Читать книгу Gorączka - Mehmet Dicle - Страница 9

Liczba Kurdów w Turcji wynosi około 25 milionów. Powstała w 1923 roku na ruinach Imperium Osmańskiego Republika Turcji jest państwem unitarnym, opartym na ideologii tureckiego nacjonalizmu, w którym w ostatnich latach coraz większą rolę zaczął odgrywać islam. Oficjalnie Kurdowie nie posiadają w niej żadnego prawnego ani politycznego statusu. Konstytucja Republiki Turcji wspomina tylko o Turkach i o mniejszościach religijnych, a Kurdów za taką nie uznaje. Aż do roku 1991 język kurdyjski był w Turcji uznany za język „nieistniejący”. Zakazanym było też posługiwanie się „językiem nietureckim”. Za publikowanie po kurdyjsku jakichkolwiek utworów, a nawet za prywatne użycie języka na ulicy, można było pójść do więzienia.

Dlatego fundamentalnym postulatem Kurdów w Turcji jest, od wielu już lat, prawne uznanie ich społeczności jako istniejącego podmiotu politycznego wraz z przysługującymi mu prawami, takimi jak choćby edukacja w języku ojczystym w szkołach publicznych. W chwili obecnej język kurdyjski może być nauczany w szkołach podstawowych od piątej klasy jedynie jako tzw. lekcja do wyboru, jeśli zgłosi się odpowiednia liczba chętnych. W praktyce jednak w ostatnich latach dyrektorzy szkół często tego zapisu nie respektują.

Na arenie międzynarodowej najbardziej znana jest działalność kurdyjskiej lewicowej partyzantki zwanej Partią Pracujących Kurdystanu lub po prostu PKK (skrót od nazwy kurdyjskiej: Partiya Karkerên Kurdistan). Organizacja powstała w 1978 roku, pod koniec bardzo burzliwego w Turcji dziesięciolecia, które ostatecznie zakończyło się przewrotem wojskowym w 1980 roku. Wprowadzone po przewrocie rządy wojskowych, a także bardzo restrykcyjna konstytucja z 1982 roku i prześladowania kurdyjskich aktywistów, polityków, a także zwykłej ludności, doprowadziły w 1984 roku do wypowiedzenia Turcji przez PKK wojny. Konflikt, trwający z różnymi przerwami aż do dnia dzisiejszego, pochłonął życie ponad czterdziestu pięciu tysięcy ofiar (Gunes 2016, 88), w tym cywilów, partyzantów i żołnierzy.

Mimo że pierwsze kurdyjskie organizacje polityczne zaczęły powstawać w drugiej połowie lat 60., to partią, która na trwałe wpisała się w krajobraz polityczny Turcji lat 90., była Ludowa Partia Pracy (Halk Emek Partisi). To lewicowe ugrupowanie polityczne ulegało wielokrotnie delegalizacji, by odrodzić się pod nową nazwą. Obecna nazwa partii to Ludowa Partia Demokratyczna (Halkların Demokratik Partisi, HDP), powstała w wyniku sojuszu różnych, nie tylko kurdyjskich, ugrupowań lewicowych.

W wyniku odwilży i reform wprowadzonych w początkach rządów Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP), tj. po 2002 roku, życie kulturalne i polityczne Kurdów w Turcji bardzo się zdynamizowało. Władze Turcji podejmowały kilkukrotnie inicjatywę pokojowego rozwiązania kwestii kurdyjskiej. W maju 2013 roku ugrupowanie PKK ogłosiło, że wycofuje swoje siły z terytorium Turcji. Jednak polityka ta załamała się w 2015 roku w wyniku działań prezydenta Turcji Recepa Tayyipa Erdoğana, zmierzających do zmiany konstytucji i wprowadzenia prezydenckiego systemu rządów, co spotkało się z powszechnym sprzeciwem. Sukces prokurdyjskiej partii HDP w wyborach parlamentarnych w czerwcu 2015 roku (po raz pierwszy przekroczyła 10% próg wyborczy, uzyskując 13% głosów), nieumiejętność utworzenia koalicyjnego rządu przez partię AKP i rozpisanie nowych wyborów parlamentarnych doprowadziły do głębokiego kryzysu i zachwiania stabilizacji kraju. Doszło w nim do dwóch poważnych zamachów terrorystycznych wymierzonych w Kurdów, w Suruç (lipiec 2015) i Ankarze (październik 2015), a co za tym idzie, do zerwania przez PKK ogłoszonego w 2013 roku zawieszenia broni. Po nieudanym puczu w lipcu 2016 aż do chwili obecnej prezydent Erdoğan wykorzystywał rozmaite okazje, aby stłumić niezależne media i opozycję polityczną. Spora część kurdyjskich polityków wybranych w wyborach regionalnych w 2019 roku, jak również byli przywódcy partii HDP Selahattin Demirtaş i Figen Yüksekdağ, znajdują się w więzieniu. Oprócz działań wymierzonych w opozycję kurdyjską w Turcji, ostatnie lata przyniosły też tureckie akcje militarne przeciwko kurdyjskim kantonom w północnej Syrii, czyli tzw. Rożawie. Regiony te, realizujące politykę bardzo zbliżoną do haseł partii HDP, oraz rządząca nimi Partia Unii Demokratycznej (Partiya Yekitiya Demokratik) oskarżane są przez Turcję o ścisłe powiązania z PKK.