Читать книгу Raaiselkind - Annelie Botes - Страница 13

“Hier’s vir jou iets om te eet.”

Vervaard sit sy regop, ruik kerrie. Waar is sy? Eers toe die vrou die traliehek toedruk en sluit, besef sy sy is in ’n sel; dat daar ’n tyd verbygegaan het waarvan sy nie kan onthou nie.

Die harde houtbank is taai onder haar hande. Die skemerte rondom haar stink na urine en braaksel. Haar mond is skuimerig en smaak na stof.

“Jy moet klaar eet, kolonel Herselman wag vir jou,” sê die vrou deur die tralies. Toe verdwyn haar voetstappe gangaf.

’n Tronksel? Tronkkos? Dit kan nie wees nie.

Tog. Sy kan vaagweg onthou dat syself hierheen geloop het. Die vrou het vir die man gesê hulle moet ’n aantekening van haar hoesery maak. Ja, tog. Die man het voor geloop, die vrou agter haar. Die vrou het saam met haar by die sel ingeloop en iets gesê van ’n tydelike sel en dat sy ’n rukkie kan slaap. Verbeel sy haar, of het sy vir die vrou water gevra?

Dis soos ’n nagmerrie wat uit haar onderbewuste opwel. Was dit ’n uur gelede, of tien? Of gister? Niemand het die water gebring nie. Het sy gedroom sy hoor die stadsverkeer op die agtergrond? ’n Trein wat fluit? En dat sy met haar kop afdraand slaap tot die bloed ’n stywe ballon in haar brein word?

Sy raak met haar slaapdom kneukels aan die enemmelbord met kerriekos wat die vrou langs haar op die houtbank neergesit het. Dis nog louwarm. Die honger oorweldig haar. Wanneer laas het sy geëet? Gisteroggend? Ja, gisteroggend met teetyd by die bank. ’n Kaasbroodjie, waarvan die helfte vergete in die kleinbordjie agtergebly het. Sy gryp die enemmelbord, sit dit weer neer. Nee, sy sal nie tronkkos eet nie, nie in hierdie halfdonkerte waar sy nie kan sien wat by haar mond ingaan nie. Nog minder hier waar die walglike stank van urine en braaksel haar maag wil omdop. Waar vorige verdagtes toppies op die vloer doodgetrap en hulle name en pleitroepe met ontlasting teen die muur geskryf het.

Maar haar honger is dierlik sterk. Waar is die messegoed? Sy gaan staan by die traliehek, roep gangaf. Wag met haar kop vooroorgesak teen die tralies en hoop dat iemand haar sal hoor en ’n mes en vurk bring. Sy skrik en begin hoes toe die vrou skielik in die skemerdonker gang voor die traliehek praat.

“Is iets verkeerd, mevrou Dorfling?”

“Julle het my mes en vurk vergeet. Kan ek asseblief …”

“Ons het dit nie vergeet nie. In ’n tydelike sel kry niemand eetgerei nie.”

“Nou hoe moet ek …?”

“Eet met jou hande, mevrou Dorfling.”

Dierkind wat met sy hande eet. Soms dae lank nie sy mond aan kos sit nie, sodat sy wonder wat hou hom aan die lewe. Ander dae verorber hy berge kos, drie maal meer as ’n grootmens, tot sy gedink het sy maag gaan skeur. Inprop, besmeer, smak, uitspoeg. Bars sonder rede in giggelbuie uit sodat die kos by sy mond uitspat en tot teen haar kuiltjie en wenkbroue sproeireën.

Koue pampoen. Pap geklitste oorryp piesang. Kaassmeer.

Dis al wat hy ooit wou eet.

Altyd agterdogtig oor wat in sy bord geskep is. Besnuif die kos. Steek sy vingers in die pappery en soek klonte. Werk deur die kos nes ’n erdwurm deur modder. Waag dit om ’n ertjie of ’n ryskorrel of ’n krummel maalvleis op sy bord te skep, en hy laat sak sy kop. Grom nes ’n hond wat gevaar ruik.

Sy kan nie onthou hoeveel borde hy in nege jaar gebreek het nie. Baie. Geweier om uit iets anders as ’n spierwit porseleinbord te eet. Sonder ’n blommetjie of goue randjie of ’n verdikkinkie daarop. Daar was ’n tyd toe die bordebrekery haar ondergekry het en sy wit plastiekborde gekoop het. Ná hy dae lank wydsbeen in die sandput gesit en die soveelste plastiekbord met ’n klip vermorsel het, het sy opgehou om plastiekborde te koop. Eerder opgespring en die porseleinbord gevang voor dit teen die muur of teen die kombuiskas aan flenters skerf.

Op ses weke het Alexander minder geweeg as by geboorte. Oudokter was krapperig. Nie soseer oor haar weeklikse besoeke waaraan hy min kon doen nie, maar omdat sy en Dawid nie sover kon kom om ’n datum te kry waarop hulle Alexander kinderspesialis toe kon neem nie. As Dawid nie in die hof moet getuig oor die poskantoor se afleweringsfiets wat gesteel is nie, is dit opedag by die skool. Of Teresa en Zettie speel netbalwedstryde op die buurdorp. Toe kom die skooloperette en dis aand ná aand se oefenry. Toe weer koorfees. Ander keer kom sê Rosie van die koshuis daar’s ’n man in die lokasie wat bokmelk verkoop. Bokmelk sal help. Twee dae lank lyk Alexander tóg rustiger van die bokmelk. Sy kry hoop. Derde dag, toe gooi hy heeldag op. Tannie Koekoes sê sy sal ’n seepsplinter glad maak en agter in hom opdruk, dis sy magie wat hard is. Tannie Koekoes kom met die seepsplinter en Alexander se maag werk vreeslik. Hy slaap geluidloos en kramploos tot die oggend. Haar hoop brand hoog. Toe sy van die haarsalon af kom, stap Miriam straatop en straataf met die stootkar. Alexander huil onophoudelik.

Elke dag wou sy glo dat dit die volgende dag beter sou gaan. Elke keer as Alexander twee ure lank ononderbroke geslaap het, was dit soos die hemel. Elke keer as hy ’n teelepel vol melk ingehou het, het sy gedink dis die draaipunt. Eerlikwaar, sy het nie die krag gehad om die optog na ’n kinderspesialis toe aan te pak nie. En die eerlikste van al die waarhede was: sy was bang. Sy kon nie uitwerk waarvoor nie, maar sy was bang.

Toe sy daardie dag by Oudokter kom, was hy erg ontevrede. Nie net omdat sy en Dawid nog nie op ’n datum kon ooreenkom nie, maar oor die muntstuk wat Miriam met ’n pleister op Alexander se naeltjie vasgeplak het.

