Читать книгу Kosmetologia t. 1 - Группа авторов - Страница 42

Tkanki nabłonkowe pełnią dwie podstawowe funkcje: okrywającą i wydzielniczą. Nabłonki okrywające stanowią najbardziej zewnętrzną warstwę organizmu, oddzielając go od środowiska zewnętrznego na powierzchni ciała, płuc, dróg oddechowych, rogówki, przewodu pokarmowego, układu rozrodczego, dróg moczowych. Nabłonki gruczołowe wyspecjalizowane są w kierunku syntezy i wydzielania koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu wydzielin, takich jak pot, łój, mleko, soki trawienne, śluz itd. Nabłonki klasyfikuje się ze względu na kształt komórek (płaskie, sześcienne, cylindryczne) oraz liczbę ich warstw (jednowarstwowe, wielorzędowe, zmienne, wielowarstwowe). Tkanka budująca naskórek to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.

6.1.1. Błona podstawna

Każdy nabłonek leży na błonie podstawnej (membrana basalis). Jest to bezkomórkowa struktura, zgodnie z tradycyjnym opisem złożona z blaszki jasnej (zbudowanej głównie z laminin, entaktyny – inaczej: nidogenu, fibuliny), blaszki gęstej (z kolagenu typu IV) oraz blaszki siateczkowej (z kolagenu typu III). Obecnie przyjmuje się jednak, że jest to jednorodna struktura zbudowana z wymienionych substancji, ale niepodzielona na wyraźne warstwy. Kolagen IV zorganizowany jest w błonie podstawnej w superstruktury utworzone w ten sposób, że dwie potrójne cząsteczki kolagenu łączą się po cztery w kształcie litery X, a takie tetramery łączą się ze sobą w superstruktury.

Błona podstawna łączy nabłonek z tkanką łączną, pełni również funkcję filtra pozwalającego na przenikanie cząstek o określonej wielkości i właściwościach (np. w nerkach, płucach itd.).

6.1.2. Keratyny

Podobnie jak kolagen dla tkanek łącznych, keratyna jest białkiem charakterystycznym dla nabłonków. Monomery keratyny tworzą włókna zaliczane do filamentów pośrednich, będące elementem szkieletu komórkowego (zatem, w przeciwieństwie do kolagenu, zlokalizowane są wewnątrzkomórkowo). Umożliwiają powstawanie bardzo twardych struktur, będących wytworami naskórka, takich jak włosy, paznokcie, dzioby, szpony, łuski, kopyta, rogi (greckie słowo keratos oznacza róg). Z keratyny zbudowane są również fiszbiny wielorybów.

U człowieka i innych ssaków występują tylko keratyny alfa. U gadów i ptaków występują także keratyny beta, znacznie twardsze, tworzące łuski, dzioby, szpony. W genomie człowieka znajdują się 54 geny kodujące keratyny, zlokalizowane na chromosomach 12. i 17. Wyróżnia się keratyny kwaśne (typ I) oraz obojętne i zasadowe (typ II). Cząsteczki keratyn obu typów parują się, po czym dimery ulegają polimeryzacji, tworząc filamenty. Wiązania między cząsteczkami keratyn w znacznym stopniu są stabilizowane mostkami dwusiarczkowymi, tworzonymi między aminokwasami zawierającymi siarkę (14% aminokwasów w keratynach włosów stanowi cysteina), czemu struktury te zawdzięczają dużą wytrzymałość. Parowanie nie jest przypadkowe, konkretne keratyny kwaśne łączą się zawsze z konkretnymi keratynami typu II, np. keratyny 9, 10 (typ I) z keratynami 1, 2 (typ II) w warstwie rogowej naskórka, keratyna 13 z 4, 14 i 15 z 5 (również w nabłonkach wielowarstwowych).

6.1.3. Połączenia międzykomórkowe w tkance nabłonkowej

Komórki tkanek nabłonkowych leżą bardzo ściśle upakowane, ze zminimalizowanymi przestrzeniami międzykomórkowymi. Aby zapewnić jeszcze większą zwartość tkanki, wytwarzane są międzykomórkowe połączenia. Należą do nich połączenia zwierające, zamykające i jonowo-metaboliczne. Z punktu widzenia kosmetologii najistotniejszym połączeniem międzykomórkowym jest desmosom (macula adherens), rodzaj punktowego połączenia zwierającego (ryc. 6.1). W obu sąsiadujących komórkach przy wewnętrznej powierzchni miejscowo wpuklonej błony komórkowej tworzą się płytki mocujące zbudowane z białek plakoglobiny i desmoplakiny. Między płytkami wytwarza się połączenie transbłonowe – poprzez obie błony komórkowe i przestrzeń międzybłonową – realizowane przez białka desmokolinę i desmogleinę. Są one kadherynami, białkami należącymi do cząsteczek adhezji komórkowej. Desmosomy są połączeniem wyjątkowo silnym. Dzięki zazębianiu się cząsteczek kadheryn nawet po śmierci komórek utrzymują integralność, np. w martwym naskórku.

Taka budowa desmosomów tłumaczy mechanizm działania peelingów enzymatycznych: enzymy (proteazy) hydrolizują wiązania między aminokwasami desmogleiny i desmokoliny, co powoduje rozpad desmosomów i złuszczanie się skeratynizowanych komórek naskórka.

Rycina 6.1.

Schemat budowy desmosomu: a – błony komórkowe sąsiadujących komórek; b – przestrzeń międzybłonowa; c – płytki mocujące; d – kadheryny adhezji międzykomórkowej; e – filamenty cytokeratynowe.

6.1.4. Wydzielanie

Część nabłonków przystosowanych jest do pełnienia funkcji wydzielniczej. Wyróżnia się wydzielanie wewnętrzne (do wnętrza organizmu, jak hormonów, wydzielinę określa się tu jako „inkret”) i zewnętrzne (na zewnątrz, jak potu i łoju, uwzględniając jednak również fakt, że np. wnętrze przewodu pokarmowego czy dróg oddechowych leży na zewnątrz organizmu, wydzielina to „sekret”).

Istnieją trzy mechanizmy wydzielania: merokrynowe, apokrynowe i holokrynowe. Merokrynowe polega na stopniowym uwalnianiu wydzieliny na drodze egzocytozy. Apokrynowe – na odcinaniu szczytowej części komórki wypełnionej pęcherzykami wydzielniczymi. W wydzielaniu holokrynowym cała komórka wypełnia się odpowiednimi substancjami, ulega apoptozie i w całości staje się wydzieliną.

Gruczoły wydzielnicze mogą mieć budowę cewkową (prosty, ślepo rozpoczęty kanalik), kłębkową (zwinięty kanalik) lub pęcherzykową (kulista przestrzeń przechodząca w kanalik).

Opisane schematy budowy mogą być pojedyncze (gruczoły proste) lub złożone z kilku gruczołów prostych.