Читать книгу Ludzkie działanie - Ludwig Von Mises - Страница 16

Prakseologia w swoich badaniach zajmuje się najpierw ludzkim działaniem, a co ważniejsze – pojedynczym działaniem. Nie interesuje się nieokreślonym działaniem ludzkim w ogóle, lecz konkretnym działaniem, które określona osoba podjęła w określonym dniu i miejscu. Nie oznacza to oczywiście, że prakseologia bierze pod uwagę czynniki przypadkowe, związane z okolicznościami towarzyszącymi działaniu i wyróżniającymi je spośród wszystkich innych działań. Prakseologia zajmuje się tylko tym, co w działaniu konieczne i powszechne.

Filozofia uniwersalizmu od niepamiętnych czasów uniemożliwiała zadowalające ujęcie problemów prakseologicznych, a dzisiejsi zwolennicy uniwersalizmu nadal nie są w stanie wypracować odpowiedniego podejścia do tych zagadnień. Uniwersalizm, kolektywizm i realizm pojęciowy dostrzegają w świecie jedynie całości i powszechniki. Przedstawiciele tych kierunków prowadzą spekulacje na temat ludzkości, narodów, państw, klas, cnoty i występku, dobra i zła, a także całych kategorii potrzeb i towarów. Stawiają na przykład pytanie: dlaczego wartość „złota” jest wyższa niż wartość „żelaza”? Nigdy nie dochodzą do odpowiedzi, lecz antynomii i paradoksów. Najlepiej znanym ich przykładem jest paradoks wartości, który uniemożliwiał postęp badań nawet klasycznych ekonomistów.

Prakseologia zadaje sobie pytania: Co wydarza się podczas działania? Co to znaczy, gdy mówimy, że jednostka działała w określonym czasie i miejscu, tu i teraz, kiedykolwiek i gdziekolwiek? Co się dzieje, gdy ktoś wybiera jedną możliwość, a odrzuca inną?

Akt decyzji oznacza zawsze wybór spomiędzy różnych możliwości dostępnych jednostce. Człowiek nigdy nie wybiera między cnotą a występkiem, lecz między dwiema możliwościami działania, które w zależności od przyjętego punktu widzenia nazywamy cnotliwym lub występnym. Człowiek nigdy nie wybiera między „złotem” a „żelazem” w ogóle, lecz tylko między określoną ilością złota i określoną ilością żelaza. Bezpośrednie skutki każdego działania są ściśle ograniczone. Jeśli chcemy dojść do poprawnych wniosków, musimy najpierw przyjrzeć się tym ograniczeniom.

Życie ludzkie składa się z nieprzerwanego ciągu pojedynczych działań. Jednak nie są one od siebie odizolowane. Są połączone w łańcuch działań, które współtworzą wyższy poziom działania skierowanego na bardziej odległy cel. Każde działanie ma dwa aspekty. Z jednej strony stanowi cząstkę łańcucha działań rozciągniętych w czasie, realizację ułamka celów związanych z dalekosiężnymi zamierzeniami, z drugiej zaś ono samo jest pewną całością w stosunku do działań, które się na nie składają.

To, czy człowiek podejmuje działanie o dalekosiężnych skutkach, czy działanie nakierowane na bardziej bezpośredni cel, zależy wyłącznie od zakresu przedsięwzięć planowanych przez działającego człowieka. Prakseologia nie musi stawiać sobie pytań w rodzaju tych, które interesują psychologię postaci. Wielkie cele realizuje się zawsze drogą wykonywania zadań cząstkowych. Katedra nie jest tym samym co stos kamieni połączonych zaprawą, mimo że jedyną metodą zbudowania katedry jest układanie na sobie kolejnych warstw kamieni. Dla architekta liczy się przede wszystkim projekt ogólny. Dla majstra najważniejsza jest pojedyncza ściana, a dla murarza pojedyncze kamienie. Dla prakseologii istotne jest to, że jedynym sposobem realizacji większych zadań jest budowanie od podstaw, krok po kroku, kawałek po kawałku.