Читать книгу Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF - Группа авторов - Страница 15

Koszty są kategorią ekonomiczną, która towarzyszy każdej działalności gospodarczej. Dlatego system informacyjny rachunkowości każdej jednostki gospodarczej zawiera wyodrębniony podsystem, którego przedmiotem zainteresowania są ponoszone w jednostce koszty. Podsystem ten przybiera postać rachunku kosztów, którego zadaniem jest gromadzenie, przetwarzanie i prezentacja informacji o kosztach minionych okresów. Podstawą tworzenia tych informacji jest udokumentowany pomiar wartościowy procesów zużycia zasobów majątkowych przedsiębiorstwa i pracy żywej. Realizacja działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością wykorzystywania określonych czynników działalności, np. materiałów, środków trwałych, pracy ludzkiej, usług obcych, aby osiągnąć założony cel w sposób najbardziej efektywny. Najczęściej celem tym jest przyrost kapitału własnego – osiąganie zysku. Wielkość ponoszonych kosztów ma bardzo istotne znaczenie dla każdej jednostki gospodarczej, gdyż koszty stanowią jeden z głównych czynników wpływających na wielkość osiąganego w toku tej działalności wyniku finansowego (zysku lub straty).

W literaturze przedmiotu koszty są najczęściej definiowane jako pieniężne (wartościowe) odzwierciedlenie nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, poniesionych w związku z działalnością gospodarczą [Jarugowa, Malc, Sawicki, 1979, s. 9]. Związek kosztów z działalnością gospodarczą wskazuje na celowość i ekwiwalentność tego zużycia [Świderska (red.), 2017, s. 34].

Dlatego koszty można zdefiniować jako, wyrażone wartościowo, celowe zużycie zasobów materialnych i niematerialnych oraz pracy żywej, a także pewne wydatki nieodzwierciedlające zużycia, poniesione w danym okresie, w celu osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści ekonomicznych.

Ustawa o rachunkowości [uor, art. 3, ust. 1, p. 31] określa koszty jako uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru (w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli).

Według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości koszty oznaczają zmniejszenia przyszłych korzyści ekonomicznych związane ze zmniejszeniem stanu aktywów lub zwiększeniem stanu zobowiązań, których wielkość można wiarygodnie ustalić.

Z pojęciem kosztów wiążą się pojęcia im bliskoznaczne, takie jak wydatki i straty. Wzajemne związki i różnice między tymi pojęciami pokazuje tabela 2.1.

Tabela 2.1. Koszty i kategorie pokrewne

Źródło: opracowanie własne.

Straty są pojęciowo zbliżone do kosztów przez fakt równoległego zmniejszania się zasobów bądź powstawania zobowiązań. Jeśli jednak istotnymi cechami kosztów są celowość i ekwiwalentność zużycia, to w odniesieniu do strat warunki te nie występują, ponieważ straty oznaczają bezekwiwalentne zmniejszanie się składników majątkowych. Straty nie zapewniają efektów ekonomicznych. Stratą określamy niecelowe, nieekwiwalentne i nieuzasadnione normalnymi warunkami zużycie czynników produkcji. Przyczyny powstania strat mogą być różne, np.: błędy w procesie technologicznym, marnotrawstwo, zdarzenia losowe, zaniechanie działania, oszustwa.

Wydatki to zadysponowane sumy pieniężne – zaangażowane (zobowiązanie) lub wydatkowane (wypływ, rozchodowanie) bez względu na cel ich ponoszenia [Kostur, 2001, s. 95]. W praktyce mamy do czynienia z sytuacją, gdy wydatki nie pokrywają się z kosztami, gdyż mają miejsce różnice czasowe pomiędzy zakupem a zużyciem składników majątku i usług, stanowiącym koszt, np. zakup materiałów jest wydatkiem, w momencie zaś, gdy zostaną one zużyte w procesie produkcyjnym, wtedy mamy do czynienia z kosztem. Może wystąpić sytuacja, gdy poniesienie kosztów wyprzedza wydatkowanie środków pieniężnych. Przykładem może być zużycie energii, mamy do czynienia z kosztem, niebędącym jednak wydatkiem aż do momentu zapłaty za zużytą energię. Wszystkie wydatki lub też zobowiązania, które musimy uregulować w przyszłości, które nie zmieniły się w koszty uzyskania przychodów, podlegają aktywowaniu, czyli są wykazywane w bilansie w postaci wytworzonych i niesprzedanych produktów oraz produkcji w toku. Koszty te staną się kosztami uzyskania przychodów dopiero w momencie sprzedaży produktów.

Relacje czasowe między kosztami a wydatkami mogą być następujące:

– wydatek poprzedza koszt (np. zakup środka trwałego, który następnie jest amortyzowany),

– wydatek występuje równocześnie z kosztem (zakup materiałów przeznaczonych bezpośrednio do zużycia),

– koszt poprzedza wydatek (tworzenie rezerw na naprawy gwarancyjne).

Ustalenie momentu powstania kosztu jest określane przez jego księgowanie na kontach lub włączenie do sprawozdań finansowych. Odnotowanie wydatku może się zbiec w czasie z zużyciem dóbr lub usług, może też wystąpić już po tej czynności lub, jak to się dzieje najczęściej, może ją poprzedzić.

Pojęcie „wydatek” jest szersze od pojęcia „koszt”, bowiem nie każdy wydatek jest kosztem (np. wypłacona dywidenda, zapłacony podatek dochodowy), ale każdy koszt pociąga za sobą konieczność poniesienia wydatku (wcześniej, później lub w tym samym czasie).