Читать книгу Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych - Группа авторов - Страница 15

Wystąpienie niepełnosprawności zmienia u osób doświadczonych tym zdarzeniem społeczną wartość bodźca, a zmiana ta zostaje odzwierciedlona niemal we wszystkich sferach życia. Świat bowiem jest urządzony przede wszystkim dla ludzi pełnosprawnych, ludzi, którzy stają się najczęściej sztywni i skrępowani, kiedy przyjdzie im spotkać osoby z niepełnosprawnością. Niechęć wobec niepełnosprawnych przejawia się głównie w postaci stereotypów, piętnowania oraz konkretnych postaw negatywnych. Te pokutujące stereotypy, mity i tradycyjne uprzedzenia są często wynikiem braku wiedzy o potrzebach, możliwościach i trudnościach osób z niepełnosprawnością. Niewiedza ludzi zdrowych co do ograniczeń lokomotorycznych, sensorycznych i umysłowych oraz możliwości funkcjonalnych osób niepełnosprawnych to podstawowe przyczyny powstrzymujące przed nawiązywaniem z nimi bliższych relacji. Zapewne mamy tu do czynienia z działaniem prawa Goffmana, zgodnie z którym unika się interakcji z osobami „napiętnowanymi” tak długo, jak tylko jest to możliwe, a jeżeli już kontakt ten jest konieczny, wówczas osoba pełnosprawna staje się emocjonalnie pobudzona, wytwarzając tym samym ograniczone, sztuczne zachowanie. Sukces interakcji jest zwykle funkcją sprawności, z którą osoba z niepełnosprawnością ośmiela osobę pełnosprawną. Wydaje się zatem, że dla prawidłowego psychospołecznego funkcjonowania osób