Читать книгу Verlorenkop - Celesté Fritze - Страница 10

3

Die Du Plooys se dorpshuis, Laeveld, 1975

Johanna se pa gebruik ’n burgerbandradio om op die spoor van veediewe te bly. ’n Draagbare transistorradio met ’n verlengde lugdraad help Isak du Plooy soggens flink uit die vere, tensy Anna vergeet het om batterye te koop. Dan bly hulle ’n rukkie langer in die kamer, met die deur toegetrek. Partymaal, wanneer Johanna vroeg gaan perdry, kan sy haar ma agter die kamerdeur hoor giggel. Anna giggel nie só voor ander mense nie. Haar pa kla nie eintlik wanneer haar ma vergeet om batterye vir die radio te koop nie.

Die Suid-Afrikaanse radiodiens praat met die rigtende stem van die regering. Julle jongelinge moet julle pad suiwer hou deur dit te hou na Gods woord. Luister na goeie, opbouende musiek. Boeremusiek, maar ligte Afrikaanse musiek (of iets vroliks soos “I love you, Timothy” van Carike Keuzenkamp) is darem ook mooi, sê Anna.

Johanna hou die meeste van die naskoolklas in klassieke musiek wat die mooi, jong musiekjuffrou uit die stad aanbied.

Sondagaande luister Johanna en broer Hendrik skelm na LM-radio se Hit Parade wat op AM uit Mosambiek uitsaai. LM is ’n kommunistiese radiostasie wat met die duiwel se osse ploeg, waarsku die skoolhoof op ’n Maandagmôre.

Die stem van die duiwel verdwyn in Johanna se standerdnegejaar.

Teen 1976 is daar nog geen televisieontvangs op die Du Plooys se plaas Allemansfontein in die Laeveld nie, ook nie by die gesin se huis op die dorp nie. Die rondreisende tandarts bring een maal ’n week ’n kasset van die SAUK se toetsprogramme uit Johannesburg saam en vertoon dit op ’n monitor in die Laeveld-motel se eetkamer. Meer kinders en volwassenes besoek die tandarts se spreekkamer in ruil vir die voorreg om op ’n Woensdagaand in rye op die motel se kiaateetkamerstoele te sit en na die monitor te staar. Die oues vergeet om te eet.

Gerugte van skoolopstande bereik die gesin via die radio en die Afrikaanse Sondagkoerant. Dit is ’n onvergeeflike sonde om ’n Sondagkoerant te koop, preek die dominee wat (wanneer die lus hom pak) die NG-gemeentesang op ’n saag begelei. Toe die landwye protesoptogte teen Afrikaans in swart skole uitbreek, is Johanna gereed om te glo die oormag van duisende opgeruide skoolkinders sou die paar wit polisiemanne vermoor wat hulle op die gedoemde Juniedag in toom moes hou. Daarom is tientalle skoolkinders doodgeskiet. Die kinders het hulle teen Gods woord en die Afrikaanse taal verset. ’n Mens moet aan die gevolge dink voor jy jou God, die gereg en die regering uitdaag. Wat jy saai, sal jy maai, spoeg doom Saag van die kansel af. Johanna is te bang om asem te haal. Dit gebeur wanneer mense teen Gods woord in opstand kom en met die kommuniste heul, sê Doom.

Haar pa sê dis twak. Saag moet sê of hy nog die bees vir die kerkbasaar wil hê, want van koerantlees en self dink, kan niemand in die hel beland nie.

Johanna wonder hoe dit sou wees as haar onderwysers almal op ’n dag Zoeloe moet praat. Die Zoeloe wat sy by Nomvula op Verlorenkoppe leer praat het, gaan haar dan niks help nie. Die Zoeloes skryf als aanmekaar. Jy weet nie waar ’n woord begin en waar dit eindig nie. Dit het Nomvula vir haar in die Zoeloe-bybel gewys. Nie een van haar onderwysers kan Zoeloe praat of skryf nie. Sy sal elke liewe vak van haar matriekjaar dop as almal skielik moet Zoeloe praat. Op Allemansfontein praat die werkers Afrikaans, behalwe wanneer hulle groet; dan groet hulle op die Sotho van die verre noorde. Op Johanna se tweetalige rapport staan daar geskryf: Johanna has an excellent command of the English language. Sy moet net leer om nie teë te praat nie.

