Читать книгу Louisa du Toit Omnibus 9 - Louisa du Toit - Страница 7

Die nag voel vir Katrien besonder lank. Haar pa roep dikwels, maar eintlik net om ’n menslike wese, ’n stem, ’n teenwoordigheid langs sy bed te hê. En sy, hoewel sy weet dat hy niks nodig het nie, gaan elke keer maar weer. Ook sy het immers behoefte aan menslike teenwoordigheid.

Haar pa was sy lewe lank ’n moeilike man. Haar ma was die weerligafleier, wat maar baie van die straf self ontvang het. Hy, wat gereken het hy is die sterke, het toe sommer ineengestort toe sy vrou hom ontval.

Nou, uiteindelik, is hy net ’n patetiese ou man, al is hy nog nie werklik oud nie. Sy wens sy kon haar broers en susters oortuig dat dit die geval is, dan sal hulle hom dalk meer dikwels besoek. Op die oomblik dra sy die las alleen. As dit nie vir Gileam Dormehl was nie …

Hy is ’n sterk mens. Jy kan eindeloos op hom steun sonder dat hy moeg word of wankel. En daarby het hy altyd ’n plan vir die toekoms, ’n positiewe siening van die onbekende wat so maklik vertwyfeling wek. Nee, hy twyfel nooit aan die toekoms en nooit aan homself nie. Hy het ’n aansteeklik optimistiese gees.

Sy glimlag in die diep donker van haar nagkamer. Selfs die selfversekerde vreemdeling was aansienlik afgeblaas nadat hy met Gileam in aanraking was. Soos hy self sê, het hy bra grootdoenerig weggespring. Met sy tweede besoek, hier aan huis, was dit ’n ander storie. As sy nie so verwese en ontsteld gevoel het nie, sou sy sy siel lekker kon uittrek. Om een of ander rede voel hy hom in ’n hoek. Sy stel nie belang om te weet wat sy penarie is nie. Dis vir haar genoeg om te weet dat sy stertvere ’n bietjie gepluk is. “Tannie Varkie” was skynbaar ’n kishou.

En tog kan sy nie wrewel vir hom voel nie. Sy is onvermydelik bewus van ’n onderstroom, en hy gee ook toe dat die arrogansie ’n gevolg van onsekerheid kon wees. Van vreemdheid, reken hy, maar dit gaan waarskynlik dieper.

Daarby het hy, sekerlik onwetend, haar deur sy binnekoms werklik erg ontstel. Sy moes haar ten alle koste beheer, veral toe hy kletsnat van die hotel af terugkom. Sy weet nie eers wat sy alles vir hom gesê het nie. Sy vermoed dat sy heelwat nonsens gepraat het.

En juis toe, nadat hy hotel toe is en teleurgestel, natgereën, weer terug in die winkel kom … dat professor Andrews juis toe moes bel. Hy het wel gister ook geskakel en gesê hy sal haar tyd gee om te dink. Maar waarom presies toe weer, met haar gemoed ’n warboel oor die vreemdeling?

Stil lê Katrien in haar bed en luister na die suidooster wat aan die dak ruk en deur die geslote luike loei. Sy herleef die gebeure van die laatmiddag. Noudat haar pa genadiglik skynbaar aan die slaap geraak het en net die wind die nag daarbuite vul, kan sy die hele episode helder terugroep.

In ’n soort beurtwoede het die wind bedaar en die reën hard gesuis, en dit was in die winkel te skemer om te sien, ingeval klante sou inkom. Daarom het sy die gaslamp, beproefde ou staatmaker in hulle winkellewe, aangesteek en haar met Gileam se seun se trui besig gehou. Lourens is groot gebou, soos sy pa, en sy het al amper spyt gekry dat sy sulke dun wol gekies het, vierdraad. Maar dis die kleur wat hy self uitgesoek het. Sy onthou nog genoeg vanuit haar eie jeug om ’n tiener maar liewer sy sin te gee. Solank dit nie lyk of sy witvoetjie by die Dormehl-kinders soek nie.

