Читать книгу Celiakia – autodiagnoza i samodzielne leczenie. Najnowsze badania i najskuteczniejsze terapie na nietolerancję glutenu - Rory Jones - Страница 64

Klucz do zagadki celiakii wydaje się leżeć w reakcji konkretnych środków ochronnych, które występują w organizmach wszystkich ludzi i które reagują na niestrawiony fragment gliadyny. Antygeny leukocytów (HLA) to białka znajdujące się na powierzchni niemal każdej komórki w organizmie człowieka. Są one w szczególności liczne w białych krwinkach, tak jak limfocyty, czyli komórki odpornościowe.

Antygeny HLA kontrolują układ odpornościowy i identyfikują inne komórki jako „przynależne do ciała” lub „nieswoiste”: obce substancje. Znajdują się one na komórkach zapalnych w obrębie błony śluzowej jelitowej jako elementy jej stałego nadzoru, czyli układu przeciwzapalnego (zob. Co działa nieprawidłowo: rola stanu zapalnego, rozdział 2.).

Każdy posiada te białka w nieco innej wersji. Każdy z nas posiada po dwa zestawy, po jednym odziedziczonym po każdym z rodziców, a zatem każdy zestaw ma inny wpływ na różne obce substancje. Gdy banki narządów poszukują odpowiednich dawców lub biorców transplantacji, antygeny HLA są używane do określenia zgodności. To wyjaśnia, że prawdopodobnie najbliższa rodzina to potencjalni dawcy podczas transplantacji narządu.

Uważa się również, że antygeny HLA odgrywają rolę w rozwoju genetycznie uwarunkowanych chorób, takich jak cukrzyca i celiakia, ponieważ geny, które wpływają na zachorowalność na choroby autoimmunologiczne, mogą również kontrolować antygeny leukocytów człowieka.

Dwa specyficzne geny, które dotychczas uznano za biorące udział w celiakii, są częścią genów DQ HLA klasy II. Geny te kodują konkretne białka HLA, które znajdują się na powierzchni komórki, a mianowicie HLA-DQ2 i HLA-DQ83. 95% pacjentów z celiakią posiada gen HLA-DQ2, a większość pozostałych 5% ma HLA-DQ8. HLA-DQ2, HLA-DQ8 na powierzchni limfocytów są ukształtowane z bruzdą, która oddziałuje na gliadynę i się z nią wiąże. Mówiąc prościej, specyficzne komórki genetyczne kierowane przez komórki układu immunologicznego (limfocyty ze środkami ochronnymi HLA) są przygotowane do reakcji na gliadynę.

Przyjazny ogień

Długi łańcuch gliadyny jest czymś, czego jelito nie jest w stanie strawić. Jak opisano w rozdziale 2., łańcuchy gliadyny zostały zmienione przez enzym transglutaminazy tkankowej (tTG). Łańcuchy zostały zmienione w białka o określonym kształcie, który pasuje do kształtu na cząsteczce HLA-DQ2 i HLA-DQ8 na powierzchni limfocytów w jelicie.

Rys. 10. Sposób, w jaki gliadyna przyczynia się do zaniku kosmków

(APC = Komórka prezentująca antygen)

Mówiąc prościej, po zmianie przez enzym (tTG) gliadyna jest w stanie bardziej skutecznie wiązać się z białkami układu odpornościowego, które rozpoznają obce substancje i chronią przed nimi organizm. U niektórych osób z genetycznymi predyspozycjami aktywuje się reakcja immunologiczna, która zaczyna niszczyć komórki w pobliżu. Komórki układu odpornościowego w niewłaściwy sposób rozpoznają i ostatecznie niszczą to, co miały chronić. Jest to odpowiednik przyjaznego ognia w jelicie.

Dlatego, aby zachorować na celiakię, musisz mieć gliadynę i HLA-DQ2, HLA-DQ8. Jest to stosunkowo proste, ale 30% ogólnej populacji posiada limfocyty HLA-DQ2, -DQ8, a tylko około 1% choruje na celiakię. A ponieważ 30% (a nie 100%) bliźniąt jednojajowych i część osób w danej rodzinie nie choruje na celiakię, istnieją oczywiście inne czynniki. Dlatego genetyka jest niezbędna i może predysponować do zachorowania, ale nie jest determinująca. Odpowiedź to nie tylko gluten i geny.

Środowisko i geny

Niektóre z ważniejszych, „innych” czynników obejmują karmienie piersią, infekcje, ciążę i palenie.

Karmienie piersią. Istnieje wiele dowodów na to, że karmienie piersią ma dobroczynne działanie dla dziecka i matki. Wcześniej sądzono, że u mniejszej liczby dzieci karmionych piersią rozwija się celiakia, a jeśli tak się dzieje, to dopiero w późniejszym wieku.

Jednak ostatnie rozległe badania europejskich dzieci w zakresie rozwoju celiakii oraz obszerna analiza wszystkich przypadków związanych z tym tematem udowodniły, że karmienie piersią nie wiąże się z rozwojem choroby. Badania obejmowały kobiety, które chorują na celiakię. Na ryzyko dla dziecka nie ma wpływu spożywanie przez matkę glutenu podczas karmienia piersią.

Infekcje. Nie jest jasne, w jaki sposób białka gliadyny przenikają przez barierę jelitową, która ma na celu zatrzymanie wszystkich ciał obcych. Jest pewne, że powtarzające się infekcje, szczególnie w okresie niemowlęctwa (i dzieciństwa), mogą odgrywać pewną rolę. Kiedy wyściółka jelita zostaje przerwana w wyniku infekcji, niektóre większe cząsteczki (takie jak gliadyna) mogą przechodzić przez rozluźnione połączenia między komórkami nabłonka i osłabiać reakcję immunologiczną.

Jelito cienkie reaguje na farmakoterapię i infekcje: wszystko może uszkodzić wyściółkę jelita, czyniąc ją bardziej przepuszczalną oraz podatną na antygeny pokarmowe. Pacjenci zdiagnozowani w późniejszym wieku dostrzegają nasilenie objawów lub aktywację choroby po urazie lub traumach związanych z chorobami lub wypadkami. Choroba często aktywuje się także po porodzie, gdy zmienia się równowaga hormonalna organizmu. Te zdarzenia przyspieszają wystąpienie objawów lub samej choroby.

Ciąża. Ciąża może poprzedzać wystąpienie objawów celiakii i jej zdiagnozowanie. Chociaż dokładny mechanizm jest niejasny, ciąża jest dużym obciążeniem dla organizmu oraz powoduje wyraźne zmiany hormonalne, wymaga bowiem od matki zapewnienia żywienia rosnącego dziecka. Jest to bardzo dobrze udokumentowany sposób zachorowania.