Читать книгу Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF - Группа авторов - Страница 18

Układ funkcjonalny kosztów (nazywany również w literaturze zamiennie układem funkcjonalno-kalkulacyjnym, układem według miejsc powstawania kosztów) zakłada ewidencję kosztów z podziałem na zbiory (konta) odzwierciedlające koszty podstawowych funkcji (procesów) realizowanych przez daną jednostkę gospodarczą. W ramach tego układu możliwe jest dalsze uszczegółowienie informacji o kosztach w przekroju komórek organizacyjnych realizujących poszczególne funkcje (miejsca powstawania kosztów) oraz – w przypadku działalności wytwórczej – dodatkowo w przekroju wytwarzanych produktów (nośników kosztów). Wynika z tego, że ewidencja kosztów w układzie funkcjonalnym może być prowadzona z różną szczegółowością w zależności od potrzeb informacyjnych.

Grupowanie kosztów według kryterium miejsca ich powstawania daje możliwość przyporządkowania ich tym komórkom organizacyjnym, które generują koszty, co z kolei umożliwia efektywne zarządzanie finansowe przedsiębiorstwem. Stąd przydatność tego układu w podmiotach prowadzących złożoną i zróżnicowaną działalność gospodarczą. W szczególności układ funkcjonalny wykorzystywany jest w działalności produkcyjnej, gdyż umożliwia przeprowadzenie kalkulacji jednostkowego kosztu wytworzenia produktu.

Ewidencję kosztów w układzie funkcjonalnym przedstawiono na schemacie 2.2.

Schemat 2.2. Ewidencja kosztów w układzie funkcjonalnym (wariant II)

Objaśnienia

(1) – koszty związane z realizacją funkcji zaopatrzenia (zakupu),

(2) – koszty związane z działalnością podstawową (w przypadku działalności produkcyjnej są to koszty bezpośrednie tej działalności),

(3) – koszty pośrednie działalności produkcyjnej (ponoszone na wydziałach produkcji podstawowej),

(4) – koszty prowadzonej działalności pomocniczej,

(5) – koszty zarządu i administracji,

(6) – koszty ponoszone w związku ze sprzedażą wyrobów gotowych.

Konto „Koszty zakupu” służy do ewidencji kosztów ponoszonych w związku z zakupem materiałów podstawowych lub towarów. Są to w szczególności koszty transportu, składowania, płac za prace rozładunkowe, wyładunkowe, koszty opakowań, spedycji, ubezpieczenia w drodze, ponoszone do momentu przyjęcia materiałów (towarów) do magazynu. Zarejestrowane na tym koncie koszty w końcu miesiąca podlegają rozliczeniu na zużyte materiały (sprzedane towary) i na zapas końcowy w ramach tzw. rozliczeń międzyokresowych kosztów zakupu.

Konto „Koszty działalności podstawowej” przeznaczone jest do ujęcia kosztów działalności stanowiącej zasadniczy przedmiot działania jednostki gospodarczej, a więc związanych z produkcją wyrobów, wykonaniem robót budowlanych, świadczeniem usług, handlem detalicznym lub hurtowym. Na przykład przy działalności produkcyjnej na tym koncie ujmuje się na bieżąco koszty bezpośrednie wytwarzania produktów oraz okresowo rozliczone koszty pośrednie produkcyjne (wydziałowe).

Na koncie „Koszty wydziałowe” ewidencjonuje się koszty pośrednie produkcji podstawowej ponoszone na wydziałach produkcyjnych, np. amortyzacja maszyn i urządzeń zainstalowanych na wydziałach produkcji podstawowej, koszty zużytej energii elektrycznej, utrzymania czystości, bhp. Koszty wydziałowe podlegają rozliczeniu na koniec miesiąca w ciężar kosztów działalności podstawowej (w analityce na poszczególne wytwarzane produkty), co powoduje księgowanie po stronie Ct tego konta i Dt konta „Koszty działalności podstawowej”.