“Jimmel, miss Ingrid, Boetatjie gaan ’n naeltjiebreuk kry. Kyk hoe peul sy naeltjie uit as hy huil! Ampers so lank soos tot by my pinkie se tweede lit.” Miriam was ontsteld. “Ons kan dit nie net uitlos asof dit niemand se saak is nie! ’n Naeltjiebreuk is nie ’n ding wat weer loop staan en t’rugtrek ná die tyd nie.”

“Miriam, die geld is vol kieme. Ons kan nie sy naeltjie met ’n muntstuk …”

“Miss Ingrid, ek ken alles van naeltjiebreuke. Drie van my tjinners wat ek so grootgekry het. Nog doerie tyd met half-krone gebeginte. Boetatjie sal g’n niks oorkom nie.”

Boetatjie. Miriam se naam vir hom. Altyd so half gepraat, half gesing. Kom, Boetatjie. Hierso, Boetatjie. Moenie, Boetatjie. Stadig nou, Boetatjie, stadig

Vir háár was hy Alexander. Later Xander. Troetelnaampie waarmee sy hom uit sy afgesonderde wêreld wou weglok. Waarmee sy gehoop het hy sou vir haar lief word en ophou om in haar gesig te grou of haar skeenbene met sy stampende kop te kneus.

Vir Dawid was hy sommer net die kind.

“Miriam,” en sy het op die rand van trane na die muntstuk gestaar, “wát is verkeerd met hom? ’n Babatjie weet mos nie van stoutwees nie, en hy kan tog nie so skree van niks nie. Dink jy hy het seer, of dink jy hy’s honger?”

“Hy drink dan g’n niks nie, miss Ingrid. Hy móét honger is.”

“Maar jy sien tog self hy wíl nie drink nie.”

Hoeveel dae en nagte het sy daar in die beginweke omgesit met Alexander aan haar opgeswelde borste? Hy beur, wring sy kop weg. Buig sy nek agteroor tot sy sy kakebene wou ooprek en die melk in sy keelgat afspuit om hom daarin te versuip. Soms het Dawid hom gevat en hom met die drupper gevoer. Soms iets ingekry, ander kere niks. Tot hy ook moedeloos was en nie meer erg gehad het aan die gesukkel nie.

“As hy nie wil drink nie, is hy nie honger nie,” het hy gesê en sy beursie in sy sak gesteek om te gaan poker speel. “Hy sal wel drink as hy honger is.”

Haar trane was naby. Die starheid op Dawid se gesig het haar verontrus. Hy was ongeskeer en sy hare het ’n sny nodig gehad. “Dawid, ek … ek …”

“Wat?”

“Toemaar.”

’n Paar sekondes lank het hy weifelend rondgetrap. “Dan sien ek jou later.” Soen haar lusteloos op die voorkop.

Al wanneer Alexander iets noemenswaardigs ingekry het, was as Miriam langbeen met hom in die spikkelson onder die olienhoutboom gesit het. Gesing en gesing. Jesus roep my vir ’n sonstraal, om elke dag te skyn. Gesê sy dink Boetatjie hou van die blare, want as die wind die blare so liggies roer, hou hy op met huil en raak partykeer teen haar bors aan die slaap. Maar dit was winter en daar was min dae dat dit warm genoeg was vir buite sit. Sy wou nie hê dat hy boonop moet siek word nie.

“Dan kan ek nou nie sê nie,” het Miriam afgehaal gesê en met haar voorvinger oor die muntstuk gevryf. “Miskien moet miss Ingrid hom eerder weer ’n keer tot by die oudogter vat. Sê vir die oudogter as hy nie kan plan maak met Boetatjie se uitpeulnaeltjie en met die huilery nie, dan bly daar net ek en miss Ingrid se koppe oor om te dink.”

“Ek hét hom al hoeveel kere daar gehad. Die dokter kry niks verkeerd nie.”

Miriam het haar kop geskud. “Dan’s dit die Heer se wil, miss Ingrid. Miss Ingrid sal sien, op drie maande gaan hy ophou huil. Dis ’n drie-maande-wind wat hy het. Ons moet net uithou tot dan toe. Miss Ingrid moet vir ons gliserien koop om op sy tong te smeer om die melkpaksel weg te kry.”

Naderhand wou sy sterf as sy net aan die woord dokter dink. Elke keer as sy met die huilende kind in die oorvol spreekkamer wag, het die ellende hoër en hoër in haar opgehoop. Sodat sy hom teen haar wou vasdruk en weghardloop tot by ’n plek waar geen sterfling is nie. Waar hy kon huil soos hy wou en niemand daarmee pla nie. Waaragtig, as iemand vir haar gesê het daar ís so ’n plek, hét sy hom aan haar lyf vasgebind en gehardloop.

Sy kon die ander pasiënte in die spreekkamer se geïrriteerde gegluur oor hul tydskrifte nie meer uitstaan nie. Hoe hulle hul bene in ongemak kruis en rondskuif.

“Ek is regtig jammer,” wou sy die saak beredder.

Kyk haar met glaserige skaapoë aan. “Ag, dit maak glad nie saak nie. Ons verstaan mos.”

Maar sy kon sien hulle verstaan nie en dat dit wel saak maak. Versit. Wapper die tydskrif asof hulle die kind se kermklanke van die bladsye wou afskud. Tot sy later vredeshalwe eerder met hom op die trappe aan die suidekantste ingang van die spreekkamer gaan sit het waar sy huilery niemand kon irriteer nie. Beter om ’n ekstra kombers om hom te draai en sy kop toe te maak. In die wind te sit tot die ontvangsdame haar daar kom roep.

Op ’n radelose dag het sy vir Miriam gesê hulle twee moet koppe saamsit, só kon dit nie aanhou nie. Doktertoegaan help nie, want dié het net een ding in sy kop: kinderspesialis. ’n Sussery laat Alexander spartel asof hy versmoor. En hulle kon tog nie heeldag en heelnag met die stootkar straatop stap, of onder die olienhoutboom sit nie.

“Daar’s ’n ou antie ondertoe van my af in die straat wat weet hoe om daggatee te trek. Wil miss Ingrid hê ek moet by haar ’n bottel kry?”

Haar kop was te suf om uit te werk hoe hulle die tee in Alexander se maag gaan kry. “Ja, kry dat ons dit uittoets.”

“Dan moet miss Ingrid my ’n paar rand gee om haar te betaal. Sy sal nie die daggatee verniet weggee nie.”

