Читать книгу 'n Dorp soos Silwer Streams - Barend Vos - Страница 17

“Ek kan nog die deurmekaargeit van die preek vat, jy weet?” kla Piet Paai en rangskik nog ’n paar stukkies hout op die vuur. “Daar is darem mooi gedagtes tussenin. As jy mooi luister. Maar hoekom tog so lánk!”

Basie Hechter laat nie op hom wag nie; dit is immers sy tuisveld dié. “Daar is weinig aspekte rakende openbare voordrag waarvan ek nie kennis dra nie. Geslag ná geslag redenaars is onder my hande deur, soos jy goed weet. ’n Hele aantal het die provinsiale eindrondes bereik. Daar was selfs die jongste Vogel-dogter wat tweede in die nasionale kompetisie was. En kyk waar bevind sy haar –”

“Sorry, Schalk!” val Piet Paai hom skielik in die rede, “ek kom top gou op!” Tot sy misnoeë sien Basie dis nie ’n kwessie van aanvul nie; Schalk Volschenk se glas is reeds dolleeg. Hierdie weldeurdagte redevoering word dus onderbreek deur ’n kafeebaas wat ’n suipende skoolhoof in sy kwaad sterk.

Maar dit blyk dat Piet tog geluister het. “Ja, goed, Basie,” sê hy terwyl hy sy drankie-rondte ook by die drie vrouens maak wat na die mans sit en luister, “maar wat het ou Saais Vogel se kind nou met die deurmekaar dominee te doen?”

“Wel, dit is my oorwoë mening dat hy bloot sy draad verloor!” roep Basie uit en kyk vinnig of die vrouens sy argument volg. “Oftewel, hy spin hom toe in ’n web van onwaarskynlike formuleringe. Dan raak hy iewers die kluts kwyt, en dan gaan hy maar net so aan en aan en aan. Soos ’n nimmereindigende peloton marsjerende miere.” Te laat besef Basie dat sy akkurate vergelyking weer die bekende snaar by Piet laat tril het. Hy kan homself skop! Hy vat ’n diep sluk, loer dan of Marie dit raakgesien het.

“Noudat jy daarvan praat,” val Piet dan ook gretig in, “ek het mos so ’n luitenant op die grens gehad. Hy het die grootste klomp nonsens gepraat, jy weet? Aangekarring en aangekarring, net om iets te sê.”

Almal weet Piet Paai het drie maande lank as ’n kok in Oshakati se onderoffisiersmenasie deurgebring, maar hy sal ná al die jare steeds volhou om dit te laat klink asof hy die grensoorlog op eie houtjie gewen het. Basie het al dikwels gewonder hoe ’n mens kan toelaat dat jou hele lewe ’n storie word.

“Ek kan hom nie hóór nie!” sê Marie skielik.

Basie skrik, maar dis pure gewoonte – sy lewe lank weet hy Marie trek altyd met ’n uitroepteken weg.

“Hoe langer hy so blêrriewil aangaan,” sê Marie en klap die lui vlieg voor haar gesig weg, “hoe meer begin hy te mompel! Ek hoor elke Sondag net die ‘toemaar, toemaar’ teen die einde. Asof ons kinders is wat hy moet troos!” Sy kyk na Hanna van Piet, asof sy ondersteuning soek, maar dié hou die bak tjips vir die skoolhoof se vrou. “En almal sit en wag dat hy iets moet sê van die lyk wat hy gister by die bruggie gekry het, maar nee! Of het júlle dalk iets gehoor? Hy’t mos niks gesê nie?” Marie klap haar tong. Soos ’n skoolsekretaresse vir kinders wat kanse vat. Hechter-die-Vegter. Basie vat ’n roekelose sluk; haar aandag is nou elders.

“En daai ou vaal vroutjie van hom,” stoom Marie voort, “dié vaar nie veel beter met die vrouebidure nie! Praat aanmekaar van die tyd toe sy op universiteit was. Ook maar daar vasgehaak. Pleks hulle het liewerster daar gebly!”

Basie is jammer vir Marie, wat nooit die geleentheid gehad het om verder te studeer nie. Dit sou haar ’n bietjie blootstelling aan ’n groter wêreld gegee het. Nou koester sy ’n wrok teen geleerdheid en veg sy maar haar gevegte op die tuisfront. Gelukkig tref dit hóm hoofsaaklik net oor naweke.

“Nou maar kom ons drink daarop!” is Schalk Volschenk se reaksie.

Hoe jammerlik voorspelbaar, dink Basie. Dis nou Marie se baas wat so praat. Die sogenaamde skoolhoof. Basie kyk hoe die man die daad by die woord voeg. Dadelik merk hy die afkeer op sy mooi vrou se gesig. Of is dit walging? Die arme mens.

