Читать книгу Ордэн Прамяністых - Зміцер Дзядзенка - Страница 4

Павел Кміціч лацвей уладкаваўся ў разгалінаванні старой ліпы: яго спіна нават праз куртку адчувала трывалую, цвёрдую шурпатасць ствала, правая нага не проста звісала з шырокай галіны, а надзейна абапіралася на другі сук, які рос ніжэй.

Павел падняў да вачэй бінокль і навёў рэзкасць: акно дома, насупраць якога ён сядзеў, рэзка наблізілася, быццам адчыняючыся перад ім. Тонкая цюлевая фіранка не хавала гнуткай паставы дзяўчыны, якая распраналася пры мяккім святле лямпачкі. Вось узляцела ўгару і зняможана апусцілася на ложак зялёная сукенка, і на дзяўчыне засталіся толькі карункавы антрацытава-чорны станік і вузенькія майткі-стрынгі такога ж колеру.

Кміціч адчуў, што яго дыханне стала частым і цяжкім, унізе жывата ўсё соладка наструнілася.

Дзяўчына завяла рукі за спіну і расшпіліла кручкі станіка. Ён саслізнуў, вызваляючы невялікія грудкі з пупышкамі-смочкамі.

Раптам дзяўчына павярнулася, быццам неспадзявана пачула нешта ў сябе за спінай. Кміціч пабачыў, як яна ўзяла ў рукі мабільнік. Але гаварыць з тым, хто ёй тэлефанаваў, не хацела: стаяла і разгублена глядзела на экран, не націскаючы кнопкі і не падносячы тэлефон да вуха.

«Ну, што ж ты! Адкажы на тэлефанаванне ці пакладзі мабілу і распранайся далей», – Павел з прыкрасцю пачаў пакусваць вусны.

Аднак тэлефонны званок не змаўкаў, і Кміціч зразумеў, што гэта звініць яго мабільнік, бязлітасна вырываючы яго з такога смачнага сну. Мабыць, спрацаваў будзік, які Павел паставіў сабе з вечара.

Ён працягнуў руку і, амаль не расплюшчваючы вочы, націснуў клавішу адмены: падымацца не тое каб не хацелася – не было ніякай змогі. Сон апаясваў яго сваімі нябачнымі кунтушамі…

Аднак званок усё ж зрабіў сваю чорную справу: блакада начных фантазій была перарваная. Кміціч паспрабаваў згадаць, куды ён збіраўся зранку, што паставіў сабе будзік, каб не праспаць. Ніякай прычыны для ранняга пад’ёму не ўспаміналася.

Павел пацягнуўся, пасля чаго працягнуў руку і ўзяў мабільнік. Зірнуў час – пачатак на адзінаццатую. Праверыў будзік: на гэты час ён яго не заводзіў. Што ж, застаецца адзін варыянт – мабыць, нехта тэлефанаваў яму.

Сапраўды, на экране высвеціўся нейкі незнаёмы нумар. Кміціч гмыкнуў: калі трэба, то яшчэ раз ператэлефануюць. І быццам пачуўшы ягоныя думкі, тэлефон зноў завібраваў пад раскацістыя акорды – зноў той самы незнаёмы нумар.

Кміціч не тое каб любіў паспаць – проста гэтай ноччу ён дапісваў артыкул і заседзеўся да позняга: праца ішла добра, дый час прыспешваў – да дэдлайну заставаўся апошні дзень. Артыкул ён дапісаў, таму зранку дазволіў сабе паспаць лішнія пару гадзінак. Але прачнуцца давялося не па сваёй волі…

– Слухаю, – уласны голас падаўся Паўлу чужым і далёкім, быццам гучаў з нейкага глыбокага тунэля.

– Спадар Павел? – голас суразмоўцы, наадварот, быў да непрыстойнасці бадзёрым і свежым. Адразу было ясна, што яго ўладальнік падняўся даўным-даўно, зрабіў зарадку і прабежку, пасля чаго прыняў кантрасны душ, з’еў лёгкі сняданак з абавязковым апельсінавым сокам і даўно займаецца працоўнымі справамі.

