Читать книгу Беларуская лiтаратура - Уладзімір Навумовiч - Страница 29

Агульнавядомыя дасягненні ўсіх жанраў беларускай літаратуры ХХ ст. – паэзіі, прозы, драматургіі. Але, бадай, шырокае прызнанне ў свеце беларуская літаратура заслужыла сёння дзякуючы найперш здабыткам нашай прозы: рамана, аповесці, апавядання. Прозы, якая літаральна на вачах некалькіх пакаленняў, прайшоўшы паскораны шлях развіцця, стала шматжанравай і шматстылёвай, паглыбленай, аб’ёмнай. Беларуская проза – эпас народнага жыцця на найбольш важных этапах гісторыі чалавецтва. У паказе лёсавызначальных шляхоў беларускага народа на нялёгкіх дарогах гісторыі чалавечай цывілізацыі сучаснай прозе належыць асаблівае месца.

Беларуская проза моцная перш за ўсё паказам падзей мінулай вайны. Тут прыярытэтнае месца займае Васіль Быкаў.

Празаік піша “сваю” вайну, знаходзячыся “на бестэрміновай перадавой” (А. Адамовіч). Ён апавядае пра радавых вайны, што вынеслі на сваіх плячах увесь цяжар ваеннага ліхалецця, пра “пралетарыят” пярэдняй лініі акопаў, пра тых, хто бяжыць у атаку або засыпаны зямлёю, каго “дабіваюць”, “дакалочваюць” мінамі, снарадамі, хто ідзе здабываць партызанскі харч ці ўзрывае варожы эшалон, хто штурмуе варожыя ўмацаванні. Вось атака, яшчэ атака (“Праклятая вышыня”). Пісьменнік вырашае ў сваім творы, што лепш – весці людзей ці гнаць іх, як на бойню, у атаку (“Яго батальён”). Як прайсці праз выпрабаванні і застацца чалавекам (“Пайсці і не вярнуцца”)? Аказваецца, што на вайне многае залежыць ад самога чалавека. Як неабходна, чаго б гэта ні каштавала, дажыць да світання, не замерзнуць, не памерці, каб унесці свой, хай невялікі, але такі неабходны ўклад у агульную перамогу (“Дажыць да світання”).

Аповесць “Знак бяды” напоўнена філасофскім зместам. Колькі тут “знакаў” – прыкмет чалавечай бяды! Запусцелы хутар – знак поўнага вынішчэння чалавецтва. Калі прыйшла бяда, нічым яе не спыніць, не адвесці. Дык ці не лепш, каб яе, бяды, зусім не ўзнікала.

Аповесць В. Быкава “Сотнікаў” – твор аб узыходжанні і падзенні чалавека. Узыходжанне на п’едэстал славы, чалавечнасці, дабра, праўды. І падзенне ў чорную прорву здрадніцтва, калі, хочучы перахітрыць “самога сябе”, чалавек пайшоў на змову з уласным сумленнем, падмануўся, каб выжыць. Але сам не выратаваўся, а душу д’яблу прадаў, стаў забойцам і ўжо як збавення шукае смерці.

Маральна-этычныя праблемы аўтару лягчэй было вырашыць на матэрыяле вайны. Ды і матэрыял гэты добра знаёмы пісьменніку. Ён усю вайну ваяваў у пяхоце. Імя лейтэнанта В. Быкава было нават выбіта на абеліску над брацкай магілай, маці атрымала на яго пахавальную. А ён выжыў.

Пра падзеі на Беларусі ў першыя дні вайны, калі фронт адкаціўся на ўсход, а ў невялічкую вёсачку Верамейкі неўзабаве павінны прыйсці немцы, пра жыццё і барацьбу пад нямецка-фашысцкай акупацыяй расказвае пісьменнік Іван Чыгрынаў у пенталогіі “Плач перапёлкі”, “Апраўданне крыві”, “Свае і чужынцы”, “Вяртанне да віны”, “Не ўсе мы згінем” (1996).