Daggatee, rooibostee, kruisementtee. Kwartteelepel louwarm whisky en suikerwater in ’n druppertjie. Slaapstroop. Soetolie in sy ore. Warmwatersak teen sy maag. Steekpille, krampdruppels. Daar was niks, níks waarin sy en Miriam nie hulle laaste geloof gesit het nie.

“Heel agter in die lokasie bly ’n Indiërman wat duiwels kan uitdryf, miss Ingrid. Dalk is Boetatjie getoor en moet ons die man laat kom om iets in die tuin te kom begrawe. Laastere jaar het hy ’n kroonkiewiet se rooi snaweltjie en kloutjies by ’n ander man se huis gebegrawe. Is al meer as ’n jaar en die man kry nooit meer roggelstuipe nie. As miss Ingrid wil, sal ek Jeremia soontoe stuur.”

As Dawid haar nie sou vrekmaak nie, sou sy dít wragtig ook probeer het. “Nee, los dit.”

Kort ná Alexander agt weke geword het, het Oudokter sy voet neergesit: hulle móét kinderspesialis toe. Gou ook. Want die kind was ver ondergewig. Moontlik ’n obstruksie in sy slukgange of fout met sy maagkleppe. Hy vermoed die kind sukkel om te sluk, het hy geraai. En nee, het hy gesê, daar is geen moontlikheid dat die kind skree net om te skree nie.

Hemel vir haar gemoed toe sy die bang en die duisende rate en die blinde geloof eenkant toe skuif en die afspraak maak.

Verskriklike stryd wat sy en Dawid daardie dag met Alexander gehad het. As sy tóé geweet het hoeveel kere die hel van doktertoegaan nog oor hulle sou kom, sou sy omgedraai het. Vergeet het van dokters en antwoorde en oplossings. Net van dag tot dag aangekarring het tot sy dood neerslaan.

Maar toe het sy nog nie die vloekwoord, outisme, geken nie. Nie eens geweet daar bestaan so ’n toestand nie.

Onverwagse dorwarm dag in die náwinter gewees. ’n Noordewind wat die motor van die pad af wou waai. Solank hulle aan die ry was, was dit gangbaar, want dan het Alexander bedaar. Nes wanneer Miriam straatlangs stap met die stootkar. Toe hulle onder ’n boom stop om koffie te drink en die frikkadelle en kaastoebroodjies te eet wat Miriam ingepak het, het die sirene weer afgegaan.

“Lyk my hy hou van rondry,” het sy afgestomp gesê en die padkosbak oopgemaak. “Net toe ons stilhou, begin hy weer huil.”

Leë niksseggende woorde, grensend aan onnosel. Asof Dawid dit nie self kon uitredeneer nie. Hy het sy koffiebeker op die enjinkap neergeplak. Op sy gesig was ’n blouswart onweer aan die opkom. Sy kon sien hoe hy hom inhou en sy woorde terugbyt.

Daardie dag onder die koelteboom by die stilhouplek was die eerste maal dat sy intens bewus geword het van ’n groter wordende kloof tussen haar en Dawid. Sy wou haar hande uitsteek en hom aanraak, by hom pleit om genade te hê met haar en met Alexander. Met homself ook. Hom troos dat die huilery die een af ander tyd wel sou verbygaan.

Maar daar het ’n golf van bitterheid en misnoegdheid uit Dawid gewalm, sodat sy nie ’n bietjie van die goedheid en krag wat daar in haar oor was, vir hom kon aangee nie.

Sy het die padkosbak toegemaak en hulle het gery.

“Bliksem, Ingrid, ek kan dit nie meer uitstaan nie,” het hy gesê toe hulle die buitewyke van die stad binnery. “My werk ly daaronder en ek weet nie wat gaan ons maak as jy teruggaan werk toe nie. Miriam is oud, sy kan nie huishou én die kind oppas nie. Netnou loop sy uit skone moedeloosheid aan en dán weet ek wragtig nie wat ons gaan maak nie.”

“Dawid, jy weet mos voor jou siel Miriam sal nie …”

“Nee, Ingrid, jy’s verkeerd, ek weet niks meer nie! As ék in agt weke se tyd kon oud word, Ingrid, tot gatwordens toe sat, wil ek nie eens probeer dink hoe moet Miriam voel nie. Dis nie haar kind nie.”

“Miskien moet ek iemand kry om Miriam te help met die was- en strykgoed. Net vir ’n maand, tot dit beter gaan. Sy sal weet van iemand wat werk soek.”

“Liewe moer, Ingrid, ons kom skaars uit met die geld wat ons het! Zettie praat van ’n Kinderkranskamp en Teresa vra ’n nuwe raket. Laas maand het ek nie eens die dankofferkoevert ingegee nie. En nou kom praat jy van nóg geld uitgee!”

Daar was ’n onrus in haar oor geld. Dawid se banksake was by ’n ander bank op die dorp. Maar sy het tekenmagte op sy rekening gehad. Miskien moet sy ’n bankstaat trek en self kyk of dit so benard is as wat Dawid voorgee.

“Ek het maar net gedink dat ekstra hulp …”

“Jy dink onnosel. Vergéét dit, Ingrid.”

Sy wou hom aanvat oor die geld waarmee hy poker speel en dat hy nie sy sak toeknyp by die gholfklub nie. Maar sy het eerder geswyg, want die dag wat voorgelê het, was lank, en sy het nie die krag gehad om vroegoggend al ’n bliksemstorm te oorleef nie.

Beter om ’n buffer te skep. “’n Bietjie koffie?” en sy het die fles in die ry oopgeskroef.

In antwoord het hy die motor onnodig teruggerat, en vinniger gery as waarmee sy gemaklik was.

“Ek sê nou vir jou, Ingrid, ons loop nie vandag by daardie spesialis weg sonder antwoorde nie. Ek wil weet presies wat is verkeerd met die kind, en ek wil dit vandag weet.”

Wat kon sy sê?

Alles wat Dawid gesê het, het sy al honderde male deurgesif. Haar opstand was niks minder as syne nie. As hy die situasie nie kon uitstaan nie, hoe moes sy dit uitstaan? Immers was hy bedags by die werk, saans by vergaderings en komitees, of hy kon gholfklub toe vlug. Sy was vier-en-twintig uur per dag aan diens. Sonder behoorlike slaap; sonder antwoorde of raad; met ’n power ondersteuningstelsel en boonop ’n tanende geloof in haar eie moederskap.

“Hóór jy my, Ingrid?”

“Ja, Dawid, ek hoor jou.”

“Het jy die brief wat Oudokter gegee het?”

“Ja, Dawid, ek het dit.”

