Читать книгу Israel reeks: Omnibus 1 - Marzanne Leroux-Van der Boon - Страница 10

Die kamer wat Ruwth vir hom reggemaak het, het ’n balkon. ’n Klein, smal balkonnetjie waarvandaan hy, as hy goed kyk, Betlehem in die verte kan sien lê. Die sesverdiepinggebou waarin die woonstel is, staan tussen baie soortgelykes in Oos-Talpiot: regop sandsteengebou, omring deur ’n netjies versorgde tuin en vlak by die bushalte in Isaac Rembastraat. As jy die kans wil waag, kan jy oor die Haas-Promenade en deur ’n Arabiese buurt loop, af na die Ou Stad toe. Voorlopig skud Ruwth nog haar kop negatief oor so ’n plan, maar Marc weet vir seker dat hy dit binnekort tog gaan waag.

Gister teen die middaguur het sy hom by die Jaffa-poort afgelaai en hy het self sy weg na die Kotel gevind. Eers het hy op ’n begeleide toer met die ondergrondse tonnel, al met die muur langs en onder die Arabiese kwartier van die Ou Stad, gegaan – ’n staptog wat hom geweldig geïnteresseer het. Maar die res van die middag, totdat hy haar weer sesuur in die straat voor die Damaskus-poort ontmoet het, het hy by die Klaagmuur met sy sketsboek deurgebring. Daar was soveel wat hy wou vaslê dat die ure verbygevlieg het.

Tog was hy heeltyd bewus van die baie soldate wat die gebied patrolleer en het sy oë kort-kort tussen die olyfgroen uniforms na Rivkah se figuurtjie gesoek. Maar sy was nie daar nie. Dit het hom op ’n vreemde manier teleurgestel. Die soort teleurstelling oor ’n vrou, wat hy geglo het hy in die jare ná Nicola afgesweer het. Maar hy het hom nie daarteen verset nie. Om ’n onbepaalde rede was dit nie so ’n bedreiging soos altyd nie. Tussen al die figure deur wat hy gesit en teken het, het haar gesig meer as een maal opgedoem. Dan het hy die skaduwees onder haar oë sag met sy duim inskakeer. En onthou hoe die verwoeste Moment-kafee op televisie daar uitgesien het. Hy het haar klein hand, verdwerg in dié van haar broer, geteken voordat hy weer opgekyk het na die yeshiva-student wat met so ’n vaart verbygeloop kom dat sy peyot verby sy ore stroom. Hy’t sy hoed met die een hand vasgehou en sy dunraambrilletjie met die ander op sy neus vasgedruk sonder om sy spoed te verminder. Marc het hom met vinnige maar sekure hale geskets. Sodat die swart-en-wit figuur uit die wit bladsy opgespring het nog voordat die man die muur bereik het. Marc kon self sien dat dit goed was en sy hart het opgewonde in sy binneste gebons.

Toe het hy op die ingewing van die oomblik Rivkah se selnommer geskakel. Miskien het die buitengewone blydskap wat deel van hom geword het, hom so onverskrokke gemaak.

Haar stem het tussen ’n geroesemoes van verkeersgeluide deur na hom toe gekom. “Marc, is dit jy?”

“Ek, ja.”

“Ek wou jou ook vandag bel.”

“Nou het ek gebel.”

Sy’t gelag. “Waar is jy?”

“Net waar jy my die eerste keer gekry het.”

Sy klik met haar tong. “Teken jy nog steeds?”

“Nog steeds. Waar’s jy?”

“Beheerpunt in Ramallah.”

“Sjoe.”

“Hier gaan nie op die oomblik veel aan nie.”

“Ek hoop jy’t jou koeëlvaste baadjie aan.” Dit was wonderlik maklik om met haar te praat.

Sy’t weer gelag. “Ek het hom aan. Marc.”

“Hmm?”

“Wil jy Vrydagaand by ons huis kom Shabbat vier?”

Die sirene van die een of ander sekuriteitsvoertuig gil tussen hulle deur.

“Wat was dit?” vra hy verskrik.

“Weet nie. Het jy gehoor wat ek vra?”

“Dit sal wonderlik wees.”

“Is jy nog in Kikar Zion?”

’n Geweldige slag breek die verbinding tussen hulle af en Marc staan versteend met die selfoon in sy hand. Maar dit lui byna onmiddellik weer.

“Marc?”

“Rivkah!”

“Dis dieper in Ramallah in. Ek dink die sappers het iets daar laat ontplof. Moenie worry nie. Is jy nog in Kikar?”

Hy sluk om sy stem terug te kry. “Ek het by my grootmoeder ingetrek.” Hy kry Ruwth nie “ouma” genoem nie.

“O! In Oos-Talpiot?”

“Isaac Rembastraat.”

“Ja. Goed. Ek sal jou weer bel, dan kan ons afspreek waar om mekaar te kry. Miskien kan Re’uven jou die middag sommer daar oplaai.”

“Ek kan met die bus …”

“Busse hou vieruur op met ry.”

“O ja.”

“En jou grootmoeder …? Gaan jy by haar seder vier?”

“Seder?”

Sy lag. “Sy sal jou vertel.”

“O.”

’n Swaar voertuig rammel aan haar kant verby en vir ’n paar oomblikke kan hy haar nie hoor nie.