Sy is in elk geval bly dat Lourens Dormehl ewe skielik van haar begin hou het. Dit het net eenvoudig deurgebreek tussen hulle. Tala, die dogter, is nog ’n bietjie vol argwaan. Miskien dink die kinders tog dat sy net daarop uit is om hulle pa in haar strikke te vang, dat sy ewe gerieflik in hulle ma se plek wil instap, haar besittings oorneem, haar herinnering verdring. Daarby is Tala ongelukkig ook grof gebou en is sy allesbehalwe ’n fyn en aantreklike meisie. Dit maak haar skynbaar giftiger teenoor die fyner geboude vrou in wie sy ’n bedreiging vir haar pa sien.

Hoe dwaal my gedagtes, dink Katrien. Dis omdat ek hulle wil laat dwaal. Dis omdat ek nie wou onthou hoe die vreemdeling ingestap gekom het uit die reën nie. Ek wil die pynlike oopruk van herinnering nie onthou nie. Hoe snaaks is die mens tog: Dit waaronder jy ly, soek jy knaend op ten spyte van jouself , en ter wille van jouself.

Gedagtes, herinneringe. Want so het Kirsten ingestap daardie dag, net so, vanuit die reën. Dit was ook, soos nou, ontydig koel. Sy kraag was opgeslaan, die krulle in sy nek klam, sy hande in sy broeksakke. Vervaard het hy laasgenoemde reggestel toe hy die vertrek vir mondeling binnestap. Sy was bly dat hy dit gedoen het. Professor Andrews, ’n gepoleerde man, duld nie ongeërgdheid nie.

En sy het aangetrokke gevoel tot hierdie student. Weliswaar was sy Frans vrot en hy het nie veel daaraan probeer doen nie. Dit was vir hom net ’n stopvak, waarmee hy hom deeglik misgis het. Toe Kirsten in die vertrek kom waar Katrien en professor Andrews hom inwag, was dit met ’n houding van kom-ek-om-so-kom-ek-om. Maar niemand kon sê dat hy nie sy bes gedoen het nie.

“Bonjour, mam’selle et monsieur,” het hy beleef gesê. Sy uitspraak was, soos altyd, aaklig. Hy kon die hele tyd nie leer om sy lipspiere te gebruik, van voor uit sy mond te praat en elke lettergreep dieselfde klem te gee nie. Deur etlike maande heen kon hy net nie ’n aanvoeling kweek vir hierdie stamtaal van sy Hugenote-kant nie. Dit het sekerlik ook nie tot sy krediet bygedra dat hy meer as een keer veral van die professor se klasse weggebly het nie. Maar hy was altyd by magte om ’n gees van welwillendheid in die klas te skep met sy argelose humorsin en sy waagsaamheid.

Reg aan die begin van die jaar, toe sy die klas die eerste keer binnestap, was die tekens van sy teenwoordigheid reeds daar. Die klas was tjoepstil, afwagtend. Op die bord het in groot krytletters geskryf gestaan: Koffie, of …? Met heel onder in klein letters die woordjie: Tee.

Sy het natuurlik nie toegegee nie. Sy sou dit nooit waag om die klas te verdaag en die klomp koffiekroeg toe te vat nie, so oorbewus van haar junior posisie tussen al die akademiese ringkoppe. Maar dit is waar dat die guitige poging van Kirsten meteens ’n brug tussen haar en die betrokke studente geslaan het.

Maar daardie liewe mondeling, dit was ’n pyniging. ’n Mens sou die stomme Kirsten opreg kon bejammer as hy ’n ander soort persoon was. Maar eintlik was hy so vindingryk met plannetjies en toertjies om sy lyf te red, Reinaert die Vos uitgeknip. Katrien glimlag stram in die donker. Dat daar vir hom toe uiteindelik geen toertjie oor was nie, dit is vir haar die finale katastrofe van sy lewe.

Maar op daardie tydstip was dit ten minste nog dinge van die toekoms. Toe Kirsten se mondelingsessie verby was, kwalik drie minute van tongknoop en woorde soek, moes hy buite iewers gewag het waar die reën hom nie kon bykom nie. Toe Katrien oplaas met haar sambreel by die hoofdeur van die ou gebou uitkom, het sy iemand na haar hoor roep. Die onbeholpe tongval was onmiskenbaar dié van Kirsten de Villiers: “Mam’selle Tosen, un moment, s’il vous plaît.”

