Читать книгу Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych - Группа авторов - Страница 13

Posługując się kryterium okresu życia, w którym wystąpiła niepełnosprawność, wyróżnia się osoby z niepełnosprawnością od urodzenia lub bardzo wczesnego dzieciństwa oraz osoby z niepełnosprawnością nabytą w różnych okresach życia, wśród których są: niepełnosprawni z powodu różnych chorób bądź chorób zawodowych i wypadków przy pracy, czy w następstwie wypadków (urazów) pozazawodowych bądź na skutek działań wojennych, czy wreszcie z powodu zmian spowodowanych starzeniem się organizmu i schorzeniami wieku starczego.

Każde uszkodzenie ciała może stworzyć poważne problemy natury psychicznej, czy też psychologicznej. Osoba z niepełnosprawnością od urodzenia pozbawiona jest tych wszystkich reakcji, których źródła tkwią w poprzednim dobrym stanie własnego zdrowia. Spowodowane jest to brakiem w ośrodkach mózgowych reprezentacji poprawnych ruchów i sposobu normalnego funkcjonowania, normalnego życia. Osoba rodzi się niepełnosprawna i nie ma punktu odniesienia do swojego stanu, nie ma skali porównawczej. Niepełnosprawność jest zatem czymś naturalnym, integrującym ciało w czasie rozwoju indywidualnego. Reakcje człowieka na niepełnosprawność wrodzoną lub powstałą we wczesnym dzieciństwie nie są tak gwałtowne jak w przypadku nagłej utraty sprawności, jakkolwiek mogą wystąpić sytuacje krytyczne, np. gdy pojawi się nieoczekiwane zagrożenie lub uniemożliwione zostanie zaspokojenie istotnej potrzeby. Niepełnosprawność wrodzona może także wywierać wpływ na określone cechy osobowości, takie jak: koncepcja samego siebie, proces utożsamiania się z innymi, szacunek do siebie oraz obraz samego siebie. Istnieje pogląd, w myśl którego im później wystąpi niepełnosprawność, tym mniej ewentualnych odchyleń od normy. Dlatego osoba z niepełnosprawnością od urodzenia może wykazywać więcej cech ujemnych, wynikających z ograniczeń związanych z jej niepełnosprawnością, co w przypadku niewłaściwego oddziaływania rehabilitacyjnego może się przyczynić do opóźnienia rozwoju.

Psychospołeczne aspekty niepełnosprawności pourazowej są nadzwyczaj szerokie. Niektóre z nich dotyczą najbardziej przykrych i frustrujących ludzkich doświadczeń. Dotychczasowe wyniki badań nad stanem psychicznym chorych powypadkowych dają możność określenia przebiegu reakcji pod wpływem szoku psychicznego spowodowanego nagłym powstaniem ciężkiego kalectwa oraz pozwalają prześledzić działania mechanizmów psychicznych w procesie przystosowania do nowych warunków fizycznych. Zdecydowana większość badaczy dzieli klinicznie stany po urazie na poszczególne okresy, charakteryzując i określając je czasowo. Tylko niektóre osoby po urazie są w stanie przejść przez te wszystkie stadia, by osiągnąć etap akceptacji i przystosowania. Większość zatrzymuje się na początkowych okresach depresji i gniewu. U osób tych, nawet po kilku latach, wypadek i związane z tym uszkodzenie lub początek niepełnej sprawności, a nawet lata pełnego zdrowia są bardziej „żywe” niż ich obecna sytuacja. Przyczyną zróżnicowania pacjentów na tych, którzy potrafią wzrastać psychologicznie, i tych, którzy zatrzymują się w miejscu, jest oddziaływanie czynników osobowościowych i sytuacyjnych. Wszelkie bowiem reakcje psychologiczne, jakie daje się zaobserwować u osób pourazowych, są niczym innym jak normalnymi reakcjami na nienormalną sytuację.

Bardzo ważnych, z praktycznego punktu widzenia, spostrzeżeń dotyczących analizowanego tu problemu roli i znaczenia tzw. okresowości, etapowości, czy też „stadialności” w przebiegu procesu rehabilitacji osób niepełnosprawnych dostarczają wyniki licznych badań prowadzone w tym zakresie. Wynika z nich, że mimo wyraźnie wskazywanego istnienia pewnych powszechnych reakcji na zdarzenia traumatyczne, obecnie funkcjonujące teorie nie pozwalają niestety wyjaśnić ogromnego zróżnicowania danych empirycznych. Co więcej, to znaczące zróżnicowanie obserwowanych reakcji nie daje powodów do jednoznacznego potwierdzenia teorii stadiów. W zdecydowanej większość teorii nie precyzuje się bowiem ani czasu trwania danego etapu, ani również tego, kiedy jednostka przechodzi z jednego stadium do drugiego. Należy pamiętać jednak o tym, że występują sytuacje, kiedy ludzie przeżywają jednocześnie więcej niż jeden etap oraz mogą poruszać się wśród tych etapów w obu kierunkach, a także mogą „przeskakiwać” (opuszczać) niektóre z nich. Sprawą otwartą pozostaje również to, czy jednostki doświadczające traumy odzyskują równowagę i godzą się z poczuciem straty, czy też nie. Ani jedna z istniejących koncepcji nie pozwala jednak przewidzieć, którzy ludzie są, a którzy nie są w stanie przystosować się do nowej sytuacji. Większość teorii operuje konkretnymi uwarunkowaniami, od których zależy osiągnięcie stanu akceptacji i przystosowania, nie mają one jednak żadnej mocy predyktywnej, formułuje się więc daleko idący postulat, aby na nowo rozważyć rozpowszechnione twierdzenie dotyczące równowagi psychicznej po zdarzeniach awersyjnych. Gdyby bowiem kliniczny model stadiów znajdował odbicie w rzeczywistości, to byłby niewątpliwie ogromnie użyteczny. Istnienie takiego modelu byłoby szczególnie przydatne w rehabilitacji osób niepełnosprawnych pourazowo. Przeprowadzenie osoby z niepełnosprawnością przez kolejne etapy usprawniania ruchowego do stanu samodzielnego poruszania się, umiejętności wykonywania czynności życia codziennego i czynności związanych z zakresem terapii zajęciowej, podejmowanych z myślą o profilaktyce zaburzeń narządowych i doskonaleniu percepcji ruchów, pozwala na powrót do warunków życia psychospołecznego. Na tym etapie ważna jest również profilaktyka zabezpieczająca pacjentów przed ewentualnymi późniejszymi trudnościami życiowymi, które niewątpliwie są związane z samą istotą oraz zakresem kalectwa. Profilaktyka ta polega (ze strony personelu rehabilitacyjnego) przede wszystkim na zabezpieczeniu kontaktów rodzinnych i społecznych, przekazywaniu informacji o stanie fizycznym i postępach chorego, stymulowaniu zainteresowań i kontaktów interpersonalnych oraz kształtowaniu postaw ze strony najbliższego otoczenia. Ogromnego znaczenia nabiera tu również problematyka funkcjonowania seksualnego osób z niepełnosprawnością.