Читать книгу Toksykologia. TOM 2. Toksykologia szczegółowa i stosowana - Kamil Jurowski - Страница 7

Metale[1] o właściwościach toksycznych towarzyszyły ludziom od zarania dziejów i towarzyszą po dziś dzień. Prawdopodobnie pierwszym udokumentowanym metalem ciężkim zapisanym na kartach historii człowieka był ołów, który mógł przyczynić się do upadku Cesarstwa Rzymskiego (teoria Jerome’a Nriagu). Z kolei rtęć i jej związki były wielokrotnie przyczynami zarówno zatruć zawodowych (np. choroba szalonych kapeluszników), jak i przemysłowych (skażenie wody nieorganicznymi związkami rtęci(II) w zatoce Minamata w Japonii w latach pięćdziesiątych XX wieku). Innym metalem ciężkim, który na trwałe zapisał się na kartach historii, jest kadm – przyczyna choroby związanej z łamliwością kości zwanej itai-itai (lub ouch-ouch) (Japonia, 1912). Przydomek „króla trucizn” zyskał z kolei arsen, który w postaci arszeniku, czyli tlenku arsenu(III), As₂O₃, był przez długi czas stosowany jako popularna trucizna. Odkrycie próby Marsha (w 1836 roku) położyło kres trucicielstwu z zastosowaniem arszeniku. Zatrucia zbrodnicze metalami ponownie pojawiły się w latach dziewięćdziesiątych XX wieku w Wielkiej Brytanii, gdzie działał „herbaciany truciciel” – Graham Young, który dosypywał tal do herbaty swoich ofiar. Do współczesnych zatruć związanych z metalami można zaliczyć nagłośniony w mediach przypadek zatrucia radioaktywnym izotopem polonu (²¹⁰Po) Aleksandra Litwinienki – podpułkownika KGB/FSB.

Czy obecnie zatrucia metalami zdarzają się często? Odpowiedź jest negatywna, gdyż jest coraz mniej powszechnie dostępnych środków chemicznych, które mogłyby zawierać związki metali o wysokiej toksyczności. Możliwe są głównie zatrucia przewlekłe u osób narażonych zawodowo, bezpośrednio związanych z produkcją przemysłową i przeróbką związków metali. W ostatnich dwóch dekadach coraz rzadziej odnotowuje się przypadki zatruć zbrodniczych przy użyciu metali lub ich związków z powodu słabej dostępności oraz łatwości w wykrywaniu trucizn metalicznych w materiałach biologicznych. Ze względu na to, że analiza toksykologiczna metali wymaga odpowiedniej aparatury i jest dość kosztowna, coraz częściej laboratoria diagnostyczne i kryminalistyczne zlecają badania pracowniom działającym przy wydziałach lub instytutach o charakterze naukowym bądź naukowo-rozwojowym.

Obecnie badania dotyczących metali są często zamawiane przez przemysł. Powszechnie uwzględniane są szczegółowe wytyczne Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA – European Food Safety Authority) dotyczące wybranych pierwiastków obecnych w żywności, których limity stężeń są ściśle określone. Ponadto, biorąc pod uwagę właściwości metali, ich wpływ na organizmy żywe oraz bezpieczne dopuszczalne limity stężeń, dokonano klasyfikacji metali jako zanieczyszczeń w lekach w postaci wytycznych „Guidelines for elemental impurities – Q3D” (wytycznych ICH Q3D), opracowanych przez Międzynarodową Konferencję ds. Harmonizacji Wymagań Technicznych dla Rejestracji Produktów Leczniczych Stosowanych u Ludzi (ICH – International Council for Harmonisation of Technical Requirements for Pharmaceuticals for Human Use). Dopuszczalne limity stężeń stanowią wartości dozwolonych dziennych ekspozycji (PDE – permitted daily exposure) na daną substancję. Wytyczne ICH Q3D obowiązują od 1 stycznia 2018 roku.

Nie można również zapominać o zjawisku specjacji chemicznej, dzięki któremu toksykologia metali przeżywa obecnie swój renesans. Jest to możliwe dzięki rozwojowi sprzężonych technik analitycznych, a zwłaszcza HPLC-ICP-MS. Jednak koszty zakupu odpowiedniej aparatury i jej eksploatacji są niezwykle wysokie.