Читать книгу Отзвук героизма / Батырлык кайтавазы - - Страница 8

Республикабызның Кукмара төбәгендә туып үскән данлыклы якташлар эзеннән йөргәндә, Түбән Өскебаш авылы үзәк урамындагы йортларның тәрәзә йөзлекләренә игътибар иттем. Бигрәк матурлап, чәчәкләп-чуклап, нечкә зәвык белән эшләнгәннәр алар. Өйләргә генә түгел, авыл урамына да ямь-нур өстәп торалар.

– Кайсы останың эше бу? – дигән соравыма каршы:

– Үзебезнең Кашаф абый Зәйниевнең куллары алтын бит – белмәгән эше юк! – дип җавап бирде биредәге хуҗалык җитәкчеләренең берсе Нариман Фатыйхов эчке бер горурлык хисе белән. – Колхозлашу хәрәкәтендә актив катнашкан кеше, партия һәм мәгариф ветераны. Инде күптәннән лаеклы ялда булса да, өйдә тик ятуны һич тә сөйми… Кыскасы, гомере буе тынгысызлык юлдаш аңа!

Шул сөйләшүдән соң әлеге хөрмәтле ветеран белән якыннанрак танышу теләге туды да инде. Гаять кызыклы язмыш кешесе булып чыкты ул…

* * *

…Бүләк итеп бирелгән транзистордан йорт эченә тирән сагыну, сагыш хисләре белән өртелгән җыр агыла:

Аны зур игътибар белән тыңлап, күзләрен дымландырып утырган Кашаф абый түзмәде, әйтеп куйды:

– Бигрәк йөрәкләргә үткәзеп җырлый шушы җырчы! Фронт хатирәләрен искә төшереп, тәмам күңелне айкады! Мин дә өзелеп сагынам яудаш дусларымны, бигрәк тә ленинградлы Павловны!

Ире белән дистәләрчә еллар дәвамында олы тормыш сукмагыннан дус-тату атлаучы Асылбикә апа да, мич каршында аш-су әзерләп йөргән җиреннән туктап, сүзгә кушылды:

– Хәтереңдәме, әтисе, Павловны син 1943 елның гыйнвар башында безгә алып кайткан идең. Һай, бу гомер дигәнең, шул вакытлардан бирле инде күпме кышлар үткән, күпме язлар килгән!..

Сугыш һәм хезмәт батыры Кашафетдин Зәйниев

Хәтерендә, бик хәтерендә ул чор Кашаф абыйның. Заманында Ленинград эшчесе булган политрук Павлов белән политрук Зәйниев, авыр яраланып, Чиләбе шәһәрендәге госпитальдә ятканда танышканнар иде. Койкалары да янәшә торганлыктан, бик тиз уртак тел таптылар алар. Комсостав өчен билгеләнгән унике кешелек палатада ятучылар арасында иң авыр яралысы К. Зәйниев булганлыктан (сугышчыларны атакага күтәргәндә фашист ядрәләре Кашаф абыйның юан һәм нечкә эчәкләрен җиде җирдән тишкән, терсәген дә авыр яралаган иде), аның турында кайгыртуны өлкәнрәк яшьтәге Павлов бик теләп үз өстенә алды. Немец снаряды кыйпылчыгы бөерен нык кына зарарласа да, әлеге сержант күңел төшенкелегенә бирелмәде, һәрчак терелүгә өмет белән яшәде, палатадагы микроклиматка да сизелерлек уңай йогынты ясады. Кашаф Зәйнетдин улы торып йөри алмаганлыктан, Александр Александрович аңа һәртөрле ризыкны үзе ташып ашатты, эчертте. Мәһабәт таза гәүдәле рус Павлов белән җыйнак, чандыр буйлы татар Зәйниев арасындагы эчкерсез дуслык күпләрдә тирән соклану хисе уятты. Палата врачы Анна Васильевна да еш кына, аларга карап:

– Сез бигрәк бертуганнар кебек инде! – дия торган иде. – Шәт, болай булса, госпитальдән терелеп чыккач та бер-берегездән аерыла алмассыз әле!

Дөрес сиземләгән икән доктор. 1942 елның соңгы өч аен госпитальдә бергә уздырган якын дуслар, медицина комиссиясе тарафыннан хәрби хезмәткә яраксыз дип табылгач, ныклы бер карарга килеп, Кашаф абыйның туган ягына – Кукмарага юл тоттылар.

– Ленинград әле дошман камалышында, туры безгә – Татарстанга кайтабыз! – диде К. Зәйниев, дустына икеләнеп торырга урын калдырмыйча. – Аннары бит врачлар сиңа «яңа сауган сөт эчеп дәваланырга кирәк» дигән киңәш тә бирделәр. Сыерыбыз бар, туган ягыбызның һавасы да бик шәп – сулап туймаслык!