З сучаснай прозы сапраўдным адкрыццём новага мацерыка чалавечага быцця сталі раманы Вячаслава Адамчыка “Чужая бацькаўшчына” (1978), “Год нулявы” (1983), “I скажа той, хто народзіцца” (1987), “Голас крыві брата твайго” (1990). У сваіх раманах пісьменнік нібыта раскрыў формулу існавання народа Заходняй Беларусі. Бацькаўшчына – гэта бацькоўская зямля, надзел, бацькоўскі кут – хата, жытло, зямля, поле, тое, што ад нараджэння, змалку павінна належаць чалавеку які з гэтай зямліцы корміцца, на якой жыве. А тут бацькаўшчына становіцца чужой, не сваёй, навісае пагроза зусім яе страціць, з-за чаго гераіня ідзе на неверагодны ўчынак, хітрасцю перапісвае спадчыну, а сама адважваецца на смяротны грэх – зводзіць са свету свякроў і залоўку, апаіўшы іх чэмерам. Ноччу ў адрыне яны паміраюць у пакутах, што не застаецца таямніцай для вёскі.

Раманы В. Адамчыка – пра адвечныя сувязі чалавека з роднай зямлёй і яе людзьмі.

“Агульнанацыянальныя адзнакі” (В. Каваленка) даўно зацікавілі В. Адамчыка. Ён з пакалення беларускіх празаікаў, што дало літаратуры такія вядомыя імёны, як Іван Пташнікаў, Іван Чыгрынаў, Барыс Сачанка, Алесь Адамовіч, Міхась Стральцоў. Гэтыя аўтары разам з непасрэднымі сваімі папярэднікамі, такімі як Іван Мележ, Іван Шамякін, Янка Брыль, Васіль Быкаў, спрыялі сваёй творчасцю буйному росту беларускай літаратуры.

Новыя жанрава-выяўленчыя мажлівасці “дэманструе” ў інтэлектуальнай прозе Янка Сіпакоў. Творы яго не толькі пра тое, што было (гістарычная тэма), што ёсць (рэалістычна-канкрэтная, бытавая тэма), але найперш пра тое, што можа быць. У апавяданнях нібы мадэліруецца жыццё герояў, распавядаецца пра тое, што можа быць, калі чалавек зробіць той ці іншы крок, ажыццявіць свой учынак. У творах паказваюцца не тыповыя характары ў тыповых абставінах, як таго патрабуе тэорыя рэалістычнага мастацтва, а нешта іншае. Гэта іншае якраз можна сфармуляваць так: пісьменнік раскрывае створаныя логікай мастацкага ўяўлення характары персанажаў і ўчынкі, ім прадыктаваныя, у лагічна верагодных абставінах.

Вось сюжэт такога твора. Муж так любіў жонку, так раўнаваў яе, што, калі прыйшла небяспека і яму трэба было нечакана развітацца з жыццём, ён, раздумаўшыся (“мяне не будзе, а яна застанецца тут, з гэтымі… супернікамі”), вырашыў і яе забраць з сабою на той свет. Выдаў яе фашыстам (падзеі адбываліся ў гады вайны). Лёс распарадзіўся такім чынам, што жонка з прыёмным сынам загінулі, а ён застаўся жыць. Па-свойму парадаксальная сітуацыя.

З таго часу Вазьміцель (так завуць галоўнага героя) кожны год – увосень, узімку, летам – едзе ў адну і тую ж вёску, усё ў адну і тую ж хату, да жончынай сястры, каб дапамагчы ёй па гаспадарцы і хоць чым “замаліць” свае былыя грахі. Яны выбіраюць з поля бульбу, звозяць сена, жанчына ўвесь час злуе, патрабуе, каб болей не ехаў, але ён усё роўна едзе. Узімку яны, мужчына і жанчына, моўчкі ўскідваюць мёрзлае бярозавае бервяно на козлы, моўчкі яго пілуюць. “Маўклівыя людзі” – так называецца гэтае апавяданне Янкі Сіпакова. Вазьміцель (можа, зусім невыпадкова так завуць галоўнага героя, які забраў “нізашто чужое жыццё”) будзе ехаць і другі, і трэці раз сюды, і гэтак жа маўкліва яны разам будуць працаваць.