Toe hulle netnou uit die kar klim was Volschenk reeds half beskonke. Almal kon dit sien. Volschenk se vrou het die bak slaai wat sy op haar skoot gehad het vir Piet se Hanna aangegee en haar man gehelp om regop te bly toe hy uit die motor klim. Dis mos die heup wat hom so probleme gee, sê sy altyd.

“Ek het daai storie te veel kere al gehoor,” het Marie vir Hanna gefluister, sommer daar by die kar. Sê nou die arme vrou het dit gehoor?

Sy het haar man tot in Piet Paai se seilstoel gehelp, en daar sit hy steeds. Die gesig word net rooier en rooier. Die slukke uit die glas al hoe vrymoediger.

Laat hulle maar vir hulle kry! dink Basie venynig. Sewe jaar gelede, toe die skoolkomitee tot ’n logiese en alomverwagte beslissing moes kom, was hy wat Basjan Stephanus Hechter is die aangewese kandidaat, maar lewenslange lojaliteit was nie vir hulle voldoende nie; opeenvolgende dekades se spoguitslae kon nie die deurslag gee nie. Nou sit die skool en die breë gemeenskap met ’n dronk hoof, ’n aanstootlikheid in elke beskaafde geselskap. Met ’n arme, verleë vrou. “ ’n Verskrikte muis voor ’n gat,” het Basie eenkeer vir Piet gesê. “Altyd op wag. Altyd gereed vir ’n aanval wat sy moet afweer.”

Basie wens hy kan ’n paar woorde met die vrou wissel – sy is opvallend eensaam. Hanna van Piet en Hechter-die-Vegter smeer nou brood in die kombuis, hulle sal nooit daaraan dink om haar te betrek nie! Sosiale aanvoeling verskyn seker nie prominent op ’n kafee-eienaar se vrou en ’n skoolsekretaresse se vaardigheidstabel nie. Bowendien is sy heelwat jonger as hulle. By vrouens, vermoed Basie, is dit ’n groter inhiberende faktor as by die deursnee-man. “Waar is die kindertjies dan?” vra hy dus; dit is sekerlik neutraal genoeg. Meelewende vriendelikheid kos tog niks!

“Nee, die drietjies het maar by die huis gebly,” antwoord sy haastig, asof sy dankbaar is vir die vraag. “Ons het vir hulle ’n klompie lekker DVD’s uitgeneem. Wat wil hulle nou in die grootmense se geselskap maak? En die honde is darem daar. Hulle is doodveilig.”

Siedaar! dink Basie verras. Vriendelik en gemeensaam. Wat het dit nou van hom gevra?

Maar sy praat nie verder nie. En hy weet ook nie wat om verder te vra nie. Oor die skool wil hy om vanselfsprekende redes nie praat nie. Buitendien lok dit dalk net haar dronk man uit om ook sy stuiwer in te gooi; sy sit en luister in elk geval nou na Hanna en Marie wat hulle kombuisgesprek buite kom voortsit.

En dan kom Basie agter dat Piet se praatjies na die predikant teruggekeer het. “Dis vir my of dit erger word, jy weet?” sê Piet. “Daai gemompel op die preekstoel. Dink julle nie dit het iets te doen met die …? Ek meen, die ding dat hy niks gesê het oor daai dooie swarte onder die brug nie. Miskien spook dit by hom. Mens praat mos nie eintlik graag oor dinge wat by jou spook nie. Vat nou maar byvoorbeeld vir my – hoe lank terug het ek daai dinge op die grens …?” Opeens draai hy om en verskuif die rooster vleis op die kole.

Basie sug. Onderkorporaal Piet Paai. Daar is niks so erg soos posttraumatiese stres by iemand wat nog nooit trauma beleef het nie.

“Of wat sê jy, Hanna, my ding?” flikflooi Piet nou.

Aha! dink Basie. Die ewige stryd om jou vrou se guns op ’n Sondagmiddag te wen. Dus is selfs Piet Paai, grensvegter, hieraan uitgelewer. Hanna met die verwoestende kyk in haar oë – maar sy verwerdig haar nie ’n antwoord nie.

Basie wag egter vir die volgende voorspelbare skuif, en hy hoef nie lank te wag nie.

“Persoonlik dink ek natuurlik dis nonsens, jy weet?” sê Piet. “Toe ek op die grens was, het ek by hoeveel lyke gestaan! En ons moes hulle optel en in gate gaan gooi. Daai predikantjie kan nie vir my kom staan en sê hy tel stres op van één dooie mens nie! Na wie hy net gestaan en kyk het nie!”