– Так, гэта я, – пацвердзіў Кміціч, з цяжкасцю варочаючы зашэрхлым языком.

– Вас турбуе Андрэй Горцаў з Воршы, – імпэтна працягваў нябачны далёкі суразмоўца. – Мы ладзім гісторыка-краязнаўчую канферэнцыю ў сярэдзіне снежня і хацелі б запрасіць вас да ўдзелу. Нас вельмі зацікавіў ваш артыкул, прысвечаны 1918 году ў нашым горадзе і ротмістру Якабіні, таму мы б хацелі вас прасіць зрабіць даклад на гэтую тэму. Магчыма, у вас засталіся нейкія эксклюзіўныя матэрыялы, якія не ўвайшлі ў гэты артыкул, якімі вы б хацелі падзяліцца з шырокай публікай…

Кміціч уздыхнуў і, папрасіўшы прабачэння («Зараз я заняты і не магу з вамі размаўляць»), прапанаваў ператэлефанаваць пасля абеду: маўляў, тады ён будзе больш вольны і зможа абмеркаваць свой удзел у гэтым мерапрыемстве.

…Вядома ж, ён пагадзіўся: перарабіць журналісцкі тэкст у нейкі навуковападобны даклад было не вельмі складана, а тэма, закранутая ў ім, пакуль яшчэ не адпусціла Кміціча.

Дзякуючы некаторым архіўным дакументам ён сабраў (хоць і не цалкам) гісторыю ротмістра Якабіні, які ў 1917–1918 гадах ствараў Першы беларускі полк і меўся павесці сваіх байцоў на абарону Усебеларускага сходу. Аднак у супрацьстаянні з бальшавікамі Якабіні прайграў – удача была на іх баку, і афіцэру давялося ўцякаць літаральна з-пад руляў вінтовак.

Постаць Якабіні заварожвала Кміціча: яму бачылася ў гэтым афіцэры штосьці рамантычна-ўзнёслае, без усялякага налёту авантурызму, так характэрнага для рэвалюцыйных і паслярэвалюцыйных закалотаў.

Канферэнцыя ў Воршы была прызначаная на пачатак зімы: яе традыцыйна прымяркоўвалі да 13 снежня – даты, калі горад атрымаў Магдэбургскае права. Такім чынам, Кміціч атрымаў на пераробку свайго артыкула пару тыдняў – цэлы вагон часу…

Але, натуральна, дапісваў ён тэкст у самыя апошнія дні і ўносіў праўкі ледзь не перад самым ад’ездам у Воршу.

На чыгуначным вакзале яго сустрэў бялявы невысокі хлопец з чыстым тварам дзіцячай лялькі-галыша, не кранутым ніякімі сур’ёзнымі клопатамі. Выявілася, што ён і быў тым самым Андрэем Горцавым, які запрашаў Кміціча на канферэнцыю. Час дазваляў, таму аршанец прапанаваў госцю спярша завітаць у кавярню, а толькі потым адправіцца на выступ.

У кавярні Павел паглядзеў на падзасохлыя канапкі, нягеглыя лісцікі салаты – і рашуча адмовіўся ад усяго, акрамя кавы з булачкай.

– Ну, не пераймайцеся, – супакоіў яго Горцаў. У кавярні ён зняў пухавік, пад якім апынуўся шэры пінжак і блакітная кашуля, зашпіленая аж да апошняга гузіка, пад самым горлам. – У нас пасля канферэнцыі яшчэ плануецца пачастунак для запрошаных удзельнікаў.

Кміціч падзякаваў і дадаў, што пасля дарогі яму ўсё адно пакуль што есці не хочацца.

Краязнаўчая канферэнцыя праходзіла ў зале мясцовага гатэля, назва якога не вылучалася арыгінальнасцю і супадала з найменнем горада. Якраз напярэдадні Павел гартаў памятныя кніжкі Магілёўскай губерні, куды Ворша ўваходзіла ў часы Расійскай імперыі, – хацеў расквеціць свой выступ нейкімі дадатковымі звесткамі. Адтуль ён выпісаў сабе назвы гасцініц, якія існавалі ў горадзе акурат напярэдадні рэвалюцыі: «Цэнтральная», «Палыкаўская», «Эрмітаж», «Брысталь», «Дняпроўская», «Нумары Гофмана» (так насамрэч клікалі іх уладальніка. Пра гэта сведчыў запіс у даведніку – Евель-Хаім Гіршавіч Гофман), «Арлоўскія нумары», «Вакзальныя нумары», «Брэст-Літоўская гасцініца», «Парыжская», «Камерцыйная».