Кайтасыларын алдан ук хәбәр иткәнлектән, аларны Кашаф абыйның энесе Гыйлемхан тимер юл станциясендә җигүле ат белән көтеп тора иде инде. Ул култык таяклы ике фронтовикны, сабый балалардай кадерләп, толыпларга төреп, хуш исле печән җәелгән чанага утыртты да атын авыл юлына таба борды…

* * *

Түбән Өскебашка якынайган саен, Кашаф абыйның йөрәге читлегеннән чыгардай булып, ярсып тибәргә тотынды. Күңелгә бик якын, кадерле шул туып үскән яклар! Сагынылган! Бу кырлар, бу үзәннәр аның яшьлек эзләрен үзләрендә саклый. Кашаф, чананың кышкы юлда дәртле көй чыгарып чыжылдавын тыңлый-тыңлый, үзе дә сизмәстән, хатирәләргә бирелде.

…Авылның иң беренче комсомолецларыннан иде ул. Партячейка секретаре Шәрип Вәлиевнең уң кулы саналган Кашаф авылда сыйнфый дошманга, наданлыкка каршы оештырылган көрәштә башлап йөрүчеләрнең берсе иде. Ялкынлы агитатор буларак, колхозлашу хәрәкәтендә дә бик актив катнашты егет. Туры сүзле, батыр йөрәкле комсомолецка төрлесен күрергә туры килде ул хәтәр заманнарда. Кулак калдыклары тарафыннан янау-өркетүләр дә еш булды. Бакудан килгән татар эшчесе – егермебишмеңче Нургали Садыйков белән Ятмас Дусай авылында күмәк хуҗалык оештырганда, мәсәлән, кулаклар коткысына бирелгән кайбер адәмнәр аларны чак кына үтереп ташламадылар. Әмма, аңа карап, алларына куйган изге максатларыннан чигенмәде алар.

Тора-бара Кашаф, Мамадыш педучилищесын, аннары пединститутны тәмамлап, Ятмас Дусай, Березняк, Төркәш, Түбән Арбаш, Алгай мәктәпләрендә укытты, директор вазифасын башкарды. Тәкәнеш районы мәгариф бүлегендә инспектор һәм мөдир булып та эшләде. Тапшырылган һәр эшне җиренә җиткереп башкаруын, инициативалы, эзләнүчән, принципиаль булуын күреп, аны 1939 елда ВКП(б) сафларына әгъза итеп кабул иттеләр. Күрсәтелгән олы ышанычка тагын да тырышыбрак эшләү белән җавап бирде коммунист Зәйниев.

Бөек Ватан сугышы башлангач, Кашаф Зәйнетдин улы, хатынын, дүрт баласын калдырып, Ватан-ана язмышы хәл ителгән яу кырына китеп барды. Политруклар әзерләү курсларын тәмамлаганнан соң, Кашафны башка иптәшләре белән берлектә ут эченә – Урта Дон фронтына озаттылар. 849 нчы укчы полк составында К. Зәйниев разведка начальнигы һәм политрук вазифаларын башкарды. Дошманга каршы көне-төне алып барган хәлиткеч көрәшләрдә үзен гайрәтле, тәвәккәл командир итеп танытты. Эчкерсезлеге, якты күңелле булганлыгы, башкалар турында аталарча кайгырта белгәнлеге өчен солдатлар да яратты үзен. Авыр яраланганнан соң, госпитальгә озатылыр алдыннан аңа әйткән сүзләре һаман колак төбендә чыңлап тора әле: «Тизрәк терелеп, туп-туры үзебезнең частька әйләнеп кайтыгыз, иптәш политрук! Без сезне сагынып көтеп торырбыз!»

Тик хезмәттәшләрен яңадан күрергә насыйп булмаган икән Кашаф Зәйнетдин улына. Хәзер ул менә, яраларын яхшылап дәвалау өчен, палатадаш дусты белән туган ягына кайтып бара…

* * *

…Өйдәгеләр дә, авылдашлары да батыр фронтовикларны бик җылы каршыладылар. Александр Александровичны беренче күрүдә үк яраттылар. Өйләре кысанрак булса да, күңелләре киң иде Зәйниевләрнең – Павловка урынны түрдән бирделәр. Шулай итеп, әлеге дус-тату гаиләдә тулы хокуклы җиденче кеше булып китте ул.

Гаиләдәгеләр Александр Александровичны хәзинәдә бары белән сыйларга, һәрчак күңелен күрергә омтылдылар. Рәхәтләнеп свежий ит ашасын дип, симертелгән бозау да суйдылар, яңа сауган сөттән дә өзмәделәр үзен. Нәтиҗәдә күзгә күренеп тернәкләнде Павлов.

Бераздан ул, көченнән-сәләтеннән килгәнчә, колхоз эшендә дә катнаша башлады. Хуҗалык атлары өчен камыт-ыңгырчаклар ясауда аеруча осталык-өлгерлек күрсәтте Александр Александрович…

Ленинград дошман камалышыннан азат ителгәч, туып үскән шәһәрен ешрак телгә ала башлады сержант. Әти-бабалары гомер кичергән, яшьлеге үткән шул тарихи шәһәрне өзелеп сагынганлыгы сизелеп тора иде аның. Сандугачлы, ямьле май айларына аяк баскач, Александр Александрович түзмәде, Ленинградка кайту турында сүз кузгатты.