Die spesialis was nie in die minste ontsteld nie, asof hy elke dag van sy lewe só ’n baba hanteer. Ore, keel, maag, urine, stoelgang, longe, fontanel. Daar was nie ’n plek waar hy nie gedruk en gekyk en geluister het nie. Toe hy klaar is, het Dawid Alexander gevat en buite in die gang gaan staan sodat sy en die dokter mekaar kon hoor.

Hy kry niks om oor bekommerd te wees nie, was sy uitspraak. Fisiek is die outjie gesond. Party kinders neig maar tot koliek. Waarskynlik ’n melkallergie. Maar siende dat hulle al die pad gekom het, gaan hy ’n klompie toetse laat doen.

Rond en bont deur die hospitaalgebou. Eerste verdieping toe vir dit, derde verdieping toe vir dat. X-straalkamer toe.

Middelmiddag was hulle terug in die spreekkamer. Gedaan. Dawid se oë was versonke. Sy was honger en dors. Asof hy oorgegee het, het Alexander met oopgespreide arms op haar skoot geslaap.

“Staak die borsvoeding,” het die spesialis gesê. Sojamelk voorgeskryf. Nuwe soort slaapstroop. Gesê sy moet stadigaan begin met vaste stowwe, want die outjie is ondergewig.

Tegelykertyd wou sy histeries aan die lag en aan die huil gaan. Vaste stowwe? Wat sy hóé in hom moet inkry?

“Indien sy toestand nie binne twee weke verbeter nie, bring hom terug,” en hy het die voorskrifblaadjie losgeskeur. Hy moes die radeloosheid op haar gesig kon sien. “U begryp tog, mevrou, dat die maak van ’n finale diagnose nie so eenvoudig is nie. As sy toestand nie verbeter nie, sal dit dalk nodig wees om hom ’n paar dae lank vir waarneming op te neem.”

“Ek begryp.”

Maar in haar was daar niks, níks wat enigiets wou of kon begryp nie. Vlak voor haar oë het die hoop wat daar in haar bestaan het, omgesit in wanhoop.

Toe die rekening twee weke later opdaag, het sy gewens sy hoef dit nie vir Dawid te wys nie.

“Bliksem, Ingrid, ons was skaars ’n halfuur by die man! Hoe kan hy só ’n rekening stuur?”

Ag, Here, hoe moes sy weet? “Hy’s ’n spesialis, Dawid. Ons moet aanvaar sy konsultasies is duurder as …”

“Spesialis se moer, man! Wat het hy miskien vir die kind gedoen? Net ’n klomp stront aan ons afgesmeer.”

Dit het gelyk of Dawid bo-op haar wou spring. “Dawid, ons moet iewers begin om …”

Hy laat haar nooit klaar praat nie. “As jy hierdie moerse rekening as ’n begin sien, en dié vir die spul toetse is nog nie eens bygereken nie, wat sien jy dan as die einde?”

“Hy het gesê ons moet Alexander terugbring vir …”

Rys op van woede. “Terugneem vir wát?”

Sy het nie vir hom ’n antwoord gehad nie.

Dalk was dit die hemelhoë rekening wat op niks uitgedraai het, maar sy het daardie dag gemerk as die eerste maal dat Dawid Alexander geslaan het. Twee harde houe op sy bobeentjie. Toe raap sy Alexander voor Dawid se hand weg en hardloop olienhoutboom toe, waar sy gehoop het hy in haar arms sou tevrede wees terwyl hy die spikkelskadu’s dophou.

Hy was toe tien weke oud.

En daar onder die olienhoutboom, in die koue van die náwinter wat hulle omvou het, het ’n vreemdsoortige teerheid en erbarming in haar wakker geword. Tingerige kind met die glasblou oë. Raaiselkind wat roep en roep, maar niemand begryp sy taal nie. En sy het besluit: Al kos dit haar laaste druppels krag, sy sou hom liefhê en probeer verstaan. As niemand anders dan vir hom wou baklei nie, sy sou.

Jy sit lank met hom in die koue onder die olienhoutboom. Tot jou oë droog is en hy in jou arms slaap. Jou vingerpunt stryk die wenkbroutjies plat. In sy slaap sug hy en sy onderlip bewe. ’n Geluidlose huil begin weer by jou oë uitloop.

Niemand mag hom seermaak nie. Jy sal sy skild wees.

Want hy is klein.

En hy kan nie terugslaan nie.

Daar was tog tye dat sy huilery stilgeraak het. Verander het in ’n sagte, klaende gekweel. En soms, net soms, het hy verstil in ’n doodse slaap. Ure aaneen. Asof sy liggaampie só uitgeloog was dat hy uit sy eie bestaan weggeglip het na waar daar stille waters van rus was.

Presies twee jaar en twee dae ná sy geboorte het Alexander se huilsessies opgehou. Net so. Op ’n Sondagoggend. Een oomblik het hy nog traanloos op ’n kombers op die stoep sit en gil en skop, sy hande geflap en die bottel koue melkkoffie wat sy na hom uitgehou het, uit haar hand weggeklap. Die volgende sekonde het hy stil geword en sy kop gedraai asof hy na iets luister.

In die stilte van die wintersoggend het die gelui van kerkklokke deur die dorp gebeier.

Gevries in haar spore het sy sy oorblufte gesig dopgehou. Daar was herkenning, menslikheid, in sy oë. Hy het sy kop na haar gedraai en in haar oë gekyk, vorentoe geleun en sy vingertjies na haar uitgesteek. Toe sy afbuk en haar vingers om sy hand krul, het sy lippe klankloos mamma gesê.

Sy was versteend.

Toe het hy sy oë weggedraai en sy kop gekantel, met ’n gesig vol vreugde na die kerkklokke geluister. Vir een kortstondige minuut was hy nie weggebêre op ’n geheime eiland waarvan net hy geweet het nie.

En al was sy van niks anders seker nie, was sy seker dat hy wéét sy is sy ma.

Tot die klokke stilraak, het sy verstok gestaan. Verbluf oor die byna tasbare stilte wat oor die stoep en die huis gehang het. Haar verkyk aan die blinkheid in sy fletsblou oë. Hoe sy lippies oopgaan in ’n glimlag.

Here, vir daardie paar sekondes was hy normaal. Vir die eerste keer in baie honderde dae het hy die gordyn weggeskreef sodat sy iets van die mens binne-in die glasborrel kon raaksien.

Stadig het sy agteruitgeloop om hom nie te verskrik nie. In die kombuis het sy by die koppiekas vooroorgesak en gehuil. Want vir die heel eerste maal was sy doodseker hy kon lag, en dat hy nie doof was nie. En dat sy lippe mamma kon sê.

