Читать книгу Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik - Sławomir Iwasiów - Страница 8

Podkreślając wagę kompendiów polonistycznych, warto wspomnieć o niezwykłej karierze przewodników w innych dziedzinach. Odnotuję tylko dwa z różnych dyscyplin. Pierwszy to bestseler socjologiczny, napisany przez Petera Bergera, Zaproszenie do socjologii, wydany po raz pierwszy w 1963 roku. Można by się przy tej okazji zastanawiać nad poetyką przewodnika z zakresu nauk społecznych, ciągle wznawianego. Nie mogę szerzej zajmować się tym zagadnieniem, zaznaczę jednak, że jeden powód sławy Zaproszenia do socjologii jest oczywisty – to opracowanie znakomite merytorycznie. Warto odnotować też drugi – przewodnik został dowcipnie napisany (i zilustrowany). Wspomnę jeszcze, że Berger w swojej książce wprowadza (za Stephenem Potterem) kategorię „pogmatwania” (to „mikrosocjologiczny sabotaż”) przydatną do opisu zjawisk kulturowych na pograniczu5. Zresztą w pracach z zakresu Nowego Regionalizmu pojawiają podobne pojęcia. Kinga Siewior, analizując „zachodniokresowość”, wspomina, że może być ona „definiowana jako zapętlająca się opowieść po prostu o Kresach”6. W naszym tomie do „zapętlenia” nawiązuje Kamila Gieba (Polityka i turystyka. Przewodnik „Zachodnie kresy Rzeczypospolitej” Bogusława Wojciecha Różyckiego).

Myślę jeszcze o innym przewodniku, angielskiego krytyka sztuki i pisarza, Johna Bergera, autora Sposobów widzenia. I ten przewodnik jest zajmujący, powstał bowiem jako zapis audycji telewizyjnych BBC, lecz i wersję drukowaną przetłumaczono na wiele języków. A czytając tę książkę, nietrudno rozpoznać jej wartość. Nie polega ona tylko na błyskotliwych opisach poszczególnych obrazów. Chodzi o to, że Berger, wprowadzając do malarstwa, daje równocześnie zarys poetyki i polityki wizualności (fotografii i reklamy), która w ostatnich dekadach przekształciła się w studia nad wizualnością. Czytamy np. w opracowaniu Bergera:

Sztuka dawna nie istnieje już w taki sposób, jak niegdyś. Utraciła swój autorytet. Jej miejsce zajął dziś język wizualny. Istotne jest obecnie, kto i w jakim celu używa tego języka. Dotyka to kwestii prawa do publikowania reprodukcji własności prasy artystycznej i wydawnictw, ogólnej polityki galerii7.

Ale już na okładce wydawca eksponuje tezę antropologiczną autora, że widzenie jest poprzedzane przez słowo: „Dziecko patrzy i rozpoznaje, zanim nauczy się mówić”8.