Читать книгу Kosmetologia t. 1 - Группа авторов - Страница 82

9.1. Rozwój, lokalizacja, budowa i funkcje gruczołów łojowych

Gruczoły łojowe zlokalizowane są na całym ciele z wyjątkiem wewnętrznej powierzchni dłoni i podeszew stóp. Z wiekiem mają tendencję do powiększania się. Na twarzy, plecach oraz klatce piersiowej (tzw. strefy łojotokowe) występują najliczniej: od 400 do 900 na 1 cm² i są największe, a w pozostałych częściach ciała ich liczba wynosi poniżej 100 na 1 cm².

Wydzielanie łoju uzależnione jest od:

• temperatury otoczenia (przy wzroście o 10°C wydzielanie łoju podwyższa się o 10%),

• płci (większe u mężczyzn, a u kobiet związane jest z cyklem miesiączkowym i zwiększone w drugiej jego części),

• okolicy ciała (największe na twarzy, tułowiu, klatce piersiowej),

• wieku.

Rozwój gruczołów łojowych następuje między 13. a 16. tygodniem ciąży. Najbardziej aktywne są w pierwszych miesiącach po urodzeniu. W kolejnych latach produkcja łoju bardzo się zmniejsza, osiągając minimalny poziom około 4. roku życia. Aktywność gruczołów łojowych wzrasta wraz z okresem dojrzewania, a następnie systematycznie maleje. U kobiet wyraźny spadek występuje w okresie menopauzy, z kolei u mężczyzn praca gruczołów łojowych jest intensywna przez większość życia (po około 50. roku życia stają się mniej aktywne). Ponadto na nadmierny łojotok mogą również wpływać czynniki genetyczne, zaburzenia ze strony układu nerwowego (choroba Parkinsona), czynniki emocjonalne (stres) i hipowitaminozy dotyczące witamin A, E, B₂, PP.

Mechanizm wydzielniczy gruczołów łojowych jest holokrynowy. W wyniku kumulacji lipidów komórki łojowe (sebocyty) mogą powiększać się aż do 150 razy. Przechodzą one przez kolejne stadia rozwoju, a gdy są dojrzałe, pękają, uwalniając swoją zawartość, czyli sebum. Gruczoły łojowe występują razem z mieszkiem włosowym, tworząc jednostkę włosowo-łojową. Mięśnie przywłośne umożliwiają wydzielenie sebum na powierzchnię skóry. Synteza i opróżnianie lipidowej zawartości sebocytów trwa ponad tydzień (przemiany te zachodzą dłużej u osób starszych). Cykl powtarza się nieprzerwanie, co wymaga ciągłego odnawiania komórek.

Na powierzchni skóry znajduje się mieszanina lipidów, które mają dwojakie pochodzenie: są wydzielane przez dojrzałe korneocyty oraz stanowią wydzielinę gruczołów łojowych. Dwa składniki wyróżniają sebum od lipidów pozostałych organów ciała: estry wosku i skwalen.

Gruczoły łojowe pełnią rozmaite funkcje. Pozwalają utrzymać prawidłową homeostazę skóry. Istotną rolę dla funkcjonowania skóry odgrywa płaszcz wodno-lipidowy skóry, który składa się m.in. z wydzieliny gruczołów łojowych. Ponadto sebum ma łagodne działanie antybakteryjne głównie dzięki zawartości immunoglobuliny A oraz kwasu cis-6-dekaenowego (kwas ten występuje wyłącznie w skórze człowieka i stanowi swoisty marker aktywności gruczołów łojowych), który jestaktywny wobec bakterii Gram-dodatnich i beztlenowych. Wraz z sebum na powierzchnię skóry transportowana jest witamina E, która jest antyoksydantem chroniącym związki nienasycone przed procesami oksydacji. Inne funkcje gruczołów łojowych to lokalna regulacja stężenia androgenów w skórze, wywieranie wpływu na ekspresję cytokin prozapalnych oraz usuwanie ksenobiotyków.

Produkcja łoju jest wynikiem działania hormonów, czynników genetycznych i środowiskowych. Największą rolę odgrywają androgeny: siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEAS – dehydroepiandrosterone sulfate), testosteron oraz dihydrotestosteron (ważne jest ich stężenie w skórze). Największy wpływ na podziały sebocytów i lipogenezę wykazuje 5-α-dihydrotestosteron (DHT), który powstaje z testosteronu. Aktywność gruczołów łojowych stymulują również: hormon wzrostu, insulina, prolaktyna, hormony tarczycy, adrenalina oraz kortyzol (sytuacje stresowe). Z kolei estrogeny oraz retinoidy działają hamująco na produkcję łoju.