Na koncie „Koszty działalności pomocniczej” ewidencjonuje się wszystkie koszty (bezpośrednie i pośrednie) tego typu działalności. Za działalność pomocniczą uznaje się działalność wydziałów świadczących usługi na rzecz innych komórek organizacyjnych jednostki (np. na rzecz produkcji podstawowej, zarządu). Na koniec miesiąca koszty działalności pomocniczej rozliczane są między komórki organizacyjne, które korzystały ze świadczeń wydziałów pomocniczych.

Konto „Koszty ogólnego zarządu” służy do ewidencjonowania kosztów związanych z zarządzaniem jednostką (koszty ogólnoadministracyjne) oraz kosztów ogólnych dotyczących danej jednostki jako całości (np. utrzymanie terenu, magazynów, bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona mienia). Po stronie Wn tego konta ujmuje się koszty proste oraz koszty złożone (np. koszty świadczeń działalności pomocniczej), natomiast po stronie Ma księguje się przeniesienie kosztów ogólnego zarządu w ciężar konta „Koszt wytworzenia sprzedanych produktów” lub konta „Wynik finansowy”.

Konto „Koszty sprzedaży” służy do ewidencji kosztów związanych ze sprzedażą produktów gotowych (np. koszty marketingu, reklamy, załadunku i wyładunku, przewozu, opakowania), ponoszonych po ich wydaniu z magazynu. W jednostkach handlowych mogą to być koszty utrzymania sklepów detalicznych, wysyłki towarów, obrotów między magazynem hurtowym a placówkami handlu detalicznego itp.

Ewidencja analityczna prowadzona do konta „Koszty działalności podstawowej” umożliwia wyodrębnienie tzw. układu kalkulacyjnego kosztów. Układ ten spełnia ważne funkcje informacyjne i analityczne, pozwalające jednostce gospodarczej skutecznie planować procesy produkcji i sprzedaży, a także monitorować poziom rentowności sprzedaży. Podstawą układu kalkulacyjnego jest podział kosztów na koszty bezpośrednie i pośrednie.

Koszty bezpośrednie to te elementy kosztów, które można odnieść na podstawie dokumentacji księgowej na konkretne wyroby czy usługi; są to przede wszystkim:

• zużycie materiałów bezpośrednich, obejmujące zużyte surowce oraz inne materiały pomocnicze niezbędne do wytworzenia danego wyrobu,

• płace bezpośrednie, które obejmują wynagrodzenia za pracę wraz z narzutami (z tytułu ubezpieczeń społecznych, składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych),

• inne koszty bezpośrednie (np. koszty obróbki obcej).

Koszty pośrednie obejmują te elementy kosztów produkcji, których na podstawie dokumentów źródłowych nie można odnieść bezpośrednio na wytwarzane wyroby czy usługi (są to tzw. koszty wydziałowe). Na koniec miesiąca podlegają one umownemu rozliczeniu na wytwarzane produkty.

Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym sprowadza się do określenia dynamiki poszczególnych pozycji rachunku kalkulacyjnego oraz do oceny struktury tych kosztów. Bazując na klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym, można obliczyć różne wielkości kosztów, w szczególności jednostkowy koszt wytworzenia, zakładowy koszt wytworzenia, koszt własny sprzedaży.

Jednostkowy koszt wytworzenia produktu tworzą następujące pozycje kalkulacyjne kosztów:

• materiały bezpośrednie wraz z kosztami zakupu,

• wynagrodzenia bezpośrednie wraz z narzutami na wynagrodzenia,

• inne koszty bezpośrednie,

• uzasadniony narzut kosztów pośrednich (wydziałowych).

Zakładowy koszt wytworzenia ustala sie jako sumę kosztu wytworzenia i narzutu kosztów ogólnego zarządu. Z kolei powiększenie zakładowego kosztu wytworzenia o narzut kosztów sprzedaży pozwala obliczyć koszt własny sprzedaży.