Читать книгу Proces kształtowania kobiecej podmiotowości - Aneta Ostaszewska - Страница 9

Książka ma klasyczną strukturę. Składa z siedmiu rozdziałów, wśród których trzy pierwsze mają charakter teoretyczny. Pierwszy z nich jest poświęcony kluczowym zagadnieniom poruszanym w książce, rozwojowi i podmiotowości. Moim celem jest przedstawienie, co z punktu widzenia obranego przedmiotu badań, a jest nim praca biograficzna w perspektywie pedagogicznej, stanowi szczególnie istotne znaczenie. Dlatego też rozpoczynam od omówienia koncepcji rozwoju i podmiotowości, z uwzględnieniem różnych nurtów i szkół w psychologii, socjologii i filozofii.

W drugim rozdziale dokonuję opisu pola, w którym umieściłam badania – autobiografii. Skupiam się nie tyle na streszczeniu definicji tego pojęcia, co staram się wskazać na te atrybuty autobiografii, które czynią ją materiałem (a nie wyłącznie gatunkiem literackim) interesującym (dla) pedagogów. Szczególną uwagę poświęcam cechom pisarstwa autobiografistycznego kobiet[16].

W kolejnym rozdziale (trzecim) poświęconym pracy biograficznej i pedagogicznym wymiarom autobiografii przywołuję pojęcia i koncepcje pedagogiczne, takie jak: biograficzność, Bildung[17] oraz uczenie się z biografii i całożyciowe uczenie się. Moim celem jest pokazanie, że pośród wielu pojęć to szczególnie praca biograficzna stanowi szeroką i kompleksową przestrzeń, możliwą do zagospodarowania dla pedagogicznych badań nad procesem kształtowania własnej podmiotowości. Proces ten umiejscawiam w toku opowieści autobiograficznej.

Rozdziały teoretyczne stanowią rodzaj zaplecza koncepcyjnego – ramowe wprowadzenie do analizy materiału empirycznego przeprowadzonej w dwóch ostatnich rozdziałach (szóstym i siódmym). Funkcję metodologiczną spełniają rozdziały środkowe (czwarty i piąty). Opisuję i rozważam w nich podstawowe kwestie związane z procesem badawczym – przygotowaniem i prowadzeniem pedagogicznych badań biograficznych. Rozpoczynam od zaprezentowania przyjętej postawy badawczej, w której znaczącą rolę odgrywa refleksyjność, podstawowe narzędzie w badaniach jakościowych. Następnie przedstawiam podstawowe, a zarazem ogólne problemy badawcze, wyznaczające pole analizy. Materiał empiryczny stanowią teksty autobiograficzne bell hooks, pochodzące z trzech książek: Talking Back. Thinking Feminist. Thinking Black (1989), Bone Black: Memories of Girlhood (1996), Wounds Of Passion: A Writing Life (1997). Ich przedstawieniu, jak również rekonstrukcji biografii bell hooks i omówieniu jej dorobku poświęcam rozdział piąty.

Lektura i analiza tekstów autobiograficznych wymaga szczególnego rodzaju skupienia oraz krytycznej postawy wobec tego, co, dlaczego i w jaki sposób wywołuje w tekście zainteresowanie/poruszenie, a także, co i w jaki sposób wpływa na interpretację autobiografii. Ten rodzaj badawczej postawy określam mianem uważnej lektury[18]. Znaczenie uważnej lektury w pracy analitycznej omawiam w rozdziale czwartym. W tym samym rozdziale próbuję umiejscowić metodę biograficzną w obszarze badań pedagogicznych, wskazując na jej wartość w kontekście badań nad procesami uczenia się i wychowania. Tym samym podkreślam walor subiektywnych doświadczeń w badaniach pedagogicznych.

W tym samym rozdziale zastanawiam się nad rolą myśli feministycznej w badaniach pedagogicznych. Przyjmuję, że moja postawa badawcza (krytyczna i zaangażowana) oraz identyfikacja z feminizmem mają znaczenie metodologiczne. Na zakończenie tego rozdziału przedstawiam strategie analityczne stosowane w metodzie biograficznej. Szczególną uwagę poświęcam propozycjom analitycznym Daniela Bertaux i Catherine Delcroix. Traktuję je jako inspirujące w analizie pracy biograficznej bell hooks.

W rozdziałach szóstym i siódmym została przedstawiona analiza tekstów autobiograficznych bell hooks oraz refleksja nad przebiegiem pracy biograficznej autorki – procesem kształtowania własnej podmiotowości. Rozpoczynam od prześledzenia ról, w które „wciela” się bell hooks, pisząc swoją autobiografię. Wyróżniam trzy takie role: narratorka, podmiot biograficzny oraz obserwatorka/komentatorka własnego życia. Następnie przyglądam się refleksji bell hooks nad procesem pisania autobiografii i jego funkcjom. Kolejna część rozdziału jest próbą wpisania przebiegu pracy biograficznej bell hooks w koncepcje rozwojowe.

W kolejnych częściach ostatniego rozdziału, odwołując się do wypowiedzi autorki: „Nakreśliłam sobie inne przeznaczenie”, przedstawiam elementy składające się na jej podmiotowość, a następnie wyróżniam etapy pracy biograficznej. W tym celu zwracam uwagę przede wszystkim na trzy elementy: potencjał autobiograficzny, postulat „mówienia własnym głosem” oraz znaczenia piętna (kolor skóry, płeć, pochodzenie etniczne, społeczne) w kontekście samorozwoju i strategii radzenia sobie. Ostatecznie dochodzę do wniosku, że praca biograficzna w przypadku bell hooks stanowi o jej samorozwoju i procesie kształtowania własnej podmiotowości. Poczucie podmiotowości wiąże się z rozwojem samowiedzy i świadomości własnego potencjału. Polega, używając określenia autorki, na realizacji postulatu mówienia własnym głosem.