Читать книгу Отзвук героизма / Батырлык кайтавазы - - Страница 12

Моннан байтак еллар элек безнең кулга ерак Украинадан җибәрелгән искиткеч кызыклы хат – республикабызның Теләче районында туып үскән мөгаллим, журналист, политрук һәм Бөек Ватан сугышы партизаны Морат Мостафин турында дулкынландыргыч язма килеп кергән иде. Әлеге кадерле истәлекләрнең авторы – ике тапкыр Советлар Союзы Герое, генерал-майор С. А. Ковпак (1887–1967) җитәкчелегендәге партизаннар берләшмәсендә хезмәт иткән политрук, сугыштан соң Украина ССРның Югары һәм махсус урта белем бирү министрлыгында җаваплы вазифа башкарган Л. Е. Кизя булып чыкты. Министр урынбасары безгә Татарстан белән Украинаның уртак горурлыгы булып әверелгән якташыбыз турында түбәндәге хатирәләрен юллаган иде:

Мөгаллим, журналист, политрук һәм партизан Морат Мостафин

«Легендар Сидор Артемьевич Ковпак җитәкчелек иткән партизаннар берләшмәсендә иң яхшы группа командирларыннан саналган Морат Әхмәтсафа улы Мостафин 1942 елның 25 маенда дошманга каршы көрәштә батырларча һәлак булды. Татарстанның Теләче районы Олы Кибәхуҗа авылында туган бу ир-егет данлыклы татар халкының һәм бөтен совет халкының тугрылыклы улы иде.

Мин М. Ә. Мостафинны яхшы белә идем, аның белән бергә күп мәртәбәләр фашистларга каршы көрәштем. Морат Әхмәтсафа улы кыю, Ватан-анага чиксез бирелгән егет иде. Ул, Алтын йолдызы булмаса да, чын Герой иде!

Бу турыда М. Ә. Мостафинның туганнарына хәбәр итүегезне үтенәм һәм дустым турында белгән-күргәннәремне язып җибәрәм.

…Морат Әхмәтсафа улын Кролевецкий партизаннар отрядына 1942 елның апрелендә кабул иттеләр. Элеккеге политрук тиз арада үз кеше булып әверелде. Дошманга каршы үткәрелгән берничә операция барышында үзен аеруча тәвәккәл, ышанычлы, оста оештыручы итеп таныткач, Мостафинны группа командиры итеп билгеләделәр. Моңа җавап итеп, Морат дустыбыз үзенең сугышчан иптәшләре белән дошман тылында яңадан-яңа батырлык үрнәкләре күрсәтте, фашистларга һич кенә дә тынгылык бирмәде…

1942 елның 1 Май бәйрәмен партизаннар тантаналы төстә билгеләп үттеләр. Иске Гута авылында уздырылган партизаннар хәрби парадында Морат Мостафин да катнашты. Парадны берләшмә командиры С. А. Ковпак һәм комиссар С. В. Руднев кабул итте. Киселгән агач төпләренә баскан килеш алар пехотачыларны, артиллеристларны, кавалеристларны бәйрәм белән кайнар котладылар.

Бердәм «ура» тавышлары тыну белән, тынгылык белмәгән командир партизаннар алдына яңа бурыч куйды: «Украина җирендә дошман тылына тирән рейд ясарга!» Язгы юлсыз вакыт иде: ни арба, ни чана йөрми. Шулай да май урталарында Ковпак партизаннары, дошманнар белән сугыша-сугыша, борынгы Путивль шәһәренең стеналары янына килеп җиттеләр…

24 майда, коеп яуган яңгыр астында, күзгә төртсәң дә күренмәслек төнге караңгыда, Сумы өлкәсенең Литвиновичи авылына кердек. Авыл халкы партизаннарны ачык күңел белән каршы алды. Шунда безгә Иске Шараповка авылына урнашкан дошман гарнизонын тар-мар итәргә фәрман килде. Инде мәгълүм хәбәрләр буенча, анда яхшы коралланган ике йөзләп дошман солдаты һәм офицеры булырга тиеш иде. Ә безнең партизаннарның саны аларның яртысы кадәр дә юк иде диярлек.

– Кинәттән һөҗүм итәбез! – диде отряд командиры Василий Кудрявский. – Искәрмәстән һөҗүм итәбез икән, бу инде ярты җиңү дигән сүз!