Piet skink vir homself ’n donker dop. Vol argwaan kyk Basie hoe die kafeebaas sommer Volschenk (Volskink!) se glas tot by die rand vul. Dié sit nou so vooroor dat Basie wonder of die man nie op die punt is om naar te word nie. Maar hy hou liewer sy oop hand oor sy glas sodat die gewillige skinker hom moet verbygaan. Hechter-die-Vegter se blitsogies hou hom dop. (Sy hou my dop!) Die bekende borreling begin weer in sy keel. Jou ou bo-basie!

“Kry nog tjips,” bied Hanna aan en hou die glasbak vir die Volschenkvrou.

Wat is haar naam nou weer? Basie wonder of iemand weet. Marie en Hanna praat ál rondom haar naam. In die dorp verwys almal net na “die hoof se vrou” of “die arme vrou”.

Die arme mens.

Piet vat die bak aan. “Hoe lyk dit dan met nog ’n tjippie, ou Schalk?” vra hy gasvry.

Wanneer laas het ek vir Piet so gehoor? wonder Basie. So joviaal … soos ’n korporaal. Die giggel glip uit. So joviaal soos ’n korporaal! Hy druk sy vuis teen sy mond. Te laat. Hy sien hoe Marie na hom staar. Hy kyk grond toe.

“Schalk?”

Die man se kop ruk op toe hy sy naam hoor. Hy gryp na die bak. Vat mis. Weer gryp hy. Maar hierdie keer klap hy dit uit Piet Paai se hand en dit bars in duisend stukkies op die sementblad.

Basie weet nie hoekom nie, maar heel eerste kyk hy na die arme vrou. Langs haar spring Hanna orent. “Toemaar, toemaar, dis niks, ek gaan haal gou ’n besem en skoppie!” roep Hanna. “Dis niks, dis niks!”

Maar die vrou staan al voor haar man. “Kom!” sê sy en pluk hom uit die seilstoel uit. Sy klap die glas uit sy hand; sekuur trek dit tot binne-in Piet se braaiplek en kry ongeskonde sy lê op die rooster, een van P.C. van Deventer se meesterstukke.

Piet gee ’n lang, bewonderende fluit. Basie voel lus om die man te lyf te gaan. Hy wil die arme vrou help met die man wat sy so aan die arm beetpak, maar tot sy verstomming vind hy vir Marie wat hóm aan die arm beethet. My veglustige vegter! wil hy vir hulle sê, maar sy klou, en met moeite hou hy sy mond.

Die motordeur klap. En toe nog een. Die ratte krap, die motortjie se masjien stol, ruk-ruk, ruk-ruk. Tel dan spoed op en raas in die straat af.

Uiteindelik los die knellende hand Basie se bo-arm. Hy gaan sit sonder om na iemand te kyk.

“Die arme vrou,” sê Hanna. Basie is lus om haar ook te klap.

“Ek moes hulle nooit gevra het om vandag te kom braai nie,” erken Piet Paai. “Sorry, mense.” Hy waag dit nie om na Hanna te kyk nie. Dié storm die huis in om ’n besem te gaan haal, Marie agterna. “Demmit!” swets Piet Paai saggies na Basie se kant toe; bekommerd kyk hy na die dooierige kole. “Die man is darem vir jou vér heen!”

Piet trap hoog oor die glasstukke, pik die leë glas van sy rooster af en plaas dit versigtig op die opslaantafeltjie. “Kyk, dis alles ’n kwessie van weerstand, jy weet?” sê hy. “As jy ’n óú suiplap is het jy later niks nodig om jou naam gat te maak nie. Ons het ’n stafsersant op die grens gehad, hy het later net op ’n prop getrap dan neuk hy om.”

Skielik buk Piet vorentoe. Omkyk-omkyk fluister hy sy waarneming vir sy vriend: “Heita, ou Baasman! Nogal nie ’n sleg lyf vir drie kinders nie, jy weet? Of wat praat ek als?”

Basie wonder wat Piet nou eintlik wil hê hy daarop moet sê. Is alle oudsoldate seksmaniakke? Is vroumense dan net óbjekte in hulle oë? Middelbladmodelle in daardie tydskrifte wat kafeebase so hoog op hul rakke hou? Skuinsweg loer Basie na die oop agterdeur; geen beweging uit daardie oord nie. “Gooi dan gou ’n ietsie, ou Pieta!” fluister hy terug. “But make it snappy!”

“What a waste,” sug Piet Paai en hy kantel die bottel oor die glas wat Basie suutjies vir hom hou. “Kan jy onthou wat haar naam is?”