– Сездән күргән изгелек-яхшылыкны, Коля, гомерем буе онытасым юк – исән-сау булсам, мин бу хакта балаларымның балаларына да әйтеп калдырырмын әле, – диде ул, Кашаф абыйның какча иңнәренә көрәктәй дәү кулларын салып. – Инде миңа да юлга кузгалырга бик вакыт, дускай! Бәлкем, туганнарым исәндер, аларны эзләп табу чарасын күрергә кирәк!

Дустының байтактан инде ныклы карарга килгәнен яхшы белгән Кашаф Зәйнетдин улы аның теләгенә каршы килмәде. Хөрмәтләп юлга озату чарасын күрде. Туганнарча кочаклашып, күзләрендә энҗедәй яшь бөртекләрен мөлдерәтеп аерылыштылар алар. Бер-берсенә хатлар язышып, Җиңү таңы атканнан соң кунакка чакырышып торырга да вәгъдәләр бирештеләр…

* * *

Инде ул вакыттан соң дистәләрчә еллар үтте. Тик нигәдер Павловтан хатлар килмәде. Адресын белмәгәнлектән, Кашаф абый үзе дә аның белән элемтәгә керә алмады. «Исәнме икән Александр Александрович?» Хәзер дә шул хакта еш уйлана өлкән Зәйниев. Иркенләп очрашып, сугыштан соң булган яңалыклар турында рәхәтләнеп сөйләшәсе иде Александр Александрович белән.

Кашаф абыйның да йөзе кызарырлык түгел сугышчан дусты каршында. Госпитальдән кайтуга, ул өйдә озаклап юанып ятмады, култык таякларына таянып булса да, Красная Гора авылы мәктәбендә военрук булып эшли башлады. Бераздан үзен шушы авылдагы «Свободный путь» колхозына рәис итеп сайлап куйдылар. Зур оештыру сәләтенә ия булган коммунист фронтовик Зәйниев әлеге хуҗалыкны тиз арада иң алдынгылар рәтенә чыгарды. 1944 елда дәүләткә иң күп икмәк тапшырган хуҗалык җитәкчесе буларак, Кашаф Зәйнетдин улы Татарстан АССР Верховный Советы Президиумы Мактау грамотасына лаек булды. Әлеге зур бүләкне аңа Югары Өскебаш авылында үткәрелгән колхоз рәисләре җыелышында Татарстан АССР Верховный Советы Президиумы рәисе Гали Динмөхәммәтов үзе тапшырды.

– Фронтта дошманны тизрәк җиңү өчен үзегездән зур ярдәм күрсәтәсез, моның өчен чын күңелдән рәхмәт Сезгә! – диде ул, Кашаф Зәйнетдин улының кулларын дустанә кысып.

Сугыштан соң Түбән Өскебаш авыл Советы рәисе, колхоз партоешма секретаре, районның төрле мәктәпләрендә укытучы булып эшләгәндә дә Кашаф Зәйнетдин улы үзенең намуслы исемен һәрвакыт югары йөртте. Хезмәт кенәгәсендәге күпсанлы рәхмәтләр, бүләкләү турындагы язмалар әнә шул хакта сөйли.

Заманында Александр Александрович алдына алып сөйгән балалар да зурлар инде. Аларның һәркайсы тормышта үз юлларын тапты. Вил белән Илгиз – шахтёрлар, Алсу – бухгалтер, Люция – агроном… Кашаф абый фронттан кайткач туган уллары Наил – республикабызның Урман хуҗалыгы министры урынбасары. Наилә исемле кызлары исә азык-төлек җитештерү өлкәсендә мактаулы эшче…

Әйе, ил алдында да, гаиләсе каршында да йөзе ак, намусы пакь мөхтәрәм шәхеснең. Лаеклы ялга чыккач та, ул озак еллар дәвамында колхозның сыйфат комиссиясе рәисе булып эшләде, һәртөрле тәртип бозу, әрәм-шәрәм итү күренешләренә каршы көрәште. Дөреслек, тәртип, муллык сагында намусы-вөҗданы һәрвакыт уяу аның…

* * *

Кунакчыл хуҗалар белән саубуллашканда, мин тагын авыл йортларын бизәп торган тәрәзә йөзлекләренә күз салдым: оста, бик оста эшләнгән алар! Кешеләрнең күңел тәрәзәләрендә һәрвакыт яктылык булсын өчен фронтта фашизм дигән кара афәткә каршы батырларча көрәшкән, милләтара дуслыкның кадерен белгән, сугыштан соңгы елларда хуҗалыкны аякка бастыру, аң-белем тарату өчен бар көчен, йөрәк җылысын биргән Кашаф абый Зәйниев – чын мәгънәсендә халыкның тирән ихтирамына, кайнар рәхмәтенә лаеклы ветеран!