Яңгыр һаман коеп ява иде. Алдыбызда – Клевань елгасы. Төн инде таңга авышты. Иртәнге өчләр чамасы. Сызылып, 25 майның таңы беленде. Шул яктыда, алда Иске Шараповка авылындагы йорт-каралты күләгәләре күренә башлады. Елга аша җәяүләп кенә чыгарлык иске күпер бар иде. Дошман, партизаннар һөҗүм итәсен белгәндәй, елга ярларына миналар куйган икән – кинәт бик көчле шартлау тавышы яңгырады. Һава дулкыны дистәгә якын партизанны җиргә екты, туфрак катнаш мина ярчыклары әллә кайларга чәчрәде! Берничә партизан һәм отряд комиссары Оноченко шунда мәңгегә ятып калды…

Шартлау тавышыннан дошман гарнизоны аякка басты. Искәрмәстән һөҗүм итү планы юкка чыкты.

– Шулай да приказны кичекмәстән үтәргә кирәк! – диде командир һәм безне һөҗүмгә алып китте.

Көн яктыргач, яңгыр туктады, күк аязды. Офык тирәсендә сирәгәеп калган болытлар чыгып килүче кояш нурларыннан кан төсенә керде.

Иртәнге тынлыкны пулемёт тыкылдавы бозды, миномётлар дошман өстенә мина яудырырга тотындылар, өстебездән дошман ягына Ковпак артиллериясе снарядлары очты.

Ләкин дошман партизаннарны барлык төр коралларыннан ут ачып каршы алды. Аяусыз сугыш кызганнан-кызды. Тиздән безнең сирәгәйгәннән-сирәгәя барган сафларыбыз чигенә башлады. Дошман безне урманга кысты. Ә урман – партизаннар оясы (крепосте), анда дошманнарга хакимлек итәргә юл куярга ярамый. Шулаен шулай да, ләкин… көчләр тигез түгел. Дошманнар инде безне камап алып, тәмам тар-мар итеп бетерер кебек иде…

Шулвакыт кинәт дошман солдатлары арасында безгә аңлашылмаган ниндидер тәртипсезлек башланды. Немец солдатлары, һөҗүм иткән җирләреннән ни алга, ни артка йөгерергә белмичә, кинәт аптырап, каушап калдылар. Дистәләгән дошман берьюлы диярлек җиргә тәгәрәде. Гүя әкиятләрдә генә була торган ниндидер көч, безгә ярдәм итәргә теләп, гитлерчыларны үзенең дәһшәтле сулышы белән өтә, яндыра кебек иде.

Моның сәбәбен тикшереп торырга вакыт юк иде. Партизаннар кинәт дәртләнеп киттеләр – пулемётчылар, миномётчылар, уңайлырак позицияләр сайлап, дошманга көчле, бердәм ут ачтылар. Дошман солдатлары кырга сибелде. Безгә шул гына кирәк – тигез болын өстендә алар уч төбендәге кебек иде. Немецлар Иске Шараповка авылына чигенергә мәҗбүр булды. Урманда, кырда һәм яр буйларында аларның йөздән артык үле гәүдәләре аунап калды. Бик күп коралларны да кулга төшердек…

Бу тигезсез сугышта безгә җиңү китергән төп сәбәпче кем, нәрсә булды соң? Без моны соңыннан гына белдек.

…Морат Мостафин, урман арасыннан үрмәләп, дошманның тылына чыга. Немец пулемётчысын атып үтерә дә аның коралыннан һөҗүм итүче дошман сафларына төбәп ут ача.

Партизаннарның бу җитди операциясен уңышлы башкарып чыгуга Морат Мостафинның кыюлыгы гаять зур ярдәм итте. Ләкин безнең шатлык озакка бармады: сугышның соңгы минутларында кадерле дустыбызны – батыр Моратыбызны дошман ядрәсе безнең арабыздан алып китте…

Һөҗүм башланыр алдыннан гына Морат миңа, сугыштан соң, Сумы өлкәсенең Урта Буд районындагы Красичка авылына барып, авыр минутларда үзенә ярдәм кулы сузган украинлы дусларына рәхмәт белдерәсе килүен әйткән иде. Ләкин бу теләген тормышка ашыра алмады ул – Украина җирләрен азат итү өчен барган изге сугышта шәһит китте…

Каһарман Морат Әхмәтсафа улы Мостафинны партизаннар берләшмәсенә нигез салынган тарихи Спадшань урманында, Туганнар каберлегендә җирләдек…

– Ватан Сине бервакытта да онытмас, Морат! – диде командирыбыз Кудрявский. – Партизанга, сугышчыга, коммунистка, чын кешегә мәңгелек дан!..

Партизаннар, винтовкалардан, пистолетлардан атып, өч тапкыр салют бирделәр. Залп тавышлары урман эчендә батырлык кайтавазы булып озак яңгырап торды…»

* * *

Инде хәзер Морат батырның үзенә һәм аның якыннарына сүз бирик.