Met haar ma en pa op die plaas is die erf van die dorpshuis verlate. Vroeër die week is daar kalf geslag op Allemansfontein. Elke bloederige kriesel vleis word bewerk, gerook en ryp gemaak: die kop, die binnegoed, die stert en die tong (in sy mosterd-en-rosyntjiesous), stom genoeg om ’n orgaaneter se mond te laat water.

In die stilte langs die swembad is Johanna veronderstel om vir die matriekeindeksamen te leer.

Die hitte druk teen haar keel. Sweet gly in ’n voor tussen haar borste deur, dit laat ’n donker kol op die halternektop van haar bikini. Haar maagvel gloei. Johanna ignoreer dit en fikseer op die hande in haar fantasie, die fyn hande met die ronde naels wat sirkelbewegings om haar naeltjie trek, laer af na haar dye toe stryk, die klamte in haar onderlyf ontdek.

Oor die platespeler kreun Cohen: “I remember you well in the Chelsea Hotel / You were talking so brave and so sweet / Giving me head on the unmade bed / While the limousines wait in the street.”

Broer Hendrik is op pad van die Grens af, of dalk van die valskermskool? Niemand weet presies watter grens dit is of waarheen Hendrik môre weer op pad is nie. Die troepe se briewe word met breë swart hale gesensor. Haar vriendin Martha kom later die middag om saam te blok. Sal sy vandag ’n kans kry om Martha se lang donker hare te kan uitkam? Haar hand huiwer oor haar bobene.

Dit neem ’n oomblik om die swaar grint van ’n voetval te registreer, uit te maak dat ’n ander hand oor hare gryp. Ou sweet en sigaretrook. ’n Indringer in haar fantasie. Die gesig van Martha se broer skuif voor haar in. In Kobus Jongbees se oë is ’n wilde trek. Johanna verstaan dit nie. Hy ruk haar teen hom vas. Sy probeer losruk, opkom, haar kop op ’n plek indruk.

“Los my. Hendrik kom eers vanaand.”

Pleit verniet.

Hy skeur die haltertoppie af, pluk die broek van sy verbleikte armybrowns los. “Never mind jou broer. Ek soek vir jou!”

Johanna walg aan die dikgeswolle knop in sy onderbroek, die suur alkoholasem.

“Vat jou pote van my af!”

Sy kon netsowel met ’n klipsteen gepraat het.

Johanna probeer loskom onder die loodarm wat haar vasklem, van die vrank smaak wat aan hom kleef, die aanhoudende seer. Dit voel of hy haar oopskeur, met elke stoot sny die pyn skerper. Sy ruk soos ’n kalf onder haar pa se slagmes. Bid dat hy in vadersnaam moet klaarkry.

Uiteindelik is dit verby, met sy kreun wat teen haar keel stol. Sy kom agter dat sy kermend huil. Die logge gewig pen haar vas.

Hy vee die trane met ’n harige voorarm weg. “Jy was lus, Johanna. Soos ’n teef op hitte. Met die kastige vroom ogies, maar die wipboude vra, smeek. Nè, my pop?”

Sy kom orent, spoeg hom in die gesig. “Ek gaan my pa sê.”

Hy spook om die swaar weermagstewels af te skil. Johanna gil toe hy haar gryp, in die swembad stamp, agterna spring. Die asem plof uit haar. Soos in ’n droom sien sy die water om hulle verkleur. Dit kring in ’n vlinderrooi klad uit. Hy staar daarna. Johanna vee die slymstrepe onder haar neus met die rugkant van haar hand weg. Wag klappertand dat die vlek wegraak.

“Jy beter shaddap, Jo-han-na, of jy kry nog.” Hy gryp haar wange in sy een hand vas, soen haar hard, sny haar bolip teen haar voortande oop. “Sê vir Visgraat hy moet my bel.”

Die indringer sukkel sy lyf oor die kant van die swembad, gaan pluk sy browns se broek aan. Hy beur die weermagstewels aan sy nat voete. Nog ’n waarskuwende kyk voor hy verdwyn soos hy gekom het: om die huishoek, deur die heklose opening in die lae sementmuurtjie tussen hulle en die bure.

“Dis beter dat jy nie die naweek hier kom leer nie,” sê sy vir Martha oor die foon. “Ek gaan nooit geleer kry met mense om my nie.

“En nee, ek weet nie waar Kobus of Hendrik is nie.”

Who the hell cares?

