Читать книгу Kosmetologia t. 1 - Группа авторов - Страница 81

8.1. Definicja suchej skóry

Woda jest substancją niezbędną do życia i spełnia wiele istotnych biologicznie funkcji:

• jest materiałem budulcowym komórek i tkanek,

• stanowi odpowiednie środowisko dla większości procesów metabolicznych,

• bierze udział w transporcie wewnątrzustrojowym składników pożywienia,

• odgrywa rolę w regulacji temperatury ciała.

Całkowita zawartość wody w organizmie (TBW – total body water) wynosi 30%, w tkankach bez tłuszczu – 70–80%. W okresie noworodkowym i niemowlęcym woda stanowi 70–80% masy ciała, u dzieci po 1. roku życia – do 65%, a u osób w wieku podeszłym – 45–50%.

Definicja suchej skóry oparta jest głównie na jej obrazie klinicznym i wrażeniach dotykowych. Termin „sucha skóra” (xerosis) opisuje stan patologii skóry, polegający na nadmiernym drobnopłatowym złuszczaniu, szorstkości powierzchni, a także tendencji do pękania naskórka i rumienia skóry. Ponadto w zaawansowanych stanach patologicznych obserwuje się ogniska zliszajowacenia oraz inne dolegliwości podmiotowe, takie jak świąd, pieczenie, a nawet bolesność. Dodatkowo może występować rogowacenie mieszkowe (keratosis follicularis), rogowacenie stóp i dłoni czy suchość skóry owłosionej głowy (złuszczanie łupieżowate).

8.2 Funkcjonowanie skóry związane z nawilżeniem

Woda ulegająca migracji głównie znajduje się w warstwie rogowej i ulega dyfuzji zgodnie z gradientem stężeń do środowiska zewnętrznego. Z kolei woda pochodząca z uwodnienia głębszych warstw jest związana z fizjologicznymi składnikami wiążącymi wodę, takimi jak kwas hialuronowy.

Prawidłowe funkcjonowanie skóry związane jest z odpowiednim stopniem jej nawilżenia.

Stan nawilżenia skóry, m.in. warunkujący prawidłowe napięcie tkankowe, zależy od ilości dostarczanej z zewnątrz i wewnątrz wody oraz od zdolności do jej zatrzymywania.

W stanie fizjologicznym niemal 20% wody obecnej w ustroju związane jest w skórze, w tym 60–70% znajduje się w skórze właściwej. Przy względnej wilgotności powietrza wynoszącej około 60% skóra nie pochłania wody z otoczenia ani woda nie odparowuje ze skóry, z kolei niska wilgotność poniżej 40% powoduje odparowywanie wody ze skóry i jej wysuszanie/odwodnienie. Do prawidłowego funkcjonowania bariery naskórkowej zawartość wody w warstwie rogowej nie powinna być niższa niż 10%. W przeciwnym wypadku dochodzi do osłabienia wzajemnego przylegania korneocytów, objawiającego się jako złuszczanie.

Wydolność bariery naskórkowej określana jest wartością wskaźnika TEWL (transepidermal water loss – przeznaskórkowa/transepidermalna utrata wody). Woda w skórze właściwej stanowi rezerwę i przemieszcza się z niej do zewnętrznych warstw naskórka, a następnie odparowuje. TEWL zwyczajowo jest wyrażany w g/m²/h; dla zdrowej skóry wartość TEWL mieści się w granicach 5–25 g/m²/h. Współczynnik ten zależy od czynników osobowych:

• wieku,

• płci,

• temperatury skóry,

• miejsca i powierzchni ciała,

• potliwości,

• stanu emocjonalnego,

oraz od czynników zewnętrznych, takich jak:

• temperatura,

• wilgotność,

• szybkość przepływu otaczającego skórę powietrza.

Wartość TEWL dla osób dorosłych wynosi 85–170 ml/dzień. W chorobach skóry przebiegających z jej suchością współczynnik ten może wzrosnąć nawet dziesięciokrotnie. Nasilenie obserwuje się również pod wpływem promieniowania słonecznego, które oddziałuje na nienasycone kwasy tłuszczowe. Efekt ten jest opóźniony w czasie (ryc. 8.1).

Rycina 8.1.

Przyczyny nadmiernego TEWL.

NMF (natural moisturizing factor – naturalny czynnik nawilżający) jest niezbędny w zatrzymywaniu wody wewnątrz korneocytów, zapewniając ich optymalne nawodnienie (utrzymanie prawidłowej objętości wody). NMF korzystnie wpływa na integralność warstwy rogowej i jej rolę ochronną przed penetracją czynników zewnątrzpochodnych. Zawartość NMF kształtuje również „elastyczność” warstwy rogowej i odporność na uszkodzenia.

