Читать книгу Kosmetologia t. 1 - Группа авторов - Страница 31

Nerw trójdzielny jest największym nerwem czaszkowym (ryc. 4.1 , 4.2 i 4.3). Składa się z dwóch zasadniczych części: większej utworzonej z dośrodkowych włókien czuciowych oraz mniejszej zbudowanej z odśrodkowych włókien ruchowych (ryc. 4.1). Nerw trójdzielny opuszcza mózgowie dwoma korzeniami (ruchowym i czuciowym). Następnie tworzy zwój trójdzielny (niekiedy zwany troistym), który dzieli się na trzy gałęzie: nerw oczny (V1), nerw szczękowy (V2) oraz nerw żuchwowy (V₃) (ryc. 4.1). Spektrum unerwienia przez gałęzie nerwu trójdzielnego w pełni oddaje rycina 4.2.

Rycina 4.1.

Zwój trójdzielny prawy i jego unaczynienie. Widok od strony bocznej: wzorowane na Lazorthesie.

Źródło: według A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka, t. 5. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.

■ Nerw oczny (V1 – ophtalmic nerve)

Nerw oczny zawiera najmniej włókien ze wszystkich trzech, wymienionych powyżej, głównych gałęzi nerwu trójdzielnego (zob. ryc. 4.1 i 4.3). Nerw oczny jest nerwem czysto czuciowym. Przechodzi przez szczelinę oczodołową górną, dzieląc się na trzy główne gałęzie:

• nerw łzowy,

• nerw czołowy,

• nerw nosowo-rzęskowy.

Rycina 4.2.

Pola nerwów skórnych głowy. Schemat.

Źródło: według A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka, t. 5. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.

Unerwia oczodół wraz z jego zawartością, skórę okolicy czołowej i grzbietu nosa, część przednio-górną jamy nosowej, zatoki przynosowe oraz część opony twardej.

Nerw łzowy (lacrimal nerve) zawiera najmniej włókien ze wszystkich trzech, wymienionych powyżej, głównych gałęzi nerwu ocznego (ryc. 4.3). Przebiega wzdłuż bocznej powierzchni sklepienia oczodołu w kierunku oczodołowej części gruczołu łzowego. Dzieli się na gałąź górną (biegnie do gruczołu łzowego) oraz gałąź dolną (do połączenia z nerwem jarzmowym – gałęzią nerwu szczękowego [V₂]). Nerw łzowy zaopatruje czuciowo gruczoł łzowy, a także skórę części bocznej powieki.

Nerw czołowy (frontal nerve) posiada najwięcej włókien ze wszystkich trzech, wymienionych powyżej, głównych gałęzi nerwu ocznego (ryc. 4.3). Przebiega nad mięśniem dźwigaczem powieki górnej. Dzieli się na nerw nadbloczkowy i nerw nadoczodołowy. Nerw czołowy zaopatruje czuciowo skórę okolicy czołowej, powiekę górną oraz zatokę czołową.

Nerw nosowo-rzęskowy (nasociliary nerve) po wyjściu ze szczeliny oczodołowej górnej kieruje się przyśrodkowo wzdłuż ściany przyśrodkowej oczodołu. Na podstawie topografii jego przebiegu możemy wyróżnić dwie zasadnicze części: nosową i rzęskową. Od części rzęskowej odchodzą gałąź łącząca ze zwojem rzęskowym oraz nerwy rzęskowe długie. Od części nosowej odchodzą nerw sitowy tylny, nerw sitowy przedni oraz nerw podbloczkowy. Nerw nosowo-rzęskowy zaopatruje czuciowo gałkę oczną, przednią i górną część jamy nosowej, woreczek łzowy, skórę powierzchni bocznej nasady nosa, skórę części przyśrodkowych powieki górnej i dolnej, zatokę sitową, zatokę klinową oraz częściowo zatokę czołową.

Rycina 4.3.

Gałęzie nerwu trójdzielnego prawego. Widok z boku: wzorowane na Grayu.

Źródło: według A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka, t. 5. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.

■ Nerw szczękowy (V2 – maxillary nerve)

Nerw szczękowy, podobnie jak wcześniej opisany nerw oczny, jest nerwem czysto czuciowym. Po odejściu od zwoju trójdzielnego wychodzi z czaszki przez otwór okrągły, biegnąc do dołu skrzydłowo-podniebiennego, gdzie dzieli się na trzy gałęzie końcowe (ryc. 4.3):

• nerwy skrzydłowo-podniebienne,

• nerw jarzmowy,

• nerw podoczodołowy.

Nerwy skrzydłowo-podniebienne (pterygopalatine nerves) odchodzą od nerwu szczękowego w dole skrzydłowo-podniebiennym, tworząc korzeń czuciowy tego nerwu.