Sy het kamer toe geloop om vir Dawid te vertel. Maar sy kon hom nie wakker kry uit sy dronkmanslaap nie.

Sy maak ’n bakkie met vier vingers, druk dit in die kerriepappery en bring haar hand tot by haar lippe. Die helfte van die lou kos beland op haar sweetpakbroek. Sy lek haar vingers af en probeer die plas op haar broek opvee, maar dit word ’n nóg groter gemors. Die kerrie is verstikkend skerp en brand haar mond. Maar haar honger is groter as haar weersin.

Steek haar vingers weer in. Kos is kos. Vinniger. Moenie kou nie, sluk net. Moenie met haar tong rondvroetel nie, netnou kry sy ’n sening of ’n beensplinter. Skep, sluk, skep, sluk.

Voetstappe in die gang.

Gou eet, jy weet nie wanneer gaan jy weer kos kry nie. Later, as niemand kyk nie, kan jy jou broekspyp boontoe rem en die kerriekol skoonsuig. Dalk laat hulle jou badkamer toe gaan.

Rinkelende sleutels. Klank van metaal op metaal.

“Kom, kolonel Herselman wag.”

“Kan ek asseblief toilet toe gaan?”

In die badkamer weier die vrou botweg dat sy die toiletdeur dig toemaak. “Los die deur op ’n skreef,” sê sy.

Die eerste dun urinestroompie bring trane van verligting in haar oë. Sy pers elke druppel uit, en verlang met ’n skroeipyn na die bekendheid van haar eie huis. Gordyne toetrek. In die skemer kamer gaan lê en probeer uitwerk hoe dit kon gebeur dat sy nege jare lank wag gehou het oor Alexander, en toe op ’n krisisoomblik aan die slaap kon raak.

Nee, sy wil nie huis toe gaan nie. Die stilte sal haar van haar verstand af dryf. Eerder by Gunter op die kraalmuur gaan sit. Sommer die berge in loop en nooit weer terugkom nie. Loop tot haar voete stukkend is en sy van uitputting en ontwatering en hartseer dood neerval. Tot sy in ’n nagdonker niksheid wegsink, waar sy kan vergeet om Alexander te onthou.

Here, dit kán mos nie wees nie. Hoe kon hulle ’n kombers oor hom gooi en die trollie by die voordeur uitstoot, asof afskeid nie saak maak nie.

Weg.

Vir ewig.

Altyd lief gewees vir stil, donker wegkruipplekke. Onder die beddens, in klerekaste, kop toegetrek in die lappeboks, opgekrimp in die besemkas wat soveel jare lank sy skuilplek was.

Hou op dink. Hou op dink. Hou óp dink.

Sy rol die laaste velletjies van die toiletrol af. Toe sy die toilet spoel, druk die vrou die deur dadelik verder oop.

“Kom, maak klaar dat ons kan loop.”

Sy sukkel by die wasbak. Die warmkraan is met ’n draad vasgedraai en sy kry nie die kerrietaaisel met koue water van haar naelvliese afgewas nie. Daar is nie ’n handdoek nie. Vee haar hande aan haar broekspype droog. Los die kerriekol, dit sal nie met koue water skoon kom nie.

“Hoe laat is dit?”

“Twintig voor nege.”

Dit kan nie wees nie. “In die aand?”

“Ja. Maak klaar.”

“Hoe lank het ek dan geslaap?”

“Bietjie minder as ’n uur. Kom.”

Wat is ’n uur gereken teen nege jaar se slaap wat sy agter is? Eindelose nagte vol ure waarin Alexander haar uit haar slaap kom wakker maak het. Haar aan haar nagklere deur die deurmekaar huis rondgetrek het tot sy wou omval van ellende. Ligte aan- en afgeskakel het tot die ligwisseling in haar oogkasse wou ontplof. Met die beiteltjie gekap dat dit bedags steeds deur haar kop eggo terwyl sy mense se tjeks wissel en besighede se sakke bronsgeld staan en weeg.

“Ek … ek …”

“Kom, mevrou Dorfling, kolonel Herselman wag.”

Die stoel waarop sy vroeër gesit het, is weggeneem. Hoe lank sal sy hierdie keer op haar voete moet staan? Die man sit met ’n pak fakse voor hom op die lessenaar. Vlugtig registreer sy in die verbygaan enkele van die onderstebo woorde op die boonste faks. … medico-legal post mortem …

“Goed geslaap?” Hy kruis sy vingers en lê agteroor op die draaistoel. “Jammer ons kon jou nie meer gerief gee nie.” Hy trek die pak fakse nader en stamp dit haaks. “Troos jou daaraan, jy sal nie vannag hier slaap nie. Ons gebruik die tydelike sel by Moord en Roof net vir kort tye van eensame opsluiting. Meesal vir dinktyd en besinning.”

Staan verbouereerd rond. “Waar gaan ek dan slaap?”

“In die polisieselle.”

Haar asem ruk terug tot laag in haar maag. Here van genade, nee. “Beteken dit in die tronk?”

“Sê maar so, ja. Jy is ’n verdagte, mevrou Dorfling. Daar is onopgeklaarde sake wat spruit uit die lykskouingsverslag. Solank jy ’n verdagte is en aangehou word vir ondervraging, word jy in die polisieselle aangehou. En ons sal jou nie laat gaan voor ons nie honderd persent tevrede is met die ondervraging nie.”

“Hoeveel keer moet ek nog sê: julle ondervra die verkeerde mens. Ek het niks te doen met my kind se …”

“Nee, mevrou,” en hy kom regop en steek sy hand onverbiddelik in die lug. “Ons vermoed jy het iets daarmee te doen. Ons is speurders: ons werk met getuienis, met lykskouingsverslae, harde feite. En daarvolgens …”

“Daarvolgens wát?”

Wát kan in die lykskouingsverslag en in die klomp fakse geskryf staan, anders as dat Alexander verdrink het? Met wie het die man almal gepraat? Buitendien, wat kon enigiemand gesê het wat van háár ’n verdagte kan maak?

“Kan ek asseblief die verslae deurlees?”

Hy druk die fakse in die lêer en sit sy hande besitlik daarop neer. “Wat in hierdie dossier staan, mevrou Dorfling, is uitsluitlik vir die oë van die ondersoekbeampte bedoel.”

“Maar ek het tog die reg om te sien wat daarin staan.”

“As jy jou regte nie verstaan nie, kry ’n prokureur om jou by te staan. Ons het dit reeds vroeër gesê.”

“Ek het niemand nodig om my te verdedig nie, want ek hét niks om te verdedig nie.”