“Rivkah!”

“Ek moet gaan, Marc. Lyk of daar bo in die pad moeilikheid is. Ek bel jou!”

“Wat gaan aan?”

“Moenie worry nie. Dis niks gevaarliks nie. Roetine.”

“Wees versigtig!” skree hy nog.

Hy het lig gevoel toe hy klaar met haar gepraat het. Wonderlik lig. Die besef dat ook hy ’n Jood is, het skielik vir hom ’n werklikheid geword. Dat dit ook sy land is dié. Vir die eerste maal het hy gevoel dat hy ’n Jood is. ’n Verskriklike vreugde het in hom oopgebreek. Hy wou sommer die eerste rabbi wat verbykom, bydam en omhels. Hy wou ’n yeshiva-student se groot hoed uitbundig oor sy oë kantel. Hy wou die piepklein seuntjie met sy swart krulle en bont kalotjie wat verbyhardloop om twee duiwe op te jaag, optel en in sy arms in die rondte swaai.

Maar hy het stil bly sit. Heeltemal stil. En hy’t na die Muur gekyk, op ’n nuwe manier gekyk. Dit was asof die oeroue stene praat. Asof hy stemme uit hulle met hom hoor praat. In ’n onverstaanbare taal wat net sy bloed verstaan het. Toe hy hierna begin teken, het sy hand so gebewe dat die houtskool tussen sy vingers gebreek het. Die boek voor hom het nat geword van sy trane. Hy het aan God gedink, die God van Abraham en Isak en Jakob. HaShem. Die God wat hulle in die kerk by die huis soms die Verbondsgod genoem het. Maar hy het nie geweet hoe hy met Hom kon praat nie. Hy het net geweet: nié soos vroeër nie. Hy kon nooit weer soos vroeër met Hom praat nie. Onse dierbare, liefdevolle Hemelse Vader. Terwyl hy nooit aan Hom as dierbaar of liefdevol of as ’n vader gedink het nie. Alleen as ’n ver verhewe Wese wat nie geken kan word nie, behalwe in die skoonheid van die kuns wat hy, Marc, deur sy toedoen in staat gestel word om te skep. Hy het instinktief geweet Hy sou dié soort woorde nie wou hoor nie. Hy het bewus geword van ’n intense verlange om dié God te ken. Die een wat hy Ruwth Adonai hoor noem het. Adonai! Wat ’n wondermooie naam. En tog het hy ook geweet die hande wat hy na Hom wou uitsteek, was besmet en onwaardig.

Die beeld van die grootvader en die kind het weer helder voor hom opgekom, en hy is geskud deur ’n emosie waarvoor hy nie ’n naam kon vind nie. Hy was bewus van mense wat hom vreemd aankyk, maar hy kon daar niks aan doen nie. Hy wou by Ruwth kom, al het hy geweet dat hy nog nie kon praat nie. Nie oor wat besig was om in hom te gebeur nie. Maar hy wou by haar wees.

Hy het begin terugstap. Uit een van die klippe langs die muur het ’n bloedrooi papawer gegroei en saggies op die wind gewieg. Bo die al-Aksa-moskee se minaret het die muezzin in sy sangerige stem die aandgebed aangehef. Later weet hy nie hoe hy die pad na die Damaskus-poort gekry het nie, want hy het niemand gevra nie. Toe hy ’n slag uit die gemaal van mense opkyk, het hy die wondermooie poort met die torinkies voor hom sien opdoem. En al was hy nog nie tevore daar nie, het hy dit herken. Bo, teen die goue aandlig afgeteken, het hy soldate sien staan. In hom was dit stil, soos ’n kind wat die stem van sy pa in die huis hoor kom.

Nou staan hy op die balkon voor sy kamer en voel hoe koud die wind geword het. Bo die stad hang donker wolke. Hy het die dik jekker aangetrek waarop sy ma gelukkig voor sy vertrek aangedring het. Hy wag vir Ruwth om klaar te maak. Sy het gesê sy wil hom na Mea Shearim, die die ultra-Ortodokses se buurt, neem sodat hy kan sien hoe hulle vir Pesach voorberei.

Sy kom so stil uit op die balkon dat hy skrik toe sy langs hom praat. “Mooi uitsig oor die stad, nè?”

“Pragtig.”

“Dit was ook met Pesach dat Messias Yeshua so oor Jerusalem uitgekyk en oor hierdie stad gehuil het. Dis toe dat Hy gesê het: ‘O, Jerusalem, Jerusalem, hoe graag wou Ek jou kinders bymekaarmaak soos ’n hen haar kuikens onder haar vlerke, maar julle wou nie! Julle sal My nie weer sien nie voor julle sal sê: Baruch haba B’Shem Adonai. Geseënd is Hy wat kom in die Naam van die Here.”

Hy kyk onseker na haar ontroerde gesig. Het sy van dieselfde Yeshua gepraat as Hy na wie Baruch verwys het? Sy is tog ’n Jood. Jode glo tog dat die Messias nog moet kom. Of was sy soos Baruch ’n … wat was dit nou weer? ’n Messiaanse Jood?

“U praat van Yeshua, Jesus?”