“Не раўнуе, значыць, не любіць!” – вырашыла для сябе галоўная гераіня іншага апавядання Я. Сіпакова і пачала ўсё рабіць так, каб муж яе прыраўнаваў. У сваю чаргу муж павёў сябе адпаведным чынам, так, што жонка яго таксама прыраўнавала. У выніку на бліжэйшым каля іх дому прыпынку гарадскога транспарту, на слупе, з’явілася аб’ява: “Маладая сям’я разменьвае двухпакаёвую кватэру…” Апавяданне хораша называецца: “Нехта глядзіць у гняздо жаўранка”. Наогул назвы апавяданняў у пісьменніка цікавыя, ёмкія, інтрыгуючыя.

Умоўнасць сітуацый, неразгорнутасць характараў персанажаў, ярка выражаны павучальны змест, своеасаблівая стылістыка, адметная інтанацыя характарызуюць прозу Я. Сіпакова. Гэта новае слова ў беларускай літаратуры, новыя па змесце і па сваіх жанрава-стылёвых якасцях творы.

Хлопец прыехаў да дзяўчыны, з якой сябраваў у студэнцкія гады, у тую вёску, дзе яна працуе настаўніцай Прыехаў нечакана. Дзяўчына ўжо замужам, у яе – маленькае дзіця, клапатлівы муж. І былы жаніх выдае сябе за далёкага родзіча настаўніцы.

“К нам прыехаў дзядзя з Глядзівастока”, – гулліва паўтарае яе дачушка. А свякруха гадае, які гэта родзіч, калі ў цёткі Пелагеі ў тым далёкім Уладзівастоку ніколі дзяцей не было, а таму, калі маладыя – Ён і Яна – ідуць растрасаць сена на лугі, выпраўляе ім услед і маленькую пяцігадовую ўнучку. І хоць апранула маладая настаўніца на сенакос сваю колішнюю студэнцкую сукеначку, і хоць правялі яны разам паўдня, але былое каханне не вярнулася. Нязваны госць вымушаны гэтак жа цішком, нечакана, як і прыехаў, паехаць назад. “Госць пад час сенакосу” – такую назву носіць апавяданне. Як бачым, інтэлектуальная проза патрабуе думак, суперажывання, саўдзелу чытача.

Проза гэтая эмацыянальная, настраёвая, пластычная, суб’ектыўная. Яна мае адметную стылістыку, своеасаблівы сінтаксіс і адметную ж лексіку, сваю выключную інтанацыю, мелодыку. Гучанне твора, у залежнасці ад настрою, то гулліва-радаснае, то мінорнае, задуменна-элегічнае, то іранічна-паблажлівае, з гумарам.

Апавяданні-канцэпцыі, аповесці-канцэпцыі, раманы-канцэпцыі – такіх твораў у беларускай літаратуры з’яўляецца ўсё больш і больш, што сведчыць аб пашырэнні ў ёй канцэптуальнага (канструктыўнага) філасофскага мыслення. Пісьменнікі ўсё глыбей аналізуюць кожную з’яву, дэталёва даследуюць характары персанажаў, дакопваючыся да таямніц душы сваіх герояў, прасочваючы найтанчэйшыя зрухі чалавечай душы, змены настрою, павароты думкі.

Вядомы мастак П. Пікаса неяк заўважыў: “Адны хацелі адлюстраваць свет такім, якім яны яго бачылі. Я хачу паказаць свет такім, якім я яго мыслю”. Менавіта так можна ахарактарызаваць пазіцыю аўтараў, што пішуць інтэлектуальную прозу. Яна – наватарская па сваім характары. Інтэлектуалізм у мастацтве – гэта такая форма мастацкага асэнсавання рэчаіснасці, якая мае адметныя мэты, асаблівую актыўнасць (павышэнне ролі суб’ектыўнага пачатку) і стылістыку (умоўнасць, эксперыментальнасць абставін), незвычайны “жывапіс словам”, нязвыклыя фарбы. У такіх творах думкі аўтара разыгрываюцца ў асобах. Гэта невялікія фрагменты паўсядзённай рэчаіснасці, “абразкі жыцця”. “На улице среди других” называецца зборнік апавяданняў Я. Сіпакова ў перакладзе на рускую мову. Сваіх герояў пісьменнік бярэ на вуліцы, сярод іншых людзей.