Laatmiddag kook en bak Anna soos net ’n dankbare boervrou kan. Die skroeiende Laeveldse hitte, vererger deur die oondwalms, laat sweethalfmane onder die pofmoue van haar popelienbloes uitslaan. Sy klad die krale vog op haar bolip met haar voorskoot weg.

“Dis ’n genade dat jou broer se lewe gespaar is, Johanna. Pa sê dit raak bloedig op die Grens. Dek vir Ma die lapservette en die langsteelglase.”

Johanna vryf die glase blink en poets die silwerware tot sy haar strak gesig in die meslemme gewaar. Vryf, poets. Vryf, poets.

“Ek is so bly Visgraat is hier,” sê Anna vrolik. Sy gebruik twee bypassende vatlappies om die kasserol uit die oond te haal. Snuif behaaglik. Anna sit die bak op die tafel, prik die blindevinke met ’n vurk. “Gaaf, die kalf is murgsag. Die hoenderpasteie is amper reg. Bêre vir Ma die groenteskottels in die warmtrollie, my skat.”

Anna plaas die glasdeksel op die kasserol, maak haar voorskoot los en gooi vir oulaas ’n oog deur die geurige kombuis.

“Ai, Johanna. Wat sukkel jy nou met ’n plastiekbak vir die slaai, my kind? Gebruik Oumagroot se glasbak. Waar is jou kop? Hou vir Ma die pasteie dop. Ek gaan gou bad. Die hitte laat mens taai voel. En sny bietjie brood, asseblief. Ek is lus vir brood en sous.”

Isak du Plooy doen die tafelgebed stiptelik om seweuur, soos die gewoonte is. Op die swoel aand het haar pa ’n spesiale versoek: “Vader God, seën ons onverskrokke seun, behoed en bewaar hom. Hou hom asseblief in u hand.”

Woorde soos bosoorlog, terro’s, landmyne, ratels en rebellemagte ontsnap uit die harwar in Johanna se kop.

Hendrik trek vir haar ’n komieklike gesig, lammie haar speels teen die boarm. “En wat sê jy, my sussie?”

Die vraag klink vir haar neerhalend. Sy spring op: “Los my! Ek is nie een van jou bleddie Grensgabbas nie.” Sy hardloop kamer toe. Smyt die deur toe. Die deur sidder in die raam. Johanna hou dit byna die hele naweek gesluit.

“Wil jy nie iets eet nie?” probeer haar ma ’n keer of wat.

“Nee. Los julle my bleddie uit.”

“Die perde moet oefening kry, Johanna,” kom praat haar pa Sondag voor kerk.

“Maak oop die deur,” sê Anna. “Jy moet tog eet. Wat makeer jou?”

“Dis eksamenspanning,” sê Isak. “Los haar.”

“Ek het trifle gemaak, Johanna. Daar is ’n bakkie vir jou in die yskas. Ons het gemeente-ete, Hendrik kom saam. Leer jy nou mooi, my skat.”

Deur die kamervenster hou Johanna die gesin se wit Chevelle dop waar dit stadig straataf verdwyn.

Sy gaan grendel die deure. Sorg dat die vensters op knip is.

Johanna loop te vroeg uit die eksamenlokaal. Die bloedige son kom seer op en gaan seer onder, dit struikel nie. Waar het jy in elk geval gehoor van ’n son wat struikel, behalwe in boeke? Sy skryf tot sy weet daar is genoeg punte om haar deur die eksamen te kry.

“Dis Martha op die foon. Sy wil met jou praat,” roep Anna ná die Afrikaansletterkundevraestel deur die toe slaapkamerdeur.

“I need you / I don’t need you / I need you / I don’t need you / And all of that jiving around,” prewel sy agter Cohen aan.

“Johanna, sit af daardie aaklige musiek!”

“Ek is moeg vir Martha, Ma. Sy gaan Kovsies toe. Ek wil haar nooit weer sien nie. Nie vir haar of daai vieslike trens van ’n Kobus-broer van haar nie!” skree sy terug.

My naam is Jo, skryf sy in haar dagboek. Ek is verdomp niemand se dienende Johanna nie.

Die jong Boerperdhings Ysterberg voel aan daar is fout. Soggens staan hy vir haar en wag buite die stal. Hy gaan wei nie saam met die ander perde nie. Wanneer sy nader kom, laat hy sy kop sak. Sy klim op, lê vooroor met haar wang in die growwe swart maanhare. Haar hande oor die sagte plek op sy gespierde bors tussen die voorbene, waar sy van ’n gevoel van warmte en veiligheid bewus word.