Читать книгу Proces kształtowania kobiecej podmiotowości - Aneta Ostaszewska - Страница 6

[…] to, że dzielimy tę samą rzeczywistość kobiecą (femaleness), nie oznacza równego podziału w bezsilności (powerlessness)[1].

Idea, która przyświecała mi podczas procesu pisania tej książki, to z jednej strony próba zrozumienia doświadczeń biograficznych przez pryzmat rozwoju i podmiotowości, z drugiej zaś ich analiza z wykorzystaniem pojęcia pracy biograficznej. Sam pomysł jej napisania pojawił się w 2010 r., kiedy po raz pierwszy przeczytałam zbiór esejów pt. Talking Back: Thinking Feminist, Thinking Black afroamerykańskiej pedagożki i feministki bell hooks. Jednak z przekuciem tej idei na konkretne zdania i akapity zwlekałam wiele miesięcy, które potem przerodziły się w lata. Mnożyły się notatki z kolejnych lektur, jednak do regularnej pracy nad książką była jeszcze daleka droga.

Pisanie książki było procesem kilkuetapowym i rozłożonym w czasie. Pierwszy etap składał się z gromadzenia bardzo swobodnych notatek pisanych ad hoc podczas lektury tekstów bell hooks i trwał do 2014 r. Drugi – rozpoczął się od próby uporządkowania dotychczasowych refleksji i zwerbalizowania ich w formie dwóch wystąpień. Pierwsze z nich, pt. Pedagogiczne aspekty pracy biograficznej w praktyce wypowiedzi pisanych. Analiza wybranych esejów bell hooks, odbyło się w listopadzie 2014 r. podczas seminarium Katedry Pedagogiki Społecznej w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego. Drugie wystąpienie, pt. Alternatywne praktyki autobiograficznego pisarstwa kobiet na przykładzie esejów bell hooks i biomitografii Audre Lorde, przedstawiłam podczas konferencji „Perspektywa biograficzna w badaniach nad historią kobiet: źródła, metodologia, polityka”, która odbyła się w dniach 4–6 listopada 2015 r. w Warszawie[2]. Na podstawie tych wystąpień (uwzględniając komentarze uczestniczek i uczestników seminarium i konferencji) przygotowałam tekst poświęcony esejom bell hooks. Artykuł pt. Kobiece praktyki autobiografistyczne na przykładzie wybranych esejów bell hooks. Perspektywa pedagogiki feministycznej ukazał się w czasopiśmie „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”[3].

Przygotowanie wystąpień oraz pisanie artykułu nie tylko pogłębiły we mnie potrzebę rozwinięcia wątków jedynie zasygnalizowanych w dotychczasowej pracy, ale również sprawiły, że idea napisania książki przestała jawić się jako odległa i niemożliwa. Publikacja artykułu poświęconego esejom bell hooks uświadomiła mi, że moja praca naukowa i trwające do tej pory poszukiwania badawcze to nic innego jak wstęp, etap przygotowawczy do napisania TEJ właśnie książki.

Etap trzeci pisania książki to już systematyczna praca prowadzona według zaprojektowanego planu działania. Jego początek przypada na rok 2016. Choć na samym początku nie przyświecała mi ściśle określona, jasno wyartykułowała idea, moje myśli krążyły wokół kwestii samorozwoju i podmiotowości kobiet. Szczególnie inspirujący do podjęcia badań wydał mi się postulat bell hooks: „mówić własnym głosem”. Odczytałam go jako strategię emancypacyjną, skłaniającą do autorefleksji. Pedagogiczny ton wybrzmiewający w tym postulacie stał się myślą przewodnią projektu książki. Jej koncepcja wyłoniła się dość szybko. Choć kilkakrotnie ulegała modyfikacjom, to ostatecznie wprowadzone zmiany nie naruszyły zasadniczej konstrukcji, a jedynie uporządkowały kolejność rozdziałów oraz odpowiednio wyeksponowały główne zagadnienia poruszane w poszczególnych częściach pracy[4].

Z przystąpieniem do pisania wiązały się konkretne trudności i wyzwania. Te najważniejsze były związane z poszukiwaniem adekwatnych narzędzi metodologiczno-analitycznych, które umożliwiłyby metodyczną pracę nad tekstami bell hooks. Po wnikliwych poszukiwaniach, które obejmowały lekturę literatury z zakresu zarówno pedagogiki, jak i nauk pokrewnych, szczególnie socjologii, zdecydowałam, że pojęciem kluczem, odpowiednim do interpretacji tekstów bell hooks, będzie praca biograficzna. Stanowi ona interesującą, szczególnie pod względem analitycznym, kategorię umożliwiającą analizę procesów podmiotowości i rozwoju w przebiegu biografii. Choć pojęcie to nie ma stricte proweniencji pedagogicznej[5], nie znaczy to, że nie można potraktować pracy biograficznej jako kategorii o potencjale pedagogicznym, w którym centralne miejsce zajmuje wysiłek służący poprawie jakości życia.

Odroczony w czasie moment przystąpienia do systematycznego pisania książki wynikał w moim przypadku również z potrzeby poszukiwania spójności przygotowywanego projektu. Można powiedzieć, że dojrzewałam do napisania tej książki. Proces dojrzewania wiązał się nie tyle (nie tylko) z odpowiednim przygotowaniem merytorycznym, co z potrzebą osiągnięcia takiego stopnia samoświadomości i gotowości pisarskiej, by pisać, „mówiąc własnym głosem”. W praktyce oznacza to otwartą deklarację, że piszę tekst naukowy z perspektywy feministycznej, a zatem odwołującej się do feminizmu, czyli filozofii społecznej kwestionującej androcentryczny porządek społeczny oparty na nierówności płci oraz postulującej zniesienie seksistowskiej opresji[6].

Moje rozumienie feminizmu jest szczególnie bliskie spojrzeniu Rosi Braidotti, która określa feminizm jako pytanie, za którym stoi odwaga mówienia o sobie w kategoriach podmiotu, a także odwaga realizowania własnego potencjału[7]. Vikki Bell w tym kontekście pisze o „wyobraźni feministycznej”[8]. Kategorię tę rozumiem jako szczególny rodzaj świadomości siebie, ściślej – świadomości własnego umiejscowienia w przestrzeni społecznej, będącej czymś więcej niż prostą umiejętnością analizowania świata społecznego (historii, polityki etc.) w kategoriach „różnicy” i „gender”[9]. Wyobraźnia feministyczna jawi się, w moim przekonaniu, jako specyficzna wrażliwość społeczna, uzewnętrzniana m.in. w postawie działania na rzecz równouprawnienia i sprawiedliwego traktowania ludzi bez względu na płeć, wiek, cechy społeczno-etniczne. Ta książka jest wyrazem mojej wyobraźni feministycznej.