Mocznik jako składnik NMF odpowiada za zatrzymanie wody w warstwie rogowej naskórka, co sprzyja zmniejszeniu patologicznego złuszczania i świądu. Wskazano na jego zmniejszoną ilość w przypadku suchej skóry, łuszczycy i atopowego zapalenia skóry (AZS).

W skład lipidów powierzchownych wchodzą ceramidy, które są kompleksami sfingozyny i kwasów tłuszczowych. Budując warstwy lipidowe cementu międzykomórkowego, warunkują prawidłowe przyleganie korneocytów, dzięki czemu zapewniają funkcje barierowe. Ceramidy biorą udział we wzroście i różnicowaniu keratynocytów. Składają się z różnych frakcji. Istotny jest ceramid 1, zawierający kwas linolowy. Synteza ceramidów jest zależna m.in. od wieku i np. warunków atmosferycznych.

Hormony płciowe – estrogeny i androgeny – za pośrednictwem receptorów steroidowych kontrolują proliferację oraz różnicowanie się keratynocytów, ułatwiają powstawanie ziaren keratohialiny i lipidów ciałek lamellarnych budujących warstwę rogową naskórka. Estrogeny wpływają na zawartość wody w naskórku i skórze właściwej.

W tabeli 8.1 przedstawiono konsekwencje przewlekle utrzymującej się suchości skóry.

Rycina 8.2.

Czynniki wpływające na zaburzenia w strukturze i funkcjonowaniu skóry suchej.

Suchej skóry nie należy utożsamiać z odwodnieniem powstającym w efekcie niedoboru lub braku wody oraz białek, które ją wiążą: profilagryny, inwolukryny, lorykryny. Bez tych składników złuszczająca się warstwa zrogowaciała traci spójność i integralność (ryc. 8.2). Odwodnienie jest niepatologicznym przejściowym stanem, natomiast suchość skóry może mieć zarówno charakter niepatologiczny, jak i patologiczny, towarzyszący chorobom skóry. Skórę suchą należy nawodnić, jak również dostarczyć składników wiążących wodę.

Tabela 8.1.

Konsekwencje przewlekle utrzymującej się suchości skóry

8.3. Atopowe zapalenie skóry (AZS) a dysfunkcje bariery naskórkowej

U chorych na AZS wykazano nieprawidłową syntezę białek strukturalnych, wysokie stężenie proteaz i niską aktywność ich inhibitorów, co ma wpływ na dysfunkcje bariery naskórkowej. Zaburzenia te przyczyniają się do zwiększonej penetracji alergenów i czynników drażniących z otoczenia, co jest obecnie uważane za pierwotny czynnik w etiopatogenezie wyprysku atopowego.

W patomechanizmie AZS opisuje się zjawisko błędnego koła, jako samonapędzający się proces chorobowy (ryc. 8.3). Ponadto wykazano, że zmiany dotyczące bariery naskórkowej u chorych na AZS stwierdza się nie tylko w obrębie skóry zmienionej chorobowo, lecz także w pozornie niezmienionej.

Rycina 8.3.

Patomechanizm AZS.

8.4. Etiopatogeneza nadmiernej suchości skóry

Tabela 8.2.

Etiopatogeneza nadmiernej suchości skóry

AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) – zespół nabytego niedoboru odporności; FLG (fillagrin gene) – gen kodujący profilagrynę; NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe; SLS (sodium lauryl sulfate) – laurylosiarczan sodu.

8.5. Grupy substancji wykorzystywanych w kosmetykach do skóry suchej

Produkty często działają na zasadzie natychmiastowej poprawy gładkości i miękkości skóry (ułożenie korneocytów na powierzchni skóry) → emolienty czy rzadkie oleiste substancje działają jak klej pomiędzy korneocytami → zmniejszają poprzez to uczucie tarcia i szorstkości → wygładzają (ryc. 8.4).

Tabela 8.3.

Grupy substancji wykorzystywanych w kosmetykach do skóry suchej

NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe.

■ Emolienty

Emolienty to termin, który obejmuje mieszaniny składników hydrofobowych i hydrofilowych, tworzących zazwyczaj emulsję o dwóch możliwych typach: olej w wodzie (O/W) lub woda w oleju (W/O). Są to kosmetyki o właściwościach nawilżających i natłuszczających skórę. Są uważane za integralny i niezbędny element leczenia i profilaktyki chorób skóry, w których istotną rolę odgrywają zaburzenia funkcji i struktury bariery naskórkowej. Często są to produkty wieloskładnikowe charakteryzujące się różnymi mechanizmami działania.