Zwój skrzydłowo-podniebienny leży w jednoimiennym dole, ma trzy gałęzie doprowadzające:

• korzeń czuciowy (utworzony przez nerwy skrzydłowo-podniebienne),

• korzeń przywspółczulny (utworzony przez nerw skalisty większy odchodzący od nerwu twarzowego [VII]),

• korzeń współczulny (utworzony przez nerw skalisty głęboki odchodzący od splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego).

Od zwoju skrzydłowo-podniebiennego odchodzą:

• gałęzie nosowe tylne,

• nerwy podniebienne,

• gałęzie oczodołowe,

• gałąź gardłowa.

Nerw jarzmowy (zygomatic nerve) – po odejściu od nerwu szczękowego wchodzi przez szczelinę oczodołową dolną do oczodołu, biegnąc dalej po jego dolnej ścianie. Następnie przechodzi przez otwór jarzmowo-oczodołowy i dzieli się na gałęzie końcowe wewnątrz kości jarzmowej. Gałęziami końcowymi nerwu jarzmowego są:

• gałąź jarzmowo-skroniowa,

• gałąź jarzmowo-twarzowa.

Gałąź jarzmowo-skroniowa po wyjściu przez otwór jarzmowo-skroniowy kieruje się do dołu skroniowego, unerwiając skórę przedniej części okolicy skroniowej oraz bocznej części okolicy czołowej.

Gałąź jarzmowo-twarzowa po wyjściu przez otwór jarzmowo-twarzowy kieruje się do górnej bocznej części policzka, unerwiając skórę okolicy jarzmowej.

Nerw podoczodołowy (infraorbital nerve) jest zarówno przedłużeniem nerwu językowego, jak i jego gałęzią końcową. Przebiega po dnie oczodołu w tzw. kompleksie podoczodołowym, czyli najpierw w bruździe podoczodołowej, a następnie w kanale podoczodołowym. Tam oddaje nerwy zębodołowe górne, które zwykle odchodzą w trzech grupach. Jako pierwsze odchodzą gałęzie zębodołowe górne tylne, następnie gałąź zębodołowa górna środkowa i jako ostatnie gałęzie zębodołowe górne przednie. Wszystkie gałęzie zębodołowe górne tworzą w wyrostku zębodołowym szczęki splot zębowy górny zaopatrujący za pomocą gałęzi zębowych górnych oraz gałęzi dziąsłowych górnych odpowiednio zęby szczęki i dziąsła górne. Zwykle od splotu zębowego górnego odchodzą drobne gałązki zaopatrujące częściowo błonę śluzową zatoki szczękowej. Nerw podoczodołowy, wychodząc przez otwór podoczodołowy na przednią powierzchnię szczęki tuż poniżej oczodołu, dzieli się na liczne gałęzie końcowe, tworząc tzw. gęsią stopkę mniejszą. Do gałęzi końcowych nerwu podoczodołowego należą:

• gałęzie powiekowe dolne (przebiegają ku górze, zaopatrując powiekę dolną),

• gałęzie nosowe zewnętrzne (przebiegają przyśrodkowo, zaopatrując skórę powierzchni bocznej skrzydła nosa),

• gałęzie nosowe wewnętrzne (przebiegają przyśrodkowo, zaopatrując przedsionek nosa),

• gałęzie wargowe górne (przebiegają ku dołowi, zaopatrując skórę i błonę śluzową wargi górnej).

■ Nerw żuchwowy (V3 – mandibular nerve)

Nerw żuchwowy zawiera najwięcej włókien ze wszystkich trzech, wymienionych powyżej, głównych gałęzi nerwu trójdzielnego (ryc. 4.1 i 4.3). Jest nerwem mieszanym ruchowo-czuciowym. Po odejściu od zwoju trójdzielnego opuszcza środkowy dół czaszki przez otwór owalny. Tuż po wyjściu oddaje gałąź oponową. Następnie biegnie do dołu podskroniowego. Zgodnie z podziałem topograficznym gałęzie nerwu żuchwowego możemy podzielić na dwie grupy: przednią i tylną.