Сюжэты твораў – арыгінальныя, свежыя, дынамічныя. Праблемы – вострыя, надзённыя, агульначалавечага гучання. Вывады з твораў – павучальныя.

Складаныя маральна-этычныя праблемы, вострыя і жыццёва важныя, балючыя, узнімае празаік Я. Сіпакоў у сваіх апавяданнях. Кожны герой вырашае для сябе нібыта нанова адвечныя пытанні чалавечага існавання. Што такое дабро і зло, як пражыць хораша, не здрадзіць блізкаму табе чалавеку, як захаваць юнацкі максімалізм, рамантыку ўзаемаадносін, у чым сэнс жыцця?

Назва твора павінна арганічна вынікаць з самой сутнасці мастацкага твора. Такія назвы ў Я. Сіпакова: “У гарадку, які называецца Учора”, “Жаночы вальс”, “Знаёмыя жнівеньскія сны”, “Жыві, як хочацца”, “Усе мы з хат” і інш. Кожны яго твор – неразгорнутая драма.

У творах інтэлектуальнай прозы няма той “сшибки характеров” (В. Р. Бялінскі), што павінна рухаць сюжэт, няма хітраспляценняў дзеяння, часам адсутнічае нават сама дынаміка падзей, іх нечаканасць, абгрунтаванасць, глыбокая матываванасць паводзін, усіх дзеянняў і ўчынкаў персанажаў. Тут няма ў характарах таго “выбуховага” рэчыва, якое абавязкова дасць аб сабе знаць дзе-небудзь у творы, абавязкова праявіцца: пісьменнік не жадае нават “выпісваць” да драбніц дэталі, хоць і не адрываецца ад рэальных абставін быту, але яны яго цікавяць настолькі, наколькі гэта неабходна для характарыстыкі персанажаў. Уражанне такое, калі чытаеш гэтыя творы, што дэталі пісьменніка ўвогуле не цікавяць. Менш за ўсё тут знойдзем жывапісанне словам. Тут ёсць настрой, думка. Для такіх твораў яшчэ характэрна наяўнасць ярка выражанай маралі, своеасаблівага маралізатарства, разумовага аўтарскага заключэння, што дапамагае чытачу ўстрымацца ад таго ці іншага ўчынку, які аніяк яго не ўпрыгожыць і з-за якога яму доўга давядзецца каяцца. Мараль не казачная, не павярхоўная, а незаўважная, выпакутаваная персанажам, пададзеная праз светаразуменне мастака і яго героя. Творы змяшчаюць філасофска-канцэптуальны аналіз свету, стану рэчаў у ім, жыцця-быцця чалавека ў гэтым свеце, многаму вучаць і прымушаюць суперажываць. Выхаваўчае ўздзеянне такіх твораў на асобу бясспрэчнае. Інтэлектуальная проза патрабуе асаблівай чуйнасці аўтара да ўсяго, што яго атачае, асаблівай глыбіні погляду на з’яву. Несумненна, што ў гэтай прозе значна павышаецца роля суб’ектыўнага пачатку. На ўсё пісьменнік пазірае з уласнага пункту гледжання, з суб’ектыўных пазіцый, вядзе да таго, што лічыць неабходным сказаць.

Янка Сіпакоў – паэт у прозе, пісьменнік-аналітык. Яго проза лірычная па сваёй сутнасці, мяккая, акварэльная, малюнкавая, у нечым элегічная, паэтычная.

“Назавём гэты ціхі, спакойны, зялёны – з адных толькі хат і садоў пры іх – невялічкі райцэнтр, куды яе даўно ўжо гэтак цягнула, назавём проста і ў той жа час крыху элегічна – гарадок Учора” – вось пачатак апавядання “У гарадку, які называецца Учора”. Проза згаданага плана – глыбока эмацыянальная, пластычная ў нюансах і адценнях перадачы зрухаў душы і характару паводзін персанажаў.

Гэта якасна новы напрамак у беларускай літаратуры. Гэта проза еўрапейскага ўзору, сусветнай традыцыі белетрызаванай літаратуры.