Toe sy omkyk, was sy oë vol lag, hande al weer in sy broeksakke. “Praat maar Afrikaans, boertjie,” het sy hom vrygespreek.

“Dankie, juffrou. Wat is die nuus? Onderdeur?”

“Jy kan met skriftelik nog inhaal,” het sy ontwyk.

“Ek dink ek sal beter kan inhaal met ’n koppie duiwelsterk koffie. Toe, juffrou. U wou heeljaar nooit ’n ou koffieklassie toestaan nie.”

Hy het beskik oor ’n soort rammelkas, en daarmee het hulle na die gewilde koffieplek gery. Op pad het hy heerlik gesit en kluitjies bak. “Ek het vanoggend hard probeer om te druip. Ek wil liewer vanjaar vroeër huis toe gaan. Ek het my moeder nodig.”

“Nou jok jy mos lekker, jy het kleigetrap. Moenie met my probeer doen wat Reinaert met die otter en die kater gedoen het nie.”

Sy was in ligte luim – skielik, onverklaarbaar. Die druppels teen die windskerm het lustig gespat, so anders as op triestige dae wanneer dit skuinsweg druip. Was dit omdat die einde van die akademiese jaar in sig is? Tog nie … sy hou van die werk, so terwyl sy self nagraads studeer. En tuis by Isaacsdam is daar net haar pa met sy verswakkende gesondheid en die sieldodende werk in die winkel. Sy sou laasgenoemde anders aanpak op haar eie. ’n Aantrekliker lokaal, ’n damesboetiek met haarsalon, ruim vensters met kundige uitstallings. Dalk ’n nuwe winkel op ’n nuwe plek, want die storie van dorpsuitbreiding het reeds geloop. Tog het die ou dorpswinkeltjie atmosfeer.

En siende dat haar pa nou nog in beheer is, is daar weinig hoop op vernuwing. Nee wat, sy was nie besonder gretig om tuis te kom nie.

Haar opwinding moes dus wees omdat sy in Kirsten de Villiers se geselskap verkeer en dit aangenaam vind. Oor ’n koppie stomende koffie, met die reuk daarvan saam met die reuk van nat grys reënjasse, het hulle gesels.

Haar vermoede is bevestig. Hy was ouer as die deursneestudent. Het losweg skoolgehou, tydelik, met uitstaande graadvakke. Nou wou hy “die regte pampiere” kry, maar dit lyk vir hom sy are begin verkalk, want hy kan nie so lekker studeer nie. “Ag ja,” het hy verlore gesug, “dis net ’n ou warm koffietjie wat help dat die bloed beter deur die kop sirkuleer. En aangename vroulike geselskap. Ag, dit hoef selfs nie eers in Frans te wees nie.”

“Die probleem met julle studente is,” het sy ernstig vermaan, “dat julle werk en ontspanning apart wil hou. Soos nou, byvoorbeeld: hoekom kan ons nie gesels oor jou vocabulaire en oor die regte gebruik van die cedille nie?”

“Moet tog nie so vloek nie,” het hy gekreun. “In die klas is die soort wreedheid nie so erg nie, ek kan ten minste na u bene kyk as u op die bord skryf. Maar hier sien ek niks daarvan nie; al wat ek sien, is u mooi gesig en u grys oë sonder genade.”

“Julle studente is almal eenders.” Sy kon nie anders as ligweg bloos oor die opmerking aangaande haar bene nie. “As julle maar net wou leer dat die wêreld self sonder genade is …”

Maar hy’t haar erg vriendelik in die rede geval: “Mam’selle, u praat net te dikwels van ons studente. Probeer u dalk die feit verbloem dat u net twee jaar terug self voorgraads was?”

Dat hy so goed ingelig is, het haar laat wonder … en lag. Op voornaamterme is hulle die kafee uit, hy nie min in sy skik oor die alliterasie in “Kirsten” en “Katrien” nie. “Sien, ek het tog ’n aanvoeling vir die lettere,” het hy haar attent gemaak. “Of is dit nou letters?”