Тады нікому ў голаў не прыйшло назваць гатэль гэтак жа сама, як і горад, у якім ён размешчаны.

У гатэльнай зале Кміціч агледзеўся: прысутных было няшмат – дзясяткі тры чалавек. Паназіраўшы яшчэ крыху, ён зрабіў выснову: чалавек пяць-сем – выступоўцы, яшчэ пяцёра – арганізатары, астатнія – гледачы.

Адкрываючы імпрэзу, Горцаў выказаў падзяку ўсім прысутным, асобна вылучаючы гасцей з іншых гарадоў, якія ўшанавалі сваёй прысутнасцю гэтую падзею.

Павел глядзеў, як падчас прамовы ходзіць кадык на горле выступоўцы, напінаючы зашпілены гузік на кашулі. У пэўныя моманты здавалася, што вось-вось гузік не вытрымае гэткага напружання і адарвецца, выпускаючы са зняволення адамаў яблык Горцава. Аднак неўзабаве напружанне спадала, і кадык зноў пачынаў свой нястомны рух уверх-уніз.

Павел агледзеў разнамасную публіку, якая сабралася паслухаць выступы краязнаўцаў. Было тут некалькі маладых людзей, але пераважная большасць – у гадах, часам ужо нават далёка не маладыя. Асноўную масу складалі мужчыны, жанчын было мала, дый тым у цэлым пераваліла за пяцьдзясят гадоў. Так што, падсумаваў сабе Кміціч, у сэксуальным плане на цікавыя знаёмствы можна не разлічваць…

Пасля сябе Горцаў запрасіў выступіць аднаго з мясцовых паэтаў, які прачытаў верш пра родны горад. Пачутае Кміцічу не спадабалася: занадта шмат пафасу і меладраматычнасці. Аднак разам з іншымі ён ветліва пляснуў пару разоў у ладкі, дзякуючы аўтару.

Потым выступаў патлаты мясцовы краязнаўца, які распінаўся пра слаўных выхадцаў з мясцовай шляхты, якія ўзбіліся на значныя дзяржаўныя пасады ў сярэднявеччы, у часы Вялікага княства Літоўскага, калі дзверы заміж клямкі кілбасамі падвязвалі… Калі патлаты нахіліў галаву, каб нешта разабраць у сваіх паперах, Павел пабачыў, што пасярод галавы ў таго сонечна ззяе лысіна. Доўгавалосы, але лысы, падумаў Кміціч, у душы падзівіўшыся гэтаму аксюмарану.

Кміцічу выпала выступаць наступным за патлатым лысуном. Яму падалося, што слухалі яго з цікавасцю, але ўпэўненасці ў гэтым ён не меў. Зрэшты, ніхто не заснуў – і на гэтым дзякуй…

У цёплым вагоне швейцарскай электрычкі «Штадлер», якая везла яго ў Менск, журналіст, размораны сытным пачастункам і ўкалыханы дарожным пагойдваннем, прыспаў. Калі ён прачнуўся, то раптам пабачыў, што месца насупраць, якое было вольным ад пачатку дарогі, цяпер занятае чалавекам у мешкаватай сіняй зімовай куртцы. Пульхная адзежына хавала пад сабой фігуру, так што было складана ўгадаць, худое ці тоўстае цела пад ёй.

Новы сусед меў выразныя вясковыя рысы твару – прыродныя, рэзкія, неабгабляваныя кампрамісамі гарадскога жыцця. Нос – быццам глюга, глыбокія складкі апускаліся ад яго да краёў вуснаў, над вачыма калмаціліся густыя бровы.