Выразную філасофска-канцэптуальную аснову маюць многія апавяданні, аповесці і раманы Васіля Гігевіча, фізіка па спецыяльнасці, аднак глыбокага аналітыка сярод літаратараў па спосабе заглыблення ў матэрыял сучаснасці. У творчасці яго асабліва адчувальны рацыянальны пачатак, разгортванне ў мастацкіх вобразах думак аўтара. Варта прыгадаць раманы “Доказ ад процілеглага”, “Мелодыі забытых песень”, аповесці “Жыціва”, “Карабель”, “Кентаўры”, “Пабакі” і інш.

З’яўляюцца прыпавесць, сацыяльная фантастыка, антыўтопія ў прозе А. Мінкіна “Праўдзівая гісторыя Краіны Хлудаў”, А. Наварыча “Дзённікі Рабунькі”. Выходзяць кнігі маладых: А. Федарэнкі “Смута”, А. Глобуса “Толькі не гавары маёй маме”, “Койданава”, А. Казлова “Незламаная свечка”.

Часта маральна-этычныя пастулаты, тэзісы, сентэнцыі разгортваюцца ў форме своеасаблівых лозунгаў. Пісьменнікі нібы “пераўтвараюць” новую рэальнасць, лагічна мажлівую, якая дазваляе паўней спазнаць асобу і матывы яе паводзін.

Інтэлектуальная проза беларускіх пісьменнікаў дазваляе паўней і глыбей пранікнуць у шматстайнасць нашай рэчаіснасці. Яна, несумненна, прадвеснік з’яўлення філасофскага рамана, аповесці.

Своеасаблівая “плынь свядомасці” – апавяданне Вольгі Іпатавай “Дваццаць хвілін з Немезідай”. Немезіда багіня кары. За што ж карае багіня галоўную гераіню? Стэла, маладая жанчына, выбегла з тэлестудыі, дзе яна працавала, каб дачакацца таксі і імчацца ў бальніцу, куды трапіў муж, аб чым ёй толькі што паведамілі. Тыя дваццаць хвілін, якія гераіня чакае таксі, і сталі яе спатканнем з багіняй кары. Гераіня прыгадвае першае студэнцкае каханне, паездкі з каханым у Сярэднюю Азію, памятае, як прасіў яе сябра: “Стэла! Толькі не стань драпежніцай!” Потым каханы загінуў, яна выйшла замуж, прызвычаілася, супакоілася, жывучы за спінай мужа, як за каменнай сцяной. Можа, таму і карае яе Немезіда, што не захацела, не пажадала яна ўзляцець увысь, падняцца да сапраўднага кахання, як Ікар да Сонца, не баючыся абпаліць крылы.

Выключная роля ў развіцці гістарычнага жанру належыць Уладзіміру Караткевічу, які напісаў нямала твораў пра мінуўшчыну.

Раманы і аповесці У. Караткевіча – лірыка-рамантычнага зместу. Яны грунтуюцца на канкрэтных гістарычных фактах. Запамінальныя яго творы “Нельга забыць”, “Каласы пад сярпом тваім”, “Дзікае паляванне караля Стаха”, “Хрыстос прызямліўся ў Гародні” і інш. У творах ажывае сівая даўніна, раскрываецца ўнутранае хараство чалавека на роднай зямлі. Беларусы і Беларусь у творчасці У. Караткевіча паўстаюць народам і краем са сваёй гісторыяй, сваімі традыцыямі, звычаямі, багатымі матэрыяльна і духоўна.

У. Караткевіч “будуе” ў творах наш нацыянальны дом, паказвае яркіх і самабытных людзей. Любоў і замілаванне да роднага краю выяўляецца з вялікай сілай у творчасці гэтага таленавітага мастака, майстра мастацкага слова, арыгінальнага творцы і самабытнага чалавека (“Зямля пад белымі крыламі”).

У творах У. Караткевіча раскрываюцца яркія і займальныя старонкі нашай гісторыі, апісваюцца ўзнёслыя і высокія пачуцці герояў, якія служаць свайму народу, свабодзе і праўдзе, кахаюць, радуюцца жыццю. Беларускую гісторыю пісьменнік у сваіх творах “выводзіць” з уласнага кораня, а не разглядае збоку. Яго творы бачацца менавіта беларускім мастацкім летапісам роднай зямлі.

