsumować zarówno w okresie bieżącym, jak i przyszłym. Kredytobiorca z kolei, na skutek wzrostu stopy procentowej staje się biedniejszy, co doprowadzi do ograniczenia konsumpcji. W związku z powyższym jeżeli konsument jest kredytobiorcą, to sumaryczny efekt wzrostu stopy procentowej będzie taki, że obniży on bieżącą konsumpcję, a wpływ na konsumpcję przyszłą jest niejednoznaczny.

Rysunek 5.18. Wybór międzyokresowy – konsument jako kredytobiorca

Źródło: opracowanie własne.

Jeśli natomiast konsument jest pożyczkodawcą, wówczas sumaryczny wpływ efektu substytucyjnego i dochodowego na konsumpcję bieżącą nie jest jednoznaczny, a łączny wpływ wzrostu stopy procentowej na konsumpcję przyszłą jest z pewnością dodatni.