“Jou posisie is moontlik meer benard as wat jy dink, mevrou Dorfling.”

“Ek weet dit is nie.”

In die middel van haar sin het hy na die vrouespeurder omgedraai. “Kaptein,” en hy ta-tate-ta met die merkpen op die lessenaar, “maak weer ’n aantekening, met die tyd daarby, dat die verdagte regsverteenwoordiging weier.”

Sy moet haar nie verknies oor verslae en getuienisse nie. Daar is niks wat enigiemand kan sê om haar skuldig te maak nie. Die waarheid is dat dit ’n tragiese ongeluk was. Al fout wat sy gemaak het, was om aan die slaap te raak terwyl Alexander die kaassmeerpot leeg geëet het. En toe gebeur dit. Dis al. Sy moet haar nie laat bedreig nie.

“Jy het nou tyd gehad vir rus en besinning, mevrou Dorfling. Nou kan ons voortgaan.”

Moenie dat hy agterkom sy het niks gedink en niks besin nie, maar ’n doodse slaap geslaap. Dwarsdeur die stank wat uit die mat opslaan. Haar lyf het nie eens agtergekom sy lê op ’n harde houtbank nie.

Hy vat ’n pen, maak die lêer oop. “Outisme is ’n lewenslange toestand, mevrou Dorfling. Volgens die rekords kon die laaste nege jaar beslis nie vir jou maklik gewees het nie.”

Is dit moontlik dat daar agter sy klaarblyklike hardheid tóg iewers ’n plek van begrip is? Of is dit ’n benaderingstaktiek waarmee hy haar wil sag knie? “Dit was nege moeilike jare, ja.”

“Jou ouers: het jy enige bystand van hulle ontvang?”

“My ouers is oorlede voor ek getroud is.”

“Broers of susters op wie se ondersteuning jy kon terugval?”

“Ek het ’n suster, maar sy woon oorsee. Ek sien haar nooit.”

“En jou oorlede man se familie?”

Here, sy wil nie terugloop op daardie ou paaie nie. Hoe hulle haar in die woestyn agtergelos het ná Dawid se dood. Nooit ’n sent uitgehaal om haar te help nie. Nie eens gebel as Teresa of Zettie verjaar nie. Altyd onverdraagsaam teenoor Alexander. Voor Dawid se dood darem soms kom kuier. Snags wattepluisies in hulle ore gedruk vir die gekap van die beiteltjie. Hulle kamerdeur gesluit sodat hy nie kon inkom om hulle juwele en horlosies te verniel of die mure en hulle nagklere met pampoen te besmeer of hulle kamerlig te knip-knip-knip nie.

Miss Ingrid, het Miriam een oggend ontsteld by die bank kom sê, die oumissus slaan vir Boetatjie met die houtlepel. En die oumaster skree op hom oordat hy nie wil oatspap eet nie. En die oumaster het die lappeboks bo-op die hangkas gesit, nou’t Boetatjie nie ’n lêplek nie.

“Ma,” het sy die middag ná werk gesê, “Alexander eet nie oatspap nie. Hy eet níks wat klonterig is nie. Ma moenie hom slaan as hy …”

“O? En wie moet hom dan slaan?”

“Ons weet nie wat is verkeerd met hom nie, Ma. Maar ons weet hy is anders as gewone kinders.”

“Julle wíl hom nie slaan nie. Dis dié dat hy so ’n stoute klein helsem is. Dis omdat jy …”

Daar het ’n gloed oor haar voorkop uitgeslaan. “Ma, laat ons mekaar vandag baie mooi verstaan: in hierdie huis besluit net ek of Dawid wanneer Alexander ’n pak moet kry.”

Skielik het almal gelyk op haar afgepyl. Skoonfamilie, Dawid. Iewers op die agtergrond het die middagtrein gefluit en Alexander het gillend met sy kop teen die gangmuur vasgehardloop. Later kon sy nie onthou wie wát gesê het nie. Maar hulle het soos ’n stormbrander oor haar gebreek. Was dit nie vir Teresa en Zettie wat weerskante van haar kom skerm het nie, sou sy alleen voor die brander gestaan het.

Lank nadat almal al geslaap het daardie nag, het sy soos ’n doofblinde met Alexander op en af in die straat geloop. Gewens die Here wou hulle lewend wegneem na ’n plek waar Alexander se andersheid nie saak maak nie.

Maar sy het geweet daar bestaan nie so ’n plek nie.

“Ma?”

Toe sy omkyk, was Teresa twee treë agter haar in die flou lig van die straatlamp. “Laat ek hom ’n bietjie stoot, dan gaan slaap Ma.”

Mond vol trane oor die kaalvoetkind wat in die nag na haar toe kom. Los die stootkar en sit haar arms om die skraal skouers. “Ek sal nie kan slaap as jy alleen hier buite is nie.”

“Ma het nie eens vanaand iets geëet nie. Moet ek vir Ma ’n broodjie gaan maak en hiernatoe bring?”

“Dit sal lekker wees, my kind.”

“Ek hoop Ouma-hulle ry sommer mÔre.”

Terwyl Teresa wegloop, het sy haar agternagekyk en sy kon glad nie uitwerk hoe om haarself in gelyke stukke op te sny sodat elkeen na aan haar ’n regverdige deel kry nie.

Behalwe met Dawid se dood, het sy haar skoonouers laas gesien toe Alexander omtrent tussen drie en vier was. Wat sy goed kan onthou, is dat sy toe al geweet het Alexander is outisties.

Daardie keer sou hulle twee weke bly. Op die sesde dag is hulle vort. Dikbek en opgeblaas. Geen mens kan dit hier uithou nie! Dis ’n malhuis! Outisme is ’n treurige verskoning! Dis omdat julle die kind sy sin in alles gee en hom nie tugtig nie! Al wat hy kort, is ’n goeie drag slae! Ons het gekom om te rus en te kuier, en al wat ons doen, is keer en gryp en vashou! Waar het jy al gesien mens los ’n kind snags alleen om die huis met ’n beitel af te kap? Van wanneer af het hy die reg om almal se lewens soos ’n demoon te regeer? Hy maak en breek soos hy lus het, hy skop in julle gesigte en eet soos ’n barbaar met sy hande! En julle los hom!