Gałęzie grupy przedniej mają głównie charakter ruchowy (z wyjątkiem nerwu policzkowego). Należą do nich:

• nerw żwaczowy (masseteric nerve) – po odejściu od nerwu żuchwowego kieruje się w dół do mięśnia żwacza przez wcięcie żuchwy; zaopatruje mięsień żwacz oraz staw skroniowo-żuchwowy,

• nerwy skroniowe głębokie (przedni i tylny) (deep temporal nerves – anterior and posterior) – po odejściu od nerwu żuchwowego kierują się ku bokowi i tyłowi, zaopatrując mięsień skroniowy,

• nerw skrzydłowy boczny (lateral pterygoid nerve) – po odejściu od nerwu żuchwowego kieruje się ku dołowi i bokowi, dochodząc do mięśnia skrzydłowego bocznego, który unerwia,

• nerw skrzydłowy przyśrodkowy (medial pterygoid nerve) – po odejściu od nerwu żuchwowego kieruje się ku dołowi i przodowi, dochodząc do mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego, który unerwia; oddaje dwie gałęzie: nerw mięśnia napinacza podniebienia miękkiego oraz nerw mięś-nia napinacza błony bębenkowej,

• nerw policzkowy (buccal nerve) – po odejściu od nerwu żuchwowego kieruje się ku dołowi i przodowi, zwykle towarzysząc tętnicy policzkowej; przebiega na powierzchni bocznej mięśnia policzkowego, dochodząc do kąta szpary ust; unerwia błonę śluzową policzka i skórę okolicy policzkowej (ryc. 4.2); zespala się z gałęziami nerwu twarzowego (VII).

Gałęzie grupy tylnej mają głównie charakter czuciowy (oprócz nerwu żuchwowo-gnykowego). Należą do nich:

• nerw językowy (lingual nerve) – po odejściu od nerwu żuchwowego biegnie łukiem ku przodowi do dna jamy ustnej, między mięśniem skrzydłowym bocznym a mięśniem skrzydłowym przyśrodkowym (ryc. 4.3); przyjmuje strunę bębenkową, która prowadzi włókna smakowe i wydzielnicze od nerwu twarzowego (VII); w obrębie jamy ustnej nerw językowy oddaje następujące gałęzie:

− gałęzie cieśni gardzieli (zaopatrują głównie migdałki podniebienne i część tylną dna jamy ustnej),

− gałąź podjęzykową (zaopatruje śliniankę podjęzykową oraz część przednią dna jamy ustnej),

− gałęzie językowe (zaopatrują błonę śluzową ²/₃ przednich języka – do bruzdy granicznej).

Z nerwem językowym łączy się zwój podżuchwowy będący miejscem przełączenia włókien przedzwojowych struny bębenkowej na włókna zazwojowe biegnące do ślinianki podjęzykowej i podżuchwowej,

• nerw zębodołowy dolny (inferior alveolar nerve) – po odejściu od nerwu żuchwowego biegnie ku dołowi, wchodząc łącznie z tętnicą i żyłą zębodołową dolną przez otwór żuchwy do kanału żuchwy (ryc. 4.3); od nerwu zębodołowego dolnego odchodzą:

− nerw żuchwowo-gnykowy (odchodzi od nerwu żuchwowego przed jego wejściem do kanału żuchwy; zaopatruje ruchowo mięsień żuchwowo-gnykowy oraz brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego),

− gałęzie zębowe dolne (tworzą splot zębowy dolny, od którego odchodzą gałęzie zębowe dolne zaopatrujące zęby żuchwy),

− gałęzie dziąsłowe dolne (zaopatrują dziąsła żuchwy),

− nerw bródkowy (dzieli się po wyjściu z otworu bródkowego na gałęzie bródkowe zaopatrujące czuciowo okolicę bródkową oraz gałęzie wargowe dolne zaopatrujące wargę dolną) (ryc. 4.2 i 4.3),

• nerw uszno-skroniowy (auriculo-temporal nerve) – po odejściu od nerwu żuchwowego kieruje się bocznie i ku tyłowi; oddaje liczne gałęzie – do najważniejszych należą:

− gałęzie stawowe (zaopatrują staw skroniowo-żuchwowy),

− nerw przewodu słuchowego zewnętrznego (zaopatruje przewód słuchowy zewnętrzny oraz powierzchnię boczną błony bębenkowej),

− nerwy uszne przednie (zaopatrują skórę bocznej powierzchni małżowiny usznej),

− gałęzie przyusznicze (zaopatrują śliniankę przyuszną),

− gałęzie skroniowe powierzchowne (zaopatrują skórę okolicy skroniowej nad łukiem jarzmowym).

Nerw uszno-skroniowy łączy się ze zwojem usznym i z nerwem twarzowym.

UWAGA!

Neuralgia nerwu trójdzielnego objawia się okresowym, ale bardzo intensywnym bólem zlokalizowanym w obszarach unerwienia gałęzi nerwu trójdzielnego. Nieco częściej występuje u kobiet. Bóle mogą trwać nawet 15 minut. Najczęściej neuralgia dotyczy nerwu szczękowego (V₂), następnie żuchwowego (V₃), a najrzadziej ocznego (V₁).