Читать книгу 100 przebojów muzyki klasycznej - Robert Ginalski - Страница 13

Powiadają, że fuga (z łaciny: ucieczka) to taki utwór, w którym jeden głos ucieka przed drugim, a słuchacz przed wszystkimi.

Nie taki diabeł straszny, jak go malują. Niektóre fugi kołaczą nam się czasem po głowie i podśpiewujemy je, nie bardzo wiedząc, co to takiego. Przykładem może być Fuga g-moll BWV 1000 Bacha. Jest to przerobiona przez kompozytora na lutnię część Sonaty skrzypcowej g-moll BWV 1001, znana jednak głównie albo z oryginalnej wersji skrzypcowej (Nathan Milstein!) albo z transkrypcji na gitarę klasyczną, w tonacji a-moll (oczywiście John Williams, ewentualnie Julian Bream albo Andrés Segovia).

Jedno jest pewne – po Bachu, który wyniósł fugę na niedostępne śmiertelnym wyżyny, kompozytorzy późniejszych epok uciekali przed tą formą muzyczną. Wprawdzie klasycy wiedeńscy (Mozart, Haydn, Beethoven) z rzadka włączali jeszcze fugi do swoich sonat czy symfonii i kwartetów – szczytowe osiągnięcie to monumentalna i arcytrudna Grosse Fuge op. 133 Beethovena – ale forma ta zaczęła wymierać i jej renesans nastąpił dopiero w XX wieku, kiedy na powrót zainteresowali się nią wielcy kompozytorzy (jak Szostakowicz, Reger, Barber, Szymanowski).

Fuga to utwór polifoniczny, oparty na kilku głosach (zwykle od dwóch do czterech), o niezwykle misternej konstrukcji. Występuje jako dzieło samoistne, może też być częścią większej całości. Czasami, jak w tym przypadku, bywa poprzedzona toccatą – utworem o charakterze improwizacyjnym, przeznaczonym na instrument klawiszowy.

Szczytowym osiągnięciem Bacha w dziedzinie fugi jest zbiór 24 preludiów i fug Das Wohltemperierte Klavier BWV 846-893 oraz Kunst der Fugue BWV 1080. A jednak najbardziej znana jest Toccata i fuga d-moll BWV 565. (To zresztą w ogóle najpopularniejsza kompozycja Bacha na organy). Leopold Stokowski dokonał przeróbki na orkiestrę i nagrał ją, jak zawsze znakomicie, z Orkiestrą Filadelfijską już w 1927 roku. Młody pianista Alexander Gavryluk pięknie grywa opracowanie na fortepian Ferruccia Busoniego, a wersję Tausiga grał Shura Cherkassky. Fox-Lafiche pokusił się o transkrypcję na skrzypce solo, która dowodzi, że utwór ten pierwotnie mógł być napisany na ten właśnie instrument (nagranie Maxima Vengerova). Z kościołów i sal koncertowych fuga ta trafiła pod strzechy i na estrady dzięki rockowej wersji znakomitej skądinąd skrzypaczki (elektrycznej) Vanessy Mae. Kapela Rainbow użyła jej w piosence Death Alley Driver, a zespół 2 Unlimited – w The Real Thing. Isao Tomita nagrał piękną wersję na syntezatorach.

Trudno, żeby tak popularny utwór nie trafił do filmu. Otwiera on Rollerball, poprzedza katastrofę samolotu w Aviatorze, słychać go w Gremlinach 2 i w 20000 mil podmorskiej żeglugi, a nawet w serialu animowanym Był sobie człowiek.

Skrajnym przykładem wykorzystania Toccaty i fugi d-moll w filmie jest włoski dokument Mondo Cane 2 – w opracowaniu na fortepian z perkusją (!) utwór ten ilustruje masakrę buddystów na ulicach Sajgonu.

Grubym nieporozumieniem jest opracowanie na gitarę klasyczną – o ile sama fuga, jak wszystkie fugi Bacha, przekłada się na ten instrument znakomicie, o tyle toccata to jedna wielka pomyłka.

Tak czy owak oryginał nie ma sobie równych. Z licznych nagrań na organach zdecydowanie polecam Edwarda Power Biggsa (na płycie znalazła się równie wspaniała Passacaglia i fuga c-moll BWV 582). Nie ustępuje mu Simon Preston. Ciekawą alternatywą jest zupełnie inna w stylu, ale niezmiernie interesująca wersja organisty i klawesynisty Tona Koopmana.

Linki:

Toccata i fuga d-moll (Power Biggs - organy): http://www.youtube.com/watch?v=GVu0auaZu7s

Toccata i fuga d-moll (Power Biggs - klawesyn): http://www.youtube.com/watch?v=zR1BxVluozI

Fuga g-moll (Williams): http://www.youtube.com/watch?v=Suia0JUaUgE