Пра меліярацыю беларускага Палесся – раман Віктара Казько “Неруш”. У ім апісана невялічкая вёсачка Княжбор, якую трэба перасяляць, бо пачынаецца меліярацыя. У кнізе як бы два кругі падзей: спачатку тое, што нарабілі людзі, а потым тое, што яны сталі перажываць на зямлі, якую асушылі. Людзі вымушаны хадзіць і прасіць вады, цярпець пясчаныя, тарфяныя буры, прасіць заступніцтва ў маці-прыроды.

Вострыя экалагічныя праблемы ўзнімае ў творы “Паляванне на Апошняга Жураўля” пісьменнік Алесь Жук. Тужлівым крыкам, болем аддаецца ў сэрцы голас апошняга жураўля, які кожны вечар чуе праўдалюбец і заступнік усяго жывога на зямлі Сцяпан Дзямідчык. Але і ён, Сцяпан, гіне ў змаганні з браканьерамі, а на помніку на яго магіле сябры выб’юць абрыс жураўля.

“Сачыненне на вольную тэму” – такую назву носіць раман Анатоля Кудраўца. У цэнтры рамана – лёс чалавека, за ім – лёс народа. “Жыццё чалавека – гэта сачыненне на вольную тэму”, – кажа пісьменнік. Ніхто не прымушае выбіраць тэму, але тое, як ты пражывеш сваё жыццё, залежыць ад цябе самога.

Важкі ўклад у сучасную беларускую прозу ўнеслі Таіса Бондар (аповесці “Дзённік жанчыны”, “Жывыя жывуць”, “Час, калі нас любілі”), Лідзія Арабей (“Дзень мінулы, дзень наступны”) і інш.

Нельга не прыгадаць раманы А. Асіпенкі “Непрыкаяны маладзік”, П. Місько “Градабой”, аповесць I. Навуменкі “Інтэрнат на Нямізе”, яго ж раман “Летуценнік”.

Творам эпохі перабудовы можна назваць аповесць Івана Шамякіна “Драма” – аб ролі чалавечага фактару, аб тым, што трэба беражліва адносіцца да людзей. У цэнтры твора – дырэктар завода Васіль Ліхач, які прыняў перабудову і працуе на яе, ды ягоная былая каханка, сакратар гаркома, бюракрат з бюракратаў, Ала Уладзіславаўна Наліцкая, нізавошта не жадае саступаць новаму, перадавому. Драма пошукаў і страт завяршаецца для Ліхача трагедыяй. Аповесць напісана па гарачых падзеях часу.

З твораў сучаснай беларускай прозы нельга абысці раманы-біяграфіі, раманы-эсэ пра жыццё выдатных людзей нашай краіны. Сярод такіх кніг: “Як агонь, як вада” і “Францыск Скарына, або Сонца маладзіковае” A. Лойкі – пра Янку Купалу і Ф. Скарыну, “Крыж міласэрнасці” В. Коўтун – пра вядомую беларускую паэтэсу Цётку, “Пры апазнанні – затрымаць”.

B. Хомчанкі – пра Ф. Багушэвіча. Цікавыя творы Г. Далідовіча “Гаспадар-камень” пра мінулае Беларусі і Э. Ялугіна “Пасля нябыту” (“Без эпітафіі”) – пра Цішку Гартнага. “Агледзіны жыцця выдатных людзей, – пісаў В. Р. Бялінскі, – заўсёды выдатныя агледзіны. Яны ўзвышаюць душу і ўзбагачаюць духоўна”.

З поспехам выступаюць маладыя празаікі У. Ягоўдзік, Х. Лялько, А. Глобус, А. Наварыч, У. Сцяпан, А. Федарэнка і інш. Творчая моладзь шукае новыя тэмы, стылі, падыходы да асвятлення рэчаіснасці, якая ніколі не бывае застылай. Маладыя аўтары М. Адамчык, М. Шайбак і М. Клімковіч не без поспеху спрабуюць свае сілы ў развіцці прыгодніцкага жанру.

