Читать книгу Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik - Sławomir Iwasiów - Страница 7

Zainteresowanie przewodnikami, bedekerami, poradnikami w polonistycznej społeczności nie powinno dziwić: wszak jesteśmy wychowani, jeśli mogę przez chwilę zabierać głos w imieniu naszej społeczności, na świetnej serii wydawniczej Vademecum Polonisty. Jak wiemy, są w niej znakomite słowniki literaturoznawcze, świetne opracowania bibliograficzne i cenne poetologie. Jednak wracam do tomów, które – jak sądzę – mamy w podręcznej bibliotece nie tylko ze względów merytorycznych. Seria wydawana pod redakcją Janusza Sławińskiego jest inspirująca z innych jeszcze powodów. Vademecum Polonisty mogłoby być przedmiotem rozważań o historii naszej dyscypliny, o instytucjonalizacji nowoczesnej polonistyki (czyli tej strukturalnej), o relacjach pomiędzy jej subdyscyplinami, o rozwoju poetyki, teorii literatury, historii literatury w nieprzyjaznej wolnej nauce rzeczywistości PRL-u (dość wspomnieć boje o Słownik terminów literackich). Seria Vademecum Polonisty jest interesująca również z punktu widzenia dzisiejszych zainteresowań badawczych. Tylko dwa przykłady.

W Poetyce teoretycznej Marii Renaty Mayenowej znajdziemy krótki fragment interpretacyjny dotyczący Stepów akermańskich, który kończy uwaga:

Tekst nasz, złożony z heterogenicznych elementów, sprawia, że nie uważamy go za z góry zaprojektowany jako całość, lecz za kolejną werbalizację kolejno dostrzeganych elementów i kilkakrotnej zmiany pozycji mówiącego (do kogoś na zewnątrz sytuacji i do kogoś wewnątrz sytuacji), z włączeniem wreszcie elementów swoistego fotografowania sytuacji1.

To podsumowanie jest uogólnieniem analizy sonetu Mickiewicza z punktu widzenia teorii spójności tekstu. Rzecz w tym, że zaprojektowana przez autorkę koncepcja czytania literatury w ogóle nie uwzględniała skomplikowanych zagadnień, na które dzisiaj zwracają uwagę twórcy i zwolennicy geopoetyki.

I przykład drugi. W monumentalnej Historycznej stylistyce języka polskiego znajdziemy schematy klasyfikacyjne wewnętrznych odmian języka polskiego. Jeden z nich nazywa się „język polskiej narodowości; polski język etniczny”2. I ta formuła może budzić wątpliwości. Chodzi jednak o sprawę poważniejszą. Zarówno w tym schemacie, jak i w analizach szczegółowych nikłą rolę odgrywają zagadnienia – szeroko rozumianego – pogranicza. I w diagramie, i w interpretacjach nie mamy odniesień do mniejszości narodowych i ich języków, które w kolejnych stuleciach i dekadach oddziaływały na polszczyznę. Jak widzimy, budowano wtedy jednolity (i etnicznie, i geograficznie) model poetyki i literaturoznawstwa. Znamienne, że literaturoznawczy tom zbiorowy z lat 70. XX wieku, w którego tytule znalazła się „geografia”, tylko marginalnie podejmował zagadnienia regionalizmu. Właściwie tylko Maria Janion, nawiązując do twórców „Ziewonii”, pisała, że to właśnie „romantycy pierwsi odkryli geografię jako ‘duchową formę życia’”3.

Wzmiankuję o cennej serii polonistycznej zainicjowanej w latach 70. XX wieku też dlatego, że ruch noworegionalistyczny jest na takim etapie rozwoju – merytorycznego i organizacyjnego – że pewnie już wkrótce powstaną w jego ramach przewodniki, słowniki, encyklopedie... I warto tamte doświadczenia środowiska polonistycznego wykorzystać. Wstępem do tego przedsięwzięcia jest okazały tom pod redakcją Zbigniewa Chojnowskiego i Małgorzaty Mikołajczak pt. Regionalizm literacki w Polsce. Zarys historyczny i wybór źródeł4 (w trakcie szczecińskiej konferencji pn. Przewodnik, bedeker, poradnik w literaturach regionalnych odbyła się debata na temat tej publikacji z udziałem redaktorki i autorki opracowania, Małgorzaty Mikołajczak, a także Wojciecha Browarnego i Daniela Kalinowskiego).