Nou het sy opreg spyt gevoel omdat hy na alle waarskynlikheid nie die paal met sy “stopvak” sou haal nie. Dit sou inderdaad beteken dat hy gouer huis toe gaan, want dit was een van die laaste vakke op die jaareindrooster. Maar ’n paar weke het nog voorgelê.

Dit was onvermydelik. Hulle was gou tot oor hulle ore verlief. Noudat die gereserveerdheid opsy geskuif kon word omdat hy nooit weer in haar klas sou sit nie, kon hulle bekostig om te erken dat hulle nog altyd meer as bloot bewus van mekaar was.

Hulle kon gesels oor hulle vorige, onvolkome liefdes. Hy het geweet van Marius, haar jare lange studenteliefde met wie sy oplaas pynloos gebreek het omdat die versotheid getaan het. En met jaloerse opwinding het sy uitgevind van Janie, iewers tuis. Dit was maar dieselfde storie as met haar en Marius, kon nie bra vaart kry nie. “Omdat ons nie vir mekaar bedoel was nie, Katrien. Hoe mooi verstaan ’n mens alles agterna.”

Eintlik is hy ’n diep ou, het sy besef. As hy tog maar net reg was: dat mens alles agterna beter verstaan. Want sy verstaan nie, en nog minder kan sy vergeet.

Sy rol die soveelste keer om. As sy ook maar, soos haar pa, aan die slaap kon raak. Dit was eerder ’n belydenis as vraag wat sy vanaand teenoor die vreemdeling gelug het: wat doen ’n mens as jy nie kan vergeet nie?

En op sy manier, steeds stywerig en sekelnek soos een van Gileam se bloedperde, het hy gebieg dat hy ook dinge het om te vergeet. Syne was egter nie ’n bieg om die bieg nie; dit was ’n middel tot ’n doel, ’n motivering oor waarom hy wil hê sy moet stilbly.

Sy weet verder niks van hom af nie as dat hy hier aangekom het, dat hy ’n taak te verrig het, en dat hy verlangse familie het sonder dat hy dit bra wil erken. Niks daarvan is belangrik nie, dit bring geen insig in hom nie. Al wat sy werklik van hom weet en onthou, is dat hy haar uitermate ontstel het deur sy manier van binnekoms, soseer dat sy in trane was toe Gileam laatmiddag by die winkel aankom vir ’n bietjie kruideniersware en die gebruiklike geselsie.

Waar sy die hele dag reeds weemoedig was, was Gileam se besoek net die laaste druppel wat die emmer laat oorloop. As sy haar net kon losmaak van daardie reëndag, die mondelingklas, met Kirsten wat uit die reën binnekom. Kirsten wie se lippe soek na die regte klanke en woorde en die stand van sy lippe, wat daarna bekwaam geblyk het om innig te soen.

Kirsten … dis of sy nog steeds innerlik krimp van pyn. Ja, selfs nou nog, een jaar na alles, want hoe kort is ’n jaar eintlik. Een jaar nadat hulle liefde vinnig opgebloei het, om net so vinnig te vergaan. Daarna het sy nog een semester aangehou, maar dit was asof iets onherroeplik in haar vergaan het. Nou is sy reeds sewe, agt maande lank terug op Isaacsdam. Sy is seker gans en al te haastig met haarself. ’n Mens kan nie so gou vergeet nie. Veral nie as die herinnering gevlek is nie. Die suiwer diamant van hulle liefde het toe op die ou end ’n barsie getoon, ’n vlek, wat die hele kosbaarheid deurklief het. Dit nadat hulle reeds oor die diamante in verloofringe gepraat, voor juweliervensters getalm het. Miskien is dit nog die grootste remming in haar poging om te vergeet: dat dit só moes gebeur.

Middernag op Isaacsdam is laat om aan die slaap te raak; maar dis nie te versmaaie nie. En daarom is Katrien dankbaar vir die rukkies van sluimering tussen die gedagtes deur.

Sy is nietemin vroeg op. Soos middernag ’n late uur is om op Isaacsdam bed toe te gaan, so is sewe-uur, eintlik sesuur, ’n late uur vir opstaan. Daarom staan sy om halfses op. Gileam kom etlike dae per week sy eerste koppie koffie hier drink. En vanmôre sal hy beslis vroeg op die been wees. Hy gaan, in sy eie woorde, hom vandag aangord om die toekoms te oorwin. Hy het onwrikbaar besluit op ’n presiese kolletjie waar hy twee nuwe persele wat teen mekaar lê, wil koop. Tussen sy plaas en die rivier.