Emolienty mogą być substancjami okluzyjnymi zatrzymującymi wodę w naskórku (mocznik, kwas hialuronowy), substancjami higroskopijnymi (wiążącymi wodę), substancjami wykazującymi działanie suplementujące składniki substancji międzykomórkowej oraz mogą tworzyć półprzepuszczalną barierę na powierzchni naskórka (zastąpienie funkcji naturalnej bariery naskórkowej). Humektanty, ściągając wodę do bardziej powierzchownych warstw naskórka, mogą przyczynić się do zwiększenia TEWL. Dlatego w preparacie emolientowym humektanty powinny występować razem ze składnikami okluzyjnymi (ryc. 8.5).

Rycina 8.4.

Schematyczne działanie substancji nawilżających.

Rycina 8.5.

Znaczenie emolientów w przypadku skóry suchej lub atopowej.

Ponadto emolienty wykazują działanie: regenerujące naskórek, przeciwzapalne (hamowanie aktywności cytokin prozapalnych), antymitotyczne (normalizacja podziałów keratynocytów) i przeciwświądowe (efekt chłodzący).

Emolienty występują w różnych formach kosmetycznych, takich jak kremy, balsamy, płyny lub emulsje do kąpieli, lotiony i maści. Emolienty są zalecane przez alergologów, dermatologów i pediatrów do pielęgnacji suchej skóry w przebiegu chorób dermatologicznych. Niemniej są to kosmetyki, a składniki kosmetyków należą do najczęstszych przyczyn alergii kontaktowej. Najczęstszymi haptenami są konserwanty (parabeny), które – stosowane w odpowiednich dawkach –nie wykazują dla zdrowej skóry działania uczulającego ani drażniącego. Jednakże skóry z aktywnym stanem zapalnym, a tym samym uszkodzoną barierą naskórkową, mogą wykazywać objawy nietolerancji. Niektórzy producenci emolientów podkreślają, że ich kosmetyki są bez parabenów. Ponadto problematyczne wydaje się dodawanie do emolientów składników zapachowych, które nie wykazują żadnego znaczenia w działaniu aktywnym, jedynie mają na celu zwiększenie „atrakcyjności” produktu dla konsumentów. W kosmetykach do skór atopowych należy również unikać laurylosiarczanu sodu (SLS – sodium lauryl sulfate), który jest znanym składnikiem drażniącym.

8.6. Pielęgnacja i profilaktyka suchej skóry

Pielęgnacja suchej skóry w przebiegu atopowego zaplenia skóry powinna być ukierunkowana na przywracanie prawidłowej czynności bariery naskórkowej oraz redukcję objawów suchości skóry w drodze jej prawidłowego nawilżenia i natłuszczenia. Należy zmniejszać również lichenifikację poprzez usuwanie łusek i strupków, wdrożyć działanie przeciwświądowe (normalizacja nawilżenia, działanie mentolu i/lub polidokanolu) i przeciwzapalne oraz ograniczyć stosowanie leków, np. glikokortykosteroidów. Ponadto należy mieć na uwadze przeciwdziałanie wtórnym nadkażeniom bakteryjnym i grzybiczym.

W pielęgnacji domowej należy zalecić stosowanie emolientów jako balsamów do ciała czy kremów do twarzy, jak również w formie produktów do kąpieli (kąpiele z emolientami poza zwiększeniem uwodnienia usuwają z powierzchni skóry alergeny bądź czynniki drażniące i resztki naskórka). Należy unikać preparatów z dużą zawartością środków zapachowych i konserwantów (tab. 8.4).

Tabela 8.4.

Podstawowe zasady postępowania w profilaktyce suchej skóry

SLS (sodium lauryl sulfate) – laurylosiarczan sodu.

8.7. Zabiegi dla skóry suchej

W przypadku skóry suchej mogą być stosowane następujące zabiegi:

• mezoterapia mikroigłowa,

• mezoterapia bezigłowa,

• sonoforeza,

• infuzja tlenowa,

• kwasy: mlekowy, laktobionowy, glikolowy, migdałowy,

• liczne zabiegi pielęgnacyjne,

• masaż twarzy,

• oksybrazja,

• peeling wodno-wodorowy (oczyszczanie wodorowe).