Dit was ’n loodsware berg wat van haar skouers afgetel word toe hulle wegry. Tegelykertyd ook ’n splinternuwe loodswaarheid wat op haar kop neergesit word. Want van daar af aan het Dawid sy laaste bietjie regsinnigheid verloor. Hy het Alexander rondgeruk. Sy drinkery het ’n gewoonte geword, sy gesigvel ’n opgeblase netwerk van rooi aartjies. Hy het opgehou om Teresa en Zettie met hulle huiswerk te help. Geheel en al opgehou kerk toe gaan en met sy galbrakery teen die Christendom begin. Snags voor die televisie gelê; afgekordon van alles. Dikwels gaan slaap sonder om te bad, sodat sy snags die sweetwalm aan sy lyf kon ruik. Baie oggende werk toe gegaan sonder om te skeer; die vorige dag se verkreukelde hemp en broek weer aan sy lyf.

“My man se ouers het hulle onttrek. Behalwe destyds toe hulle afgekom het met sy dood, hoor of sien ek niks van hulle nie.”

“Hoekom sou dit wees, mevrou Dorfling?”

Sy sluk aan die taaiheid in haar mond. “Hulle kon Alexander nie verdra nie. En ek dink hulle het my geblameer oor my man se dood.”

Hy skryf in die lêer.

Die nasmaak van die kerrie kook in haar op.

“Jou kerkverband en die besonderhede van jou predikant?”

Hakkel. Vee ’n haarstring van haar voorkop weg en voel die koue vel van haar hand se rugkant teen haar neusbrug. “Amptelik is ek ’n lidmaat op die boeke van die NG Kerk.” Sluk die hoes terug. “Maar ek het geen kontak meer met die kerk of die predikant nie. Ek ken ook nie sy telefoonnommer nie.”

Hy kyk wantrouig op. “Ag, kom nou, mevrou Dorfling, jy bly op ’n plattelandse dorp waar elke siel die dokter en predikant en prokureur en hospitaal se telefoonnommers uit hulle koppe ken.”

Hoekom glo hy haar nie? Wat laat hom dink die predikant was op die lang duur bestand teen ’n besete kind wat elke diens van die lofgesang tot by die uitspreek van die seën ontwrig? Op die bank spring en hande klap terwyl die wet en geloofsbelydenis voorgelees word, in kollektetyd die bord wegslaan en histeries lag as hy luister hoe die geld wegrol.

Wat laat hom dink sy was op die lang duur bestand teen die gemeente se renons? Draaiende koppe en fronsende gesigte as sy by die kerk instap en met Alexander in die agterste bank gaan sit. Eenmaal wou sy op die galery gaan sit, maar daar was ’n kennisgewing op die trap: Koorlede alleenlik. Seker bang Alexander bespring die orrelis en dryf haar van haar wysie af.

Die laaste wig tussen haar en die predikant is ingeslaan oor die manier waarop hy Dawid in die laaste ses maande van sy lewe vertrap het. Honderde male het sy al in die diepnag gewonder of Dawid sou gespring het as dit nie dáárvoor was nie.

“Ek was seker ses jaar laas in die kerk. Die moederskamer was onbruikbaar en ek kon nie waag om met Alexander in die kerk te sit toe hy groter was nie.”

“Het jou man soms beurte geneem om na die kind te kyk sodat jy kon kerk toe gaan?”

“Nee, my man het hom nóóit opgepas nie. Al waarmee hy gehelp het, was om hom Sondae te neem om te gaan perdry.”

Haar oë krap soos sandsuiker. Hoekom delf die man in haar kerklewe? Wat het dit met Alexander se verdrinking te make?

Hy lek sy middelvinger en duim nat en trek ’n faks uit die stapel, lees en skud sy kop. “Dit blyk dat jy die perd wou verkoop. Maar dít later. So, jy beweer jy was ses jaar laas in die kerk?”

Dan wás hulle by Gunter. Net hy weet sy wou Lucy verkoop. Nie wóú nie; moes. Waar anders kon sy op kort kennisgewing die geld vandaan kry om die bedrag wat sy Vrydag by die toonbank kort was, terug te betaal? Kalm bly. Hy moenie agterkom sy het geskrik nie. Gunter weet waarvoor sy die geld nodig gehad het; hy sou vir hulle gesê het.

“Ja.”

“Is jou man dan nie omtrent vier jaar gelede uit ’n kerk begrawe nie?”

Sy moenie sommer net praat sonder om te dink nie. Fyntrap. Sy verstand is skerper as ’n slagmes. “Nee, my man is veras sonder roudiens. Ek het gedink jy bedoel ’n gewone erediens.”

“Moenie my vrae verdraai nie, mevrou Dorfling. Antwoord wat ek vra en antwoord die waarheid. As jy beweer jy was ses jaar laas in die kerk,” en hy vryf die kant van sy vuis oor die lessenaar en pen haar vas met sy oë, “dan moet dit presies so wees. Jou wyksouderling en wyksdiaken se besonderhede.”

Hoekom vra hy oor onbenullighede waarop sy nie klinkklare antwoorde het nie, of waaroor sy bang is sy gee ’n antwoord waaroor hy haar kan kats?

“Ek het geen benul nie. Daar was in jare nooit ’n diaken by my nie, want hulle weet ek het nie dankoffergeld nie.”

Soos in ’n dowwe droom onthou sy die keer toe Dawid die dankofferkoeverte vir die predikant gaan teruggee het en gesê het gee is iets wat van twee kante af kom. Here, hy was woedend toe hy by die huis kom. ’n Nuwe bottel brandewyn oopgemaak en teenoor háár afgegaan. Gesê hy subsidieer nie luukse strandhuise en oorsese toere nie, en dít terwyl die gemeente in geldelike nood rondworstel.

“Die laaste keer toe daar ’n ouderling in my huis was, was destyds met my man se dood. En hulle het lankal weggetrek uit die dorp.”

“Jy het dus geen kontak met die kerk of kerkstrukture nie?”

God weet, baie dae het sy met ’n seerheid kerk toe verlang. Na die diep basnote van die orrel, die lig wat deur die kerkvensters filtreer. Om net een maal die soetheid van die Nagmaalwyn te ruik; ’n blokkie van Hannah se tuisgebakte soetsuurdeegbrood met Nagmaal op haar tong te proe.

Baie nagte as sy by Alexander gewaak het, het sy in haar gesangboek geblaai. Gekyk na óú goed van vergange tye. Soms gehuil as sy afkom op datums en aantekeninge. Mirna-hulle doop. Zettie wissel eerste tand. Brei Dawid se kabeltrui klaar. Gister teruggekom van neuroloog. Lida voorgestel as diakones.