Штосьці падалося знаёмым Кміцічу ў гэтым абліччы. І праз нядоўгі час ён прыгадаў: гэты чалавек быў сярод публікі на краязнаўчай канферэнцыі. Значыць, цяпер яны разам вяртаюцца ў сталіцу…

Сусед нібыта чакаў, калі на Паўлавым твары мільгане пробліск пазнавання, і адразу павітаўся з ім:

– Добрага дня! Мне вельмі спадабаўся ваш даклад на аршанскай канферэнцыі – цікавы і змястоўны.

Павел ветліва, але халодна падзякаваў, не жадаючы працягваць размову, аднак суседа гэта не спыніла:

– Столькі цікавага вам удалося знайсці! Не паверыце, але я слухаў літаральна разявіўшы рот. Гісторыя, якую вам удалося высветліць, адна цягне на цэлы прыгодніцкі раман. Альбо нават можна па ёй зняць кіно – будуць глядзець з захапленнем.

Кміцічу стала прыемна, хаця ў глыбіні душы ён адчуў пэўную трывогу: было ў гэтым мёдзе славаслоўя штосьці падазрона-прытарнае, нейкі прысмак, які не даваў да канца паверыць у шчырасць выказанага… Каб адчапіцца ад назолістага суседа, ён стаў пазіраць у акно – ледзь не дэманстратыўна.

Суразмоўца адчуў, што яго кампліменты не дасягнулі жаданага выніку, і адразу ж загаварыў неяк похапкам, быццам спяшаючыся атрымаць сваю хвіліну ўвагі, пакуль журналіст не заснуў чарговы раз:

– Мне здаецца, што падобных таямнічых гісторый, звязаных з Аршаншчынай, можна знайсці безліч, толькі мы пра іх нічога або зусім нічога не ведаем. Альбо вось бывае такое, што нехта валодае рэдкімі дакументамі, але не мае вашай здольнасці вынесці іх на публіку ў цікавым, белетрыстычным, можна сказаць, выглядзе. Так, каб усе толькі раты паразяўлялі і сказалі: «Ах!»

Ён утаропіўся ў твар Кміцічу, пільнуючы, ці заглынуў яго слухач старанна падрыхтаваную прынаду. І дадаў, панізіўшы голас:

– Што б вы сказалі, калі б я паказаў вам дакументы, якія распавядаюць пра гісторыю таемнага містычнага ордэна, які дзейнічаў у Воршы ў 20-я гады? Вас бы гэта зацікавіла?

Ва ўсмешцы на яго глюгастым твары Кміціч угледзеў паразу сваіх спроб адчапіцца ад вагоннай размовы.

З ПРЭСЫ

Янка Купала вярнуўся дамоў

На гэтых днях вярнуўся ў Менск з падарожжа па Заходняй Еўропе беларускі народны паэта Янка Купала. У гутарцы з нашым супрацоўнікам Янка Купала паведаміў наступнае:

– У Заходнюю Еўропу я паехаў галоўным чынам лячыцца і правёў паўтара месяца ў Карльсбадзе (Чэха-Славакія).

Мне давялося спаткаць там нашых пісьменнікаў: Гартнага, Чарота і Зарэцкага. Усе разам мы паехалі ў Прагу, дзе былі вельмі шчыра і ветла спатканы навуковымі і літаратурнымі коламі. Прафесары Адольф Чорны і Мурка мелі з намі гутарку, прычым вельмі цікавіліся станам сучаснай беларускай культуры. Некаторыя пражскія газеты змясцілі нашы фатаграфіі, гутаркі з намі і інш.

З Прагі Гартны, Чарот і Зарэцкі накіраваліся ў Парыж, адкуль праз Берлін і Рыгу маюць хутка вярнуцца ў БССР. У Латвіі нашы пісьменнікі маюць быць з візітам у латвійскага міністра асветы Райніса і наведаць Дзвінскую беларускую гімназію.

– Ці давялося вам пабываць у Заходняй Беларусі?

– Не, – адказаў Янка Купала. – Едучы назад, я спыніўся толькі на кароткі час у Варшаве і амаль нікога не спаткаў з беларускіх дзеячаў Заходняй Беларусі.

Савецкая Беларусь, 11 кастрычніка 1927 года