“Liewe Marc, gaan jy my nie nou maar Ruwth noem nie …?” Hy knik verleë, en sy gaan voort. “Ja, ek praat van Jesus. Ons noem Hom Yeshua, want Hy was immers ’n Jood. ’n Ortodokse rabbi wat die Shabbat gehou en die Joodse feeste gevier het. Kan jy jou voorstel dat sy ma of enigiemand anders hom ‘Jesus’ sou genoem het? Dis eenvoudig ’n Griekse skepping uit Konstantyn se tyd. Ek kan Hom nie so noem nie.”

“Maar … jy is ’n Jood en jy …”

“Ek glo, ek wéét Yeshua is die Messias wat gekom het en weer sal kom.”

“Jy is Messiaans?”

“Dis reg.”

“Is jy so gebore?”

Sy lag. “O nee, maar dis ’n hele storie, Marc. Ek sal jou dit later vertel. As ons ons nie nou roer nie, kom ons te laat in Mea Shearim aan, want dit gaan nog voor vanaand reën. Vreemd vir dié tyd van die jaar.”

Maar hy vra tog: “Jou seun is dus ’n Messiaanse rabbi?”

Sy moet weer grinnik. “’n Messiaanse pastor. Jy sal alles nog verstaan. Kom ons gaan nou eers.”

Toe hulle uitstap, merk hy dat sy ’n langerige rok onder haar jas aanhet. “Mea Shearim,” verduidelik sy toe sy sien hy het dit opgemerk, “vroue in langbroeke is taboe.”

Ruwth bestuur vreesloos deur die druk Jerusalem-verkeer. Soms knyp Marc sy oë styf toe wanneer sy rakelings by ander voertuie verbyskuur, maar sy bly hom onverstoord vertel van wat hy in Mea Shearim te wagte kan wees. Hy voel die spanning in die stad aan. Sekuriteit is geweldig. Oral sien hy die blou ligte van polisie- en ander sekuriteitsvoertuie flits.

“Die meeste ultra-Ortodokses woon in Mea Shearim. Die naam beteken Stad van Poorte,” vertel Ruwth. “Ek neem jou juis vandag soontoe omdat dit interessant sal wees om al die seremonies te sien waarmee hulle vir Pesach voorberei. Pesach begin môreaand met sononder. Jy weet mos ’n Joodse dag begin wanneer die son onder is en die eerste ster verskyn?” Sy kyk na hom en hy knik, al kan hy nie onthou dat hy dit geweet het nie.

“Suurdeeg, chametz, was van alle tye af die simbool van sonde; daarom moet alle voedselprodukte wat suurdeeg bevat, op die dag wat lei tot die begin van Pesach en die seder-maal verbrand of verkoop word. Dis vandag. Vroeër dae toe Jode en Arabiere vreedsaam sy aan sy in Jerusalem gewoon het, het baie van die Jode altyd net voor Pesach al hul suurdeegbevattende produkte aan die Arabiere verkoop. Artikels, veral van staal of metaal soos potte en panne, kiddush-bekers, messegoed, ensovoorts, wat tydens die Pesach-dae gebruik sal word, moet volgens ritueel gereinig word. Kosjer gemaak word.” Sy kyk weer na hom om te sien of hy begryp en hy knik gedienstig, al verstaan hy weinig.

“Dis nie ’n Bybelse verordening nie, maar dit word as ’n mitzvah beskou, ’n goeie daad. Verreweg die meeste doen dit dus aangesien hul hele godsdiensbeskouing op die nakom van die Tora en die doen van goeie dade berus.”

Sy hou op ’n kleinerige parkeerterrein stil. “Ons stap maar hiervandaan. Dis naby die shuk. Ons kan dan sommer op pad terug groente en dinge vir die feesdae daar gaan koop.” Sy kyk na die sak wat hy oor sy skouer haak, en waarin sy sketsboek en kamera is. “Ek dink nie jy moet in Mea Shearim foto’s neem of teken nie, Marc. Hulle hou nie daarvan nie. Sommige raak selfs erg aggressief daaroor. Hulle wil nie op beeld vasgelê word om dalk later iewers as deel van ’n poskaart of as ’n portret verkoop te word nie. Dit strook nie met hul godsdiens nie. Miskien moet jy net jou kamera neem, want in die shuk sal jy wel jou kamera nodig kry, jy sal sien wat ek bedoel.”

Hy laat sy sketsboek teësinnig agter, maar hy aanvaar Ruwth weet waarvan sy praat.

Mea Shearim maak inderdaad ’n nuwe wêreld voor hom oop. As hy meen hy het ’n verskeidenheid van ultra-Ortodokses in die Ou Stad en by die Kotel waargeneem, besef hy nou hy het nog niks gesien nie. Hier wemel dit van hulle in die nou straatjies tussen die ou, grootliks verwaarloosde en selfs vuil geboutjies. Dis asof tyd hier gaan stilstaan het, terwyl Jerusalem ’n pragtige en moderne stad geword het. Sy vingers jeuk om sy houtskool op te neem en hy lê dit dus alles versigtig in sy kop vas. Hy is verstom. Hy hoor dieselfde groetwoorde oor en oor, maar kan nie uitmaak wat hulle sê nie. Dit klink soos “gat shamêr”.

“Wat sê hulle?” vra hy uitasem vir Ruwth, en probeer om by haar vinnige pas te hou.