Koffieringe, droë blare van die mopboom by die kerktrappe. Partymaal het sy die bekende gesange opgesoek waar die dun bladsye bruin gevat was, en die wysies in haar binneste geneurie. Teruggedink aan ’n tyd wat anders was, toe daar nie oorlog in haar lewe was nie. Toe sy en Dawid en die dogters Sondae ná kerk by Mirna-hulle se huis in die koel skadutuin gaan tee drink het. ’n Tyd toe sy en Hannah saans tot laat gesit het om tafellappe te verf vir die kerkbasaar se naaldwerktafel. Tannie Koekoes wat by die tuinhekkie staan en wag dat hulle haar oplaai kerk toe.

U goedheid, Heer, kan ons nie peil nie …

Eendag het sy by Gunter op die kraalmuur gesit en kyk hoe loop Lucy al in die rondte met Alexander. Grys middag vol dreigende reën. Grysheid in haar hart ook.

“Gunter,” het sy gevra, “wie en wat is die kerk?”

Hy het sy hande tussen sy knieë bymekaargevat, lank gedink. Tot sy nie geweet het of hy haar sou antwoord nie.

“Ek kan jou nie antwoord nie, Ingrid. Want ek verstaan self nie die kerk nie.”

“Wat behóórt die kerk te wees?”

Tuur weg. “’n Instrument van God.”

Asof Dawid lewend voor haar gestaan het, het sy die gebelgdheid en toorn op sy gesig teruggeroep daardie laaste maal toe hy die predikant die deur gewys het. “Watter God, of watter god?”

“Dis kompleks, Ingrid. Los ’n redenasie oor die kerk uit. Dis ’n sirkel sonder eindpunt. Hou vir jouself kerk in jou kop.”

“Hoekom gaan jy nooit kerk toe nie, Gunter?”

“Lang geskiedenis wat ek verkies om nie te herroep nie.”

Hy het van die kraalmuur afgewip en aangestap na waar die perd met die slapende kind op haar rug gaan staan het.

Sy het ook afgespring en voor hom ingedruk. “Sê my, Gunter: hoekom gaan jy nooit kerk toe nie?”

Troebelte in sy oë. Klein fronsie op sy voorkop. “Ek is nie ’n kerkmens nie, dis al.”

“Hoekom nie?”

Kyk haar. Kyk haar. Kyk haar.

“Want ek is ’n Godsmens. Dis twee konsepte wat heel dikwels onversoenbaar is. Dis presies wat ek ’n week voor Dawid se dood vir hom gesê het. Dawid was verbitterd teenoor die gemeenskap, maar veral teenoor die kerk. Ná wat tussen hom en die kerk gebeur het, kan mens hom nie verkwalik nie. Maar sielsgewyse het dit hom duur gekos. Kry jóú bitterheid afgewerk, Ingrid, dis regtig nie die moeite werd nie. Regtig nie.”

Toe druk hy haar sag met sy voorarm eenkant toe en gaan tel die slapende kind van die perd af.

Daar was duisterhede oor Dawid waarvan net Gunter geweet het. Dikwels het sy die behoefte gehad om hom uit te vra oor Dawid, maar die moed het haar kortgekom. En al sou sy alles weet, kon sy hom nie onder op die rivierbedding gaan optel en aanmekaarwerk nie.

Die man se stem klap teen haar oortromme.

“Ek het jou ’n vraag gevra, mevrou Dorfling, en ek wag steeds vir ’n antwoord!”

“Ekskuus, ek kan nie onthou nie.”

Vroetel met sy vingers deur sy borselhare. “Asseblief, mevrou Dorfling, jy rek my geduld te ver. Moenie.”

“Ek is moeg; ek sweer ek het nie gehoor …”

“Leef jy kerkloos?”

Kyk op. Kyk in sy oë. “Ja, ek leef kerkloos.”

“Enige spesifieke rede daarvoor?”

“My man, later ek ook, was in groot konflik met die kerk.”

Hy laat sak sy hand en skryf. Kyk weer op, skiet ’n volgende vraag op haar af. “Spesiale onderwysers of bekwame mense wat jy gebruik het in die onderrig van jou oorlede kind?”

Sy sien die gevaarhoek. In haar sufheid sal sy haar woorde moet weeg; dit moenie klink asof sy Alexander aan die genade oorgelaat het nie. Want sy het nie. “Alexander was vrygestel van skool. Onder die dorpsmense was daar niemand wat belanggestel het om te help nie. Dalk het hulle nie kans gesien nie, of nie genoeg kennis gehad nie, ek weet nie. Hy was moeilik en dit het baie gevra om na hom te kyk. Laat staan om hom te leer. Hy kon nie leer nie. Behalwe ek en Miriam het niemand met hom gewerk of hom onderrig nie.”

“En jou ouer dogters?”

“Toe hulle in die laerskool was, het hulle soms met hom gespeel. Ek weet ook nie of mens dit speel kan noem nie. Hy het nie verstaan hoe om te speel nie. Op hoërskool het hulle gehelp as ek hulle gedwing het. Deesdae kom hulle soms vakansietye huis toe, dan help hulle ’n bietjie. Maar hulle …”

“Jy het sopas gesê niemand behalwe jy en Miriam het met hom gewerk nie. Nou sê jy die dogters het gehelp.”

“Ek dink dis duidelik wat ek bedoel het.”

Trommel sy vingerpunte op die bruin lêer. “Mevrou Dorfling, hiér besluit ek wat is duidelik en wat nie. Was jou kind in die Kinderkrans? ’n Speelskool? In die kleuterkerk?”

Dit klop in haar kuiltjie. “Ek het al hoeveel maal gesê: Alexander was outisties. Het jy enige werklike idee wat outisme is?”

Hy kom agter die lessenaar uit, loop weer in stadige sirkels rondom haar. “Moenie bekommerd wees oor my kennis van outisme nie, mevrou Dorfling. As ek dalk dom voorkom, moet ek jou waarsku: ek is nie dom nie. En moenie my vrae probeer omseil nie. Antwoord wat ek vra: Was jou kind in die Kinderkrans, of in ’n speelskool, of betrokke by die kerk se kleutergroep?”

“Nee.”

“Jy het dus nie stimulerende leermetodes gevolg nie?”

Sy sug. Dis asof die asemteug vanuit iemand anders se lyf kom. “Dis nie só nie. Dis net dat ons … dat ek …”

Hy onderbreek haar. “Jy het vroeër gesê jou vriendekring was klein. Korrek so?”

“Kan ons asseblief een onderwerp afhandel voor ons met die volgende een begin? Ek kan nie so deurmekaar dink nie.”

“Al my vrae, mevrou Dorfling, sal uiteindelik een prentjie vorm: die dood van jou kind en die gebeure wat daartoe gelei het. Ek wil al jou vriende se name, telefoonnommers en adresse hê. Begin by dié wat die nouste by jou betrokke was. Elkeen, moet niemand uitlaat nie.”