Dat hierdie planne haar insluit, is vir Katrien ’n vae kommer. Gileam is van plan om op te tree as haar “vennoot” in die nuwe winkel. Of geldskieter, of adviseur, of wat ook al. In die praktyk kom dit op een en dieselfde neer: sy kan dit nie sonder Gileam aanpak nie. Hulle albei weet dit. Nie finansieel en ook nie andersins nie. Sy is in wese nie ’n sakemens nie. Dis net dat sy gevoel het sy wil iets aanpak wat bokant haar vuurmaakplek is. Alleen so het sy enige hoop om uit haarself te kom. Sy moet opleef na iets toe. Iets wat haar op haar tone sal hou. Sy moet saans te moeg wees om die een voet voor die ander te sit. Beslis te moeg ook om wakker te lê.

En as sy dan naby genoeg kan wees om haar pa te versorg, is dit ’n bonus. So het haar planne vir ’n nuwe, uitgebreide winkel op Isaacsdam vorm aangeneem. Gileam moes daarby betrokke raak. Daar draai nie ’n windpomp op Isaacsdam sonder dat hy betrokke is nie. Daar kraai nie ’n haan, poer nie ’n motor, lui nie ’n klok op Isaacsdam sonder dat hy betrokke is nie. So is dit nou eenmaal.

As kind reeds het sy die naam Gileam Dormehl as ’n instelling ervaar. Toe was hy ’n jongman met barstende liggaamsbou, gul stem, drafstapbewegings. Die mense sê hy het sy vrou doodgeleef. Katrien wonder deesdae sterk daaroor. Was dit eerder Noekie Dormehl wat te stadig vir hom geleef het? Sy was altyd ’n stil, sieklike vrou, groot gebou soos haar man, maar sonder lewensdrif.

Katrien onthou haar wit gesig in die kerk; nie wit vanweë ’n vleklose gelaatskleur nie, maar weens ’n gebrek aan goeie, gesonde sonlig op haar vel. Katrien onthou dit alles nie met nyd nie maar eerder met stille begrip, ’n late mededoë met die ontslape vrou. Sy weet nou, ja, dat Gileam nie die mens is waarvoor jy hom maklik aansien nie. Die keersy van sy dryfkrag, sy haas onbesonne ambisie, is ’n milde koestering, ’n perkelose meedeel van sy inherente krag. Hoekom het Noekie nie toegelaat dat sy krag haar ook binnesypel nie?

Ek sou hom kon liefkry, dink Katrien voor die kombuisvenster, waar sy kyk hoe die son oor Isaacsdam opkom. Die wind kan steeds nie tot lê kom nie en die groot, blaarbelaaide takke langs die strate swenk driftig heen en weer.

Sy sou hom kon liefkry, as sy hom nie dalk reeds aan ’t liefkry is nie. En as … o, as sy net kan vergeet. Katrien staan langer en staar as wat sy beoog het. Ook was sy nie spesifiek op die uitkyk vir die verbyry van … van … wat was sy naam toe op die ou end? Berg of Bergman? Die eerste weergawe was seker die korrekte. Jonathan Swift, Gulliver in Lilliput. So het hy daar voor die toonbank gestaan en praatjies maak. En, ontsteld soos sy was, het sy seker ewe veel gepraat sodat hy nie moet agterkom hoe sy verwaaide binnekoms haar ontstel nie.

Nou gebeur dit tog so dat sy hom sien ry, heel vroeg vir ’n stadsjapie, en sy kan hom nie eintlik miskyk nie. Daarvoor is die motor te goed gebou en die man self kan jy deur ’n ring trek. Goeie versorging is op ’n afstand en in ’n oogwenk sigbaar, veral sy gestileerde bos donker hare. Sy windverwaaidheid gister het haar nie mislei nie.

Katrien wag, ietwat gespanne, dat hy ook in haar rigting moet kyk. En tog, toe hy dit wel doen, draai sy vinnig en impulsief van die venster af weg.