“Chag sameach. Vrolike feesdae – dit word die hele tyd oor Pesach gebruik, soos ’n mens ‘Geseënde Kersfees’ sal sê.”

Hulle haas hul tussen die mense deur. Die wind het yskoud geword en nou en dan waai ’n paar reëndruppels in sy gesig.

“Wag, kyk,” sê sy meteens en gaan staan. Hulle is nou in die besigste straat en hy sien ’n enorme vlekvrye staal pot wat op die hoek staan en kook. Wasem wolk daaruit die koue lug in. Mans in swart manelle en broeke, swart breërandhoede, wit oopnekhemde wag met sakke om hul potte en panne in die kookwater te doop.

“Betaal hulle daarvoor?” vra hy sag aan Ruwth toe hulle gaan staan om te kyk.

“Klein bedraggie,” antwoord sy. “Chag sameach,” groet sy die jong man met sy swart kippah wat al die potte moet kosjer maak.

Hy kyk glimlaggend na Marc. “Tourist?” vra hy.

Marc knik.

“It’s okay, you can take photo. Only this.”

Marc doen dit onmiddellik. ’n Paar oomblikke later kyk hy verbaas hoe die man sekere voorwerpe met ’n blaasvlam reinig.

Maar hulle moet aanskuif, die weer lyk dreigend. Om hulle swerm mense in aller yl om die laaste dinge in orde te kry. Die meeste vroue het kindertjies aan die hand of in ’n stootkarretjie. Daar is nog heelwat potte wat stoom, en baie mense wag nog in rye dat hulle besittings kosjer gemaak word.

In een van die kleiner straatjies kom hulle op ’n klomp opgeskote seuntjies af wat om ’n hoop brandende goed saamdrom.

“Hulle verbrand die chametz,” glimlag Ruwth.

Marc voel na sy kamera. Dis ’n onvergeetlike gesig. Die seuntjies, met kortgeskeerde hare, behalwe vir die peyot wat voor hul ore bengel, almal in swart-en-blou geruite hemde, swart broeke en kippot, stoot die brandende hoop goed met harke aan. Dit lyk soos ’n toneel uit die Middeleeue.

Ruwth spreek die seuns in Hebreeus aan. Hulle huiwer ’n oomblik, praat dan vinnig onder mekaar, toe knik die grootste een. “Ken.”

“Todah.” Ruwth draai na Marc. “Hulle sê jy kan ’n foto neem.”

Hy neem haastig vier voordat hulle van plan verander.

“Ek dink ons moet nou eers hier weg sodat ons by die shuk kan uitkom, anders raak dit so besig met op-die-nippertjie-inkopies dat ’n mens nie maklik daar geholpe sal raak nie. Almal koop nou vir die seder, want môre is ons die hele dag besig om vir die Paasmaal voor te berei. Dis wat die seder is. Die maal wat Yeshua die aand geëet het voordat Hy gevange geneem is. Die maal waarmee die Jode die uittog uit Egipte herdenk. Maar ons Messiaanses vier dit ietwat anders. Jy sal sien.”

Vir die eerste keer verstaan hy wat met seder bedoel word.

Hulle stap vinnig terug na die motor. Die wind waai ysig van voor in hul gesigte. Ruwth haal haar inkopemandjie uit die motor. Hy neem dit by haar.

“Hou jou paspoort gereed, ons moet nou deur sekuriteit gaan. Luister, Marc, dis gevaarlik hier, ek wil hê dat jy dit weet. Hier was al heelwat aanslae en hulle verwag nog meer. Geen sekuriteit, hoe streng ook al, kan regtig selfmoordbomplanters hier uithou nie. Dis ’n verskriklike gedrang. Heelwat Arabiere werk ook hier, maar dis uitsluitlik ’n Joodse mark, Mahane Yehuda. Ek gaan net eers vir ons bid.” Sonder seremonie en voordat Marc mooi begryp wat aangaan, het sy haar hand op sy skouer gelê. “Abba, ek bid die beskerming van Yeshua oor ons wanneer ons hier ingaan. Bewaar almal wat vandag hier vir Pesach inkopies doen. In die Naam van Yeshua haMachiach bind ek alle demoniese magte wat hier bloed wil laat vloei.”

Toe stap sy vinnig aan. By ’n nou poort wat as een van die ingange tot die mark dien, bekyk twee swaargewapende soldate elke identiteitsdokument, bevoel elke sak en pakkie voordat hulle mense deurlaat. ’n Paar tree verder en hulle bevind hul in die enorme mark. Marc staan oorweldig deur die massa kleur wat hom onverwags begroet. Groente en vrugte van die wonderlikste kleure is oral op rakke uitgestal. Mense verdring mekaar in die nou gangetjies. Maar hoe verder hulle vorder, hoe meer produkte sien hy. Neute en kruie en speserye van elke denkbare soort. Klaar voorbereide kosse. Suiwelprodukte, vleis. Kleure en geure om nooit te vergeet nie. Marc smag na sy sketsboek en pastelle soos hy agter Ruwth aan deur die mensemassa worstel. Sy gaan onverstoord haar gang. Onderhandel oor pryse, koop, pak in die mandjie. Elke nou en dan gee sy hom iets om te proe. Uiteindelik gaan hulle soos twee pakesels gelaai deur ’n ander groter poort na buite. Ook dié word swaar bewaak.