Акварэльная, пластычная, псіхалагічная проза Міхася Стральцова, тонкага лірыка і рамантыка, рэаліста, чые творы “На чацвёртым годзе вайны”, “Сена на асфальце”, “Свет Іванавіч, былы Дон Жуан” раскрываюць светапогляд чыстага, узнёслага пакалення, якое радуецца сонцу на роднай зямлі, росквіту прыроды і не ведае яшчэ пра пагрозу атамнай вайны, напоўнена рамантыкай першаадкрыцця свету і самых звычайных чалавечых ісцін, што складае аснову існавання. Натуральны чалавек у натуральных умовах паўстае ў паэзіі і прозе творцы. М. Стральцоў – выдатны крытык і літаратуразнаўца.

Звяртае на сябе ўвагу сучасная, праблемная, змястоўная проза Генрыха Далідовіча. Празаік стаў прадаўжальнікам коласаўскай традыцыі ў прозе. У цыкле аповесцей пра вясковых настаўнікаў “Усё яшчэ наперадзе”, “Міланькі”, “Завуч”, “Дырэктар” прасочваюцца рысы аўтабіяграфічнай прозы. Кнігі прозы “Цяпло на першацвет” (1976), “Маладыя гады” (1979), “Міланькі” (1980), “На новы парог” (1983), “Станаўленне” (1985), “Міг маладосці” (1987) адметныя лірызмам, псіхалагізмам. Шырокае прызнанне пісьменніку прынесла мастацка-гістарычная трылогія “Гаспадар-камень” (1986), “Пабуджаныя” (1988), “Свой дом” (1989), дзе на дакументальнай аснове ўздымаюцца праблемы станаўлення беларускай дзяржаўнасці на пачатку ХХ ст. Г. Далідовіч пісьменнік, які добра разумее псіхалогію селяніна-працаўніка. Канцэпцыя чалавека – гаспадара на роднай зямлі яднае прозу Г. Далідовіча з творамі Я. Коласа, К. Чорнага, К. Крапівы.

Шырокую вядомасць набылі раманы на гістарычную тэму празаіка Леаніда Дайнекі, пасля выхаду якіх аўтара па праву пачалі называць паслядоўнікам У. Караткевіча. Нацыянальная гісторыя ажывае творах “Меч князя Вячкі” (1987), “След Ваўкалака” (1988), “Жалезныя жалуды” (1990). Творы напоўнены канкрэтнымі гістарычнымі фактамі часоў ВКЛ, у іх шырока выкарыстоўваюцца прыгодніцкія элементы, яны лёгка чытаюцца. Сюжэты твораў дынамічныя, радкі мускулістыя, словы выпраменьваюць душэўную энергію аўтара.

Аснова для надзеі на плённае будучае нашай літаратуры ёсць. Пра гэта сведчаць здабыткі старэйшых пісьменнікаў, аўтараў сярэдняга пакалення і настойлівыя пошукі зусім яшчэ маладых сучасных беларускіх празаікаў.

Сучасная беларуская проза – надзвычай багатая, мастацкі змястоўная, развітая ў жанрава-стылёвых адносінах, дасканалая – асэнсоўвае вострыя і складаныя праблемы глабалізацыі свету, выступаючы на абарону агульначалавечых каштоўнасцей і нацыянальнай традыцыі.

Сучасная беларуская літаратура з’яўляецца асноўнай скарбонкай, адной з галоўных захавальніц беларускай культуры, маралі, традыцый, норм, паводзін, зводам унутраных законаў, па якіх жыў ці жыве кожны чалавек і ўсё чалавецтва.

Пытанні для кантролю

1. Сучасная беларуская проза: жанры, стылі, праблематыка. Што такое эпас? Назавіце эпічныя жанры.

2. “Гістарычная” проза. Якіх аўтараў і якія творы гэтага напрамку вы ведаеце?

3. Духоўнае аблічча сучасніка ў беларускай прозе.

4. Як адлюстраваны ў сучаснай беларускай прозе вострыя маральна-этычныя праблемы: кахання, шлюбу, сям’і, асабістага і грамадскага, узаемаадносін паміж людзьмі?

5. Якія эстэтычныя аспекты дабра і зла, праўды і справядлівасці, гуманнасці знайшлі адбітак у сучаснай прозе?

6. У чым праяўляюцца наватарскія жанрава-стылёвыя магчымасці сучаснай беларускай прозы?