Читать книгу Terapia zajęciowa - Группа авторов - Страница 5

Słowa kluczowe: terapia zajęciowa, historia terapii zajęciowej, zajęcie, zdrowie, dobrostan, podejście Person Centered Therapy

1.1. Wprowadzenie

W niniejszym rozdziale zaprezentowano definicje podstawowych terminów z zakresu terapii zajęciowej, takich jak: zajęcie, zdrowie, dobrostan. Przedstawiono także informacje dotyczące historii dyscypliny oraz założenia koncepcji Person Centered Practice – kluczowej dla budowania relacji terapeutycznej.

1.2. Rys historyczny

Terapia zajęciowa nieodłącznie splata się z ludzką egzystencją od zarania dziejów. Zajęcia i ich wykonywanie przez człowieka są kluczowe dla przetrwania gatunku.

Początków terapii zajęciowej można upatrywać już w starożytnym Egipcie, Cesarstwie Mongolskim i Chińskim. Istotne dla jej rozumienia są także twierdzenia Galena gloryfikujące zajęcie i pracę jako naturalną terapię dającą człowiekowi szczęście.

Akcentowanie pracy i zajęcia jako narzędzia terapeutycznego ma miejsce także w oświeceniu, dokładniej w XVIII w., kiedy to Phillipe Pinel i William Tuke podjęli działania mające na celu budowanie zrozumienia i godnego traktowania więźniów i osób chorych psychicznie.

Pinel propagował nowe podejście do osób chorych psychicznie polegające na respektowaniu ich praw i możliwości decydowania o własnym losie. Sprzeciwiał się także izolowaniu pacjentów, podkreślając rolę społeczeństwa i rodziny w procesie zdrowienia. Traktował zajęcie jako istotny element leczenia. W jego rozumieniu zajęcie to podejmowanie określonych działań skierowanych na cel poprzez wykorzystanie przez człowieka czasu, energii i uwagi.

W tym samym czasie Tuke podejmował próby przekonania społeczeństwa o konieczności godnego traktowania pacjentów, poświęcania im należnej uwagi i obdarzania życzliwością. Zachęcał pacjentów do nauki i rozwoju poprzez angażowanie ich w zajęcia o charakterze rekreacyjnym.

Wiek XIX stanowił „złote lata” dla propagowania i realizowania idei leczenia poprzez zajęcie. Jednak ukonstytuowanie terapii zajęciowej jako dyscypliny naukowej nastąpiło dopiero w XX w. W 1917 r. w Stanach Zjednoczonych powstało Amerykańskie Stowarzyszenie Wspierania Terapii Zajęciowej, którego celem było organizowanie kursów i szkół terapii zajęciowej. Stowarzyszenie to w 1923 r. przyjęło nazwę Amerykańskie Towarzystwo Terapii Zajęciowej (AOTA – American Occupational Therapy Association). W 1939 r. w Meyerson w Stanach Zjednoczonych został utworzony pierwszy ośrodek terapii zajęciowej. W 1952 r. powstała Światowa Organizacja Terapeutów Zajęciowych (WFOT – World Federation of Occupational Therapy), której głównym celem jest promowanie terapii zajęciowej oraz wyznaczanie i dbanie o standardy nauczania terapii zajęciowej w krajach zrzeszonych w tej organizacji.

Wart podkreślenia jest dynamiczny rozwój terapii zajęciowej w Anglii po I wojnie światowej – działania terapeutyczne były odpowiedzią na dramatyczną sytuację rannych żołnierzy wymagających wsparcia i leczenia.