“Ons gaan eers gou by hierdie mense van hul wonderlike shawarmas koop. Dis die beste wat jy in Jerusalem sal kry. Hulle is Russiese Jode. Ek is nou honger.”

Marc is lankal honger en hy volg haar gretig. Direk van die besige straat af is ’n smal vertrekkie waar ’n Russiese egpaar die heerlike shawarmas berei. Dis duidelik dat Ruwth ’n vertroude en geliefde klant van hulle is. Die Chag sameachs word vrolik oor en weer geroep. Shawarmas in die hand staan hulle effens verskuil teen die ysige wind met sy reënvlae.

In die straat skreeu twee polisievoertuie verby. Marc sien verbaas dat albei deur vroue bestuur word. Hy dink aan Rivkah. Nog een kom gillend verby. Mense laat hul eetgoed sak, kyk onrustig met die straat langs. Die soldate by die ingang vat hul outomatiese gewere vas. ’n Koue stilte het oor die gedeelte van die shuk wat aan die straat grens, geval. Maar toe daar ná ’n paar oomblikke niks verder gebeur nie, kom alles weer in beweging. Bokant die bewegende koppe in die shuk fladder ry op ry wit-en-blou Israeli-vlaggies in die wind. Marc merk hoe die soldaat naaste aan hom se vingers bewe toe hy ’n sigaret opsteek. Hy dink weer aan Rivkah, wonder waar sy vandag is.

Die aand ná ete is dit so koud dat Ruwth die verwarmer aanskakel. Buite die venster flonker die stad se ligte oor die heuwels van Jerusalem.

“Ek wil jou van myself vertel, Marc, anders bly ek ’n enigma vir jou. Ek kan sien jy verstaan nie hoe al die stukke inmekaarpas nie. Miskien is dit ook nodig vir jou om beter te begryp wie jy is, waar jy vandaan kom.”

“Ek wil vreeslik graag hoor.”

“Nou waar begin ek?” Sy kruis haar bene ingedagte, leun terug in haar groot stoel. “Heel voor, waarskynlik.”

“Ek dink so.”

Sy glimlag vir hom. “Jy weet dalk al ’n bietjie?”

“’n Heel klein bietjie.”

Sy laat haar kop teen die hoë rugleuning van die stoel sak. Haar hande lê los in haar skoot gevou. “Ek is ’n Duitse Jood van geboorte. En ’n oorlewende van die Shoah, of soos julle sal sê, die Holocaust. Een derde van die wêreld se Joodse bevolking is met die Shoah uitgemoor.”

Sy sug, vee oor haar voorkop asof sy moeg is. “Ek praat nie graag oor hierdie dinge nie, Marc, maar ek het die gevoel dat jy dit moet hoor.” Sy wag nie om te kyk wat sy reaksie is nie, dis asof sy half in ’n ander wêreld in beweeg. “Ek het in Berlyn grootgeword. Een van vier kinders. Drie broers en toe ek. ’n Meisie. My vader was ’n bekende regsgeleerde. Ons huis het aan dié van my grootvader gegrens. Die sinagoge het in sy huis bymekaargekom. Ons was ’n groot familie, welaf, gelukkig. In die jare voor Hitler se magsoorname was die Jode ’n gerespekteerde gemeenskap. Maar toe kom Adolf Hitler aan bewind …”

Sy kyk ’n paar oomblikke deur die venster na buite. Daar waai ’n paar sagte reëndruppels teen die ruit vas. “Ek dink die eerste keer wat dit tot my as kind van twaalf, dertien deurgedring het dat iets verskrikliks aan die gebeur was, was toe ons onderwyseres al die Joodse kinders uit haar klas gejaag het. ‘Loop, julle vuil Jode,’ het sy geskree, ‘ek wil julle nie weer in my klas sien nie. Julle wat die Here vermoor het.’ My gesig is daardie dag stukkend geslaan, my bene blou geskop. My broers het nog slegter daarvan afgekom. My beste maatjie van baie jare se ouers het haar nie meer toegelaat om na my toe te kom nie. Ons moes almal geel sterre aan ons klere vaswerk vir wanneer ons op straat verskyn. Banke in die park het bordjies gehad: ‘Geen Jode’. In die koerante het die vreeslikste karikature van Jode verskyn. Ons het die sondebokke geword van alles wat met die volk verkeerd gegaan het. Op Kristallenag in 1938 is al die vensters van ons huis stukkend gegooi. Ons is almal in die agterplaas bymekaargemaak waar my pa geslaan is totdat hy op sy knieë neergesak het. Dit was verskriklik vir ons kinders om dit te sien. Toe my oudste broer hom wou ophelp, is hy byna doodgeskop. My grootvader se huis is half afgebrand omdat die sinagoge daarin was. Al die ander sinagoges in die stad is verwoes. Kort daarna het hulle begin om mense na konsentrasiekampe weg te voer. Eers die ouer mense …”

Sy sit weer ’n paar oomblikke stil deur die venster na buite en kyk, en Marc sien die weerkaatsing van haar gesig wit uit die ruit na hom terugkyk. Hy praat nie tussenin nie omdat hy nie heeltemal seker is of sy van hom bewus is nie.

“My pa en broers is op een dag weggeneem. Ons het later vasgestel hulle is in Treblinka. Hulle is daar vermoor. Ek het nie een van hulle ooit weer gesien nie. Ek het saam met my ma die dodemars na Bergen-Belsen meegemaak ’n paar maande nadat hulle weg is. Daaroor wil ek nie juis praat nie. So baie mense is op daardie mars doodgeslaan of doodgeskiet omdat hulle nie verder kon nie. Ek weet nie hoe ons dit gemaak het nie. Maar ons het die kamp gehaal. Die kamp … hoe beskryf ’n mens dié hel? Werk van donker tot donker. Een sny brood en ’n beker koffie, af en toe ’n beker sop. Die ure en ure wat ons moes staan om getel te word … En altyd moes ons van die wagte hoor: ‘Dis in Jesus se Naam dat ons dit doen. Julle wou Hom mos doodmaak. Jesus haat julle!’ My ma is daar dood. Tifus.” Sy laat haar oë ’n paar oomblikke sak, maar toe kyk sy hom vol aan. “In 1943, as tiener, het een van die kampoffisiere my as sy persoonlike prostituut in sy kwartiere op die kampterrein ingeneem. In dié tyd het ek ’n aborsie gehad. Op vier maande omdat ek dit weggesteek het. Gewoonlik is die meisies doodgemaak as dit aan die lig kom dat hulle swanger was. Hy het my beskerm en na ’n dokter in die stad geneem om die baba … weg te neem. Hy het my by hom gehou tot die bevryding toe. Dit is hoekom ek oorleef het.”

Marc kyk haar stilswygend aan. Hy besef dat elke woord wat hy nou sê banaal sal klink. Hy sien hoe haar oë stadig met trane vul, en hy byt op sy tande om syne terug te hou, maar dit help nie. Voordat hy homself kan keer, staan hy vinnig op en gaan sit op die mat by haar knieë. Hy voel haar hande in sy hare.

“Ek het met so ’n ontsaglike skuldgevoel oorleef. Goed gevoed en warm geklee, die offisier se hoer. Ek het bly leef, terwyl ander wat dit nie wou doen nie, doodgemaak is. Ek het geleef en ses miljoen het gesterf. Ek wat geen reg gehad het om te leef nie.” Sy skuif haar truimou op en wys hom die aaklige swart teken op haar binnearm met die woorde: Nur für Offizieren.

Marc se asem slaan weg. Hy druk sy kop teen haar knieë. “Kan dit nie verwyder word nie?”

“Dit kan. Maar ek wil nooit vergeet hoe groot die genade is wat aan my betoon is nie.”

Dis ’n rukkie stil, toe praat sy weer sag. “Ek het die naam ‘oorlewende’ gehaat. Maar ek weet nou dat ek oorleef het omdat Iemand oor my wag gehou het. Toe het ek dit nie besef nie. Mense het my gevra: Waar was jul God toe dit alles gebeur het? Ek het geen antwoord gehad nie. Ek het ophou glo in alles waarin ek van my geboorte af grootgemaak is. My ouers en al die mense om my het vir my gelieg oor God. Ek het Jesus met ’n passie gehaat. Dit was die mense van sy kerk wat hierdie dinge aan ons gedoen het.”

“Ek het nooit geweet dat dit aan die Jode vertel is nie.”

“Al die afgryslike dinge wat in die laaste twee duisend jaar aan die Jode gedoen is, was in die Naam van Jesus – omdat ons Jesus doodgemaak het.”

Marc skud sy kop ongelowig. Hy bly sit op die mat, maar hy leun nou met sy rug teen die ander stoel sodat hulle na mekaar kan kyk. Sy stoot die verwarmer met haar voet nader aan hom en hy sien dat haar gesig weer ontspanne is.

“Ná die oorlog het ek na familie in Duitsland gaan soek. Daar was net ’n oom oor. Hy het ook sy hele gesin verloor. Hy het my universiteit toe gestuur en daarna gesorg dat ek ’n goeie aanstelling by ’n ingenieursfirma kry. Daar was nie veel Duitse mans oor om die werk te doen nie.” Sy glimlag flou. “Dis waar ek Lucas leer ken het. Toe ek besef hy gaan nie by my bly nie, dat hy teruggaan na sy vrou in Suid-Afrika, wou ek dié baba ook laat … wegneem. Nou, as ek daaraan terugdink, meen ek dit was waarskynlik meer ’n dreigement in die hoop dat hy by my sou bly. Maar God het die baba gespaar en al het ek haar nooit gehad nie, het ek ná byna vyftig jaar vir jou. Sy genade is onverklaarbaar. Hodu l’Adonai ki tov …”

“Maar jy het tog weer by God uitgekom?”