W Polsce terapia zajęciowa zaistniała na przełomie XIX i XX w. Jednak jej rzeczywisty rozwój miał miejsce po II wojnie światowej, kiedy to zaczęła być stosowana na oddziałach psychiatrycznych, gruźliczych, rehabilitacji medycznej i w sanatoriach. W 1965 r. ukazał się pierwszy polski podręcznik dotyczący prowadzenia terapii zajęciowej zatytułowany „Terapia zajęciowa” autorstwa Kazimiery Milanowskiej, w którym szczegółowo opisane zostały zasady prowadzenia terapii zajęciowej w odniesieniu do jej poszczególnych form. Na początku lat 90. XX w. utworzono w Polsce pierwsze warsztaty terapii zajęciowej (WTZ) – placówkę rehabilitacyjną dla osób całkowicie niezdolnych do pracy zarobkowej. Podstawą prawną warsztatów była Ustawa z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 września 1992 r. w sprawie zasad tworzenia, działania i finansowania warsztatów terapii zajęciowej. Zmiany przepisów spowodowały przekształcenie ich celu na realizację zadań w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zmierzających do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności, niezbędnych do prowadzenia przez osobę niepełnosprawną niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia – na miarę jej indywidualnych możliwości. Warsztaty terapii zajęciowej to tylko jedno z miejsc, w których terapia zajęciowa może być prowadzona. Terapia zajęciowa stosowana jest m.in. w domach pomocy społecznej, ośrodkach rehabilitacyjnych, szpitalach psychiatrycznych, w świetlicach terapeutycznych i zakładach opiekuńczo-leczniczych.

Warto wspomnieć, że na świecie, oprócz wymienionych już miejsc, terapia zajęciowa prowadzona jest w szkołach, więzieniach oraz ośrodkach pobytu dziennego dla dzieci/nastolatków/dorosłych upośledzonych umysłowo, z problemami sensomotorycznymi, społecznymi, emocjonalnymi i niepełnosprawnościami sprzężonymi. Terapia zajęciowa stanowi także ważny element opieki nad osobami starszymi. Terapeuci zajęciowi współpracują z firmami projektującymi i produkującymi sprzęt adaptacyjny oraz wyposażenie wnętrz dla osób o specjalnych potrzebach, a także z producentami sprzętu codziennego użytku (np. samochodów, komputerów).

Zawód terapeuty zajęciowego powstał zatem blisko 100 lat temu, a obecnie można zaobserwować dynamiczny rozwój terapii zajęciowej jako profesji, szczególnie w Polsce. Do niedawna terapia zajęciowa w Polsce była traktowana jako forma rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz fizycznej, którą stosuje się głównie w pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną i fizyczną oraz osobami z zaburzeniami psychicznymi. Jako podstawowe formy terapii zajęciowej wskazywano: ergoterapię, arteterapię i socjoterapię, osobno wskazywano także animaloterapię. Ergoterapia obejmuje następujące formy: stolarstwo, garncarstwo i ceramika, wikliniarstwo, metaloplastyka, dziewiarstwo, hafciarstwo, krawiectwo, kaletnictwo, ogrodnictwo, tkactwo oraz praca przy komputerze. Na socjoterapię składają się: ludoterapia, trening samoobsługi, trening umiejętności społecznych. Arteterapię tworzą sztuki plastyczne (malarstwo, rysunek, rzeźba), muzykoterapia, choreoterapia, dramaterapia i bilioterapia. Animaloterapia obejmuje wykorzystanie zwierząt, takich jak np. konie, psy i koty, do realizacji działań terapeutycznych. Warto jeszcze raz podkreślić, że takie, niestety dość ograniczone pojmowanie terapii zajęciowej, charakteryzowało do niedawna jej stan obecny w Polsce.

Zmiany w rozumieniu idei samej terapii zajęciowej, wykorzystywanych w niej form i realizowanych celów następują stopniowo i wiążą się z przeobrażeniami mającymi miejsce w zakresie edukacji terapeutów zajęciowych i profesjonalizacji zawodu.

Rozwija się kształcenie terapeutów zajęciowych w ramach studiów wyższych. Od 2012 r. dwie Akademie Wychowania Fizycznego (w Krakowie i Wrocławiu) rozpoczęły kształcenie terapeutów w ramach studiów licencjackich o profilu praktycznym, zgodnie ze standardami obowiązującymi w krajach europejskich, ustalonymi przez World Federation of Occupational Therapy (WFOT) i European Network of Occupational Therapy in Higher Education (ENOTHE), która funkcjonuje w ramach Council of Occupational Therapists for the European Countries (COTEC). W 2015 r. Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie uruchomiła pierwsze w Polsce studia magisterskie z zakresu terapii zajęciowej o profilu akademickim.