Sy glimlag effens. “Die jaar nadat Lucas weg is, is ek Amerika toe. Daar het ek my man kort daarna ontmoet. Shimon was ’n mediese dokter in Pensacola en het die Shoah vrygespring omdat sy ouers in 1935, toe dinge begin skeef loop het, betyds uit Duitsland Amerika toe padgegee het. Hulle het die tekens wat ons verontagsaam het, ernstig opgeneem. Ons is in 1959 getroud. Ek was toe al nege en twintig, en ons het dadelik met ’n gesin begin. Ofer is in 1960 gebore en Uri drie jaar later. My man was ’n gelowige Chassidiese Jood, maar ek het nie eens meer sinagoge toe gegaan nie. Ek het in niks meer geglo nie. Toe Ofer agtien was, kom hy een aand doodstil by die huis aan. Ek onthou hoe hy daar gesit het asof hy iets wil sê en tog ook nie weet hoe nie. Maar meteens het hy uitgebars: ‘Ek het Jesus aangeneem. Hy is die Messias.’”

Sy skud haar kop. “Ek moet ’n lang storie kort maak. Ofer se oortuigings het die huis aan die brand gesteek. Ook sy broer het Jesus aangeneem. My man het mettertyd tot die insig gekom dat dié Jesus wel die miskende Messias van die Jode sou kon wees. Ek het nie. Maar ek kon ook nie onaangeraak bly nie. Op ’n dag het ek Ofer se Bybel gegryp en die Nuwe Testament begin lees. Ek het dae lank verwoed bly lees. Ek het na die rabbi gegaan en hom met feite gekonfronteer. Hy kon nie vir my bevredigende antwoorde gee nie. Ofer, wat my al die tyd dopgehou het, het hom nooit ingemeng nie. Hy het gebid. Op ’n dag het ek my vrae tot hom gewend en al wat hy gedoen het, was om vir my Jesus se regte naam in Hebreeus te wys. Yeshua. In die naam Jesus gaan die betekenis verlore, want dis nie ’n naam soos Joe of Robert of Jack nie. Matteus 1:21 sou beter só gelees kan word …”

Sy neem ’n velletjie papier van die tafel langs haar en skryf twee Hebreeuse woorde daarop neer terwyl sy praat. “‘Sy sal ’n Seun in die wêreld bring en jy moet Hom Verlossing (Yeshua) noem, want dit is Hy wat sy volk sal verlos (Hoshua) van hulle sonde.’ Toe wys Ofer my ook die vers in Handelinge 4:12: ‘Daar is geen ander naam op die aarde aan die mense gegee waardeur God wil dat ons verlos moet word nie.’ Al wat Ofer daardie aand nog gesê het, was: ‘Yeshua het die naam Verlossing op Homself geneem. Vir jou ook, Mamma.’ Dié nag kon ek nie slaap nie. Ek het uit die bed opgestaan om Shimon nie te steur nie en voor die groot venster van die woonkamer gaan staan. Buite het dit sag gesneeu, dit was onwêrelds mooi. Ek het begin huil en my gesig teen die koue venster gedruk. Ek het gefluister: ‘Is dit Jy, is dit Jy, Yeshua?’ En toe het Hy my geantwoord, Marc. Ek het sy stem gehoor. Hy het gesê: ‘Dit is Ek!’ Ek het nooit weer getwyfel nie. En daar sal nooit weer vir my ’n wonderliker naam wees as syne nie. Yeshua, Verlosser!”

Marc dink daaraan hoe die naam hom ook aangeraak het toe hy dit by Baruch gehoor het. Maar hy het dit nooit met ’n persoonlike verlosser verbind nie. Of selfs met God nie. Dit was bloot ’n wondermooie woord vir hom.

“Hoe lank gelede was dit?”

“Dit was in 1978. Dieselfde jaar dat Ofer Israel toe gekom het. Eers net om in die IDF te dien, en toe het hy aangebly. Shimon is in 1980 dood aan ’n hartaanval en kort daarna het ek hierheen verhuis. Ofer het nou self twee seuns: David, wat in die regte studeer, en Binyamin wat nog op skool is. Ons noem hom Bibi. Ons vier volgende week sy Bar Mitzvah.”

Sy staan op om vir hulle tee te gaan haal. Heerlike kersietee in glasbekers sonder melk en suiker. Hy drink dorstig, en sy skink nog uit die glasteepot.

“My pa se ma was ook ’n Jodin.”

Sy kyk verras op. “Dit het ek nie geweet nie.”

“Ek ook nie.” Hy vertel haar hoe hy onlangs eers op een slag van sy Joodse afkoms gehoor het.

“Maar, Marc, jy ís absoluut Joods. Jy is ’n Jood. Ons regering het uiteindelik besluit dat ’n Jood iemand is wie se ma ’n Jodin is. En as ek ’n bloedegte Jodin is, was jou ma ook een. En jou pa se ma ook ’n Jodin! Wonderlik. Mag die seën van die Ewige van Israel op jou rus.”

“Dankie,” sê hy bewoë. “Ek het gister by die Klaagmuur besef dat ek één wil wees met … my mense.”

Sy trek haar asem opgewonde in. “Wag!”

Sy gaan vinnig haar kamer binne en kom oomblikke later met ’n pragtige koningsblou fluweel-kippah te voorskyn. “Ek het dit gekoop toe Lucas my laat weet het jy kom Israel toe en ek het gebid dat jy ’n Jood wíl wees. Dat jy na my toe sal kom en dat jy ’n Jood wíl wees. Loof die Ewige. Baruch HaShem Adonai!”

Sy sit die kippah versigtig op sy swart hare en druk hom toe styf teen haar vas. “Elohim het my gebede verhoor.”

Toe Marc in sy kamer terugkom, sien hy op sy selfoon dat hy ’n oproep gemis het. Dis sy ma se nommer. Hy staan ’n oomblik onseker. Hy glo nie sy sal bel as dit nie dringend is nie. In Suid-Afrika het hulle besluit dat hy haar van ’n openbare telefoon af sal bel en die selfoon net vir plaaslike oproepe sal gebruik omdat dit so duur is. Dis byna twaalfuur. Maar hy ken sy ma; daarom maak hy die kamerdeur sag toe om Ruwth nie te pla nie en skakel haar nommer.

“Marc!” Aan haar stem kan hy hoor dat sy vir sy oproep gewag het.

“Wat is dit, Mamma?”

“Ek het jou op jou selfoon gebel, toe antwoord jy nie. Toe het ek jou by die hotel gebel, maar hulle het gesê jy is gister al daar weg. Waar is jy?”

“Wat is dit? Wat het gebeur dat jy my bel?”

“Oor ons nuus vanaand het hulle gewys dat twee selfmoordbomplanters voorgekeer is op pad na een van die groot winkelsentrums in Jerusalem. Hulle het hulself daar opgeblaas.”

Hy besef dat hy en Ruwth nie eens nuus gekyk of geluister het nie. Dit moet gewees het waar die polisiemotors so in aller yl heen op pad was toe hulle by die shuk shawarmas geëet het.

“Ag tog, Mamma, ons weet nie eens hier dat dit gebeur het nie. Asseblief, moenie dat alles jou die skrik op die lyf jaag nie. Ons het mos besluit voordat ek weg is dat ek jou twee keer per week sal bel!”

“Maar waar is jy dan nou?”

“Ek is by Ruwth.”

Dis ’n oomblik stil.

“O.”

“Sy het my genooi om by haar te bly in plaas van in die hotel.”

“Ek sien.”

“Ek sou jou in elk geval môre die een of ander tyd gebel het.”

“Ek het net geskrik toe ek van die aanval in die middestad hoor.”

Sy hart versag. “Dis oukei, Mamma, ek is oukei. Hou nou op om jou te bekommer.”

“Geniet jy dit darem?”

Hy haal diep asem. “Mamma, Ruwth is baie goed vir my, jy hoef nie bekommerd te wees nie. Ek sal jou alles later vertel, maar ek kan nie nou lank praat nie, dis te duur.”

“Ek weet.”

“Ek sal later in die week weer bel.”

“Oukei,” haar stem raak byna heeltemal weg.

Toe hy die verbinding afsny, bly hy ’n oomblik daarmee in sy hand staan. Toe sug hy en lê dit voor sy bed neer.

Hy gaan sit op sy bed, rug teen die muur en trek die sketsboek uit sy sak. Tot laat in die nag sit hy en teken. Joodse gesigte. In elke vorm wat hy hulle die dag gesien het. Hy haal die kippah van sy kop af en kyk lank daarna. Toe teken hy weer die grootvader en die seuntjie. En toe hy klaar is, sien hy die kind het hyself geword. Die seuntjie, Marc, wie se pa weggegaan het toe hy sewe jaar oud was.

Jerusalem

26 Maart 2002

22:30

Yeshua. Baruch se Yeshua. Sy ken duidelik Baruch se Yeshua. Nie my Jesus wat soos ’n verdroogde matriekafskeidroos in my Bybel lê nie. Yeshua was ’n Jood. ’n Ortodokse rabbi. Is nog ’n Jood? Ek is ’n Jood. Die kippah ruik na boekrolle en ou klippe. Dit verbeel ek my natuurlik. Maar wat ek my nie verbeel nie is die gevoel wat by my opgekom het toe ek daar by die Muur … by die Kotel besef het ek is een van hulle.

Maar waarom sou ek eintlik vir Yeshua nodig hê om by God uit te kom? Hoekom deur Hóm gaan? Ek voel God aan in hierdie plek. Yerushalayim. Ek sien Hom in die mense. My mense! – by die Kotel, in hul oë en neuse en baarde. Ja, selfs in hul hoede en manelle. Ja, selfs in Mea Shearim. Ja, daar! Ek sien Hom in die skoonheid van die versierde Tora-rolle. In die wonderskone ou klippe van die Muur. Ek hoor Hom in die stemme waar hulle saggies wieg wanneer hulle bid. Die ruising van die stemme. En ek sien Hom in die rooi papawer wat op die wind bewe, in die blou wolke oor Jerusalem. Ek hoor sy stem in die reën wat oor die stad giet. Ja, ek sien Hom ook in dit wat uit my sketsboek tot lewe spring, want dit is waaragtig nie uit myself nie. Ek sien Hom, ek voel Hom. Adonai. Elohim. Yeshua is ’n wondernaam. Dit ontroer my soos geen ander nie. Maar ek kan my nie deur wondername laat verlei nie. Dis God wat ek wil ken, nie sy profeet nie. Waarom sou dit vir God nodig wees om soos ’n man hier rond te loop en so ’n vernederende dood te sterf?

“Abba”, het Jesus hom genoem. Pappa.

O, God!

Waarom kan my ma nie aanvaar dat sy twee ma’s het nie? Waarom is Mara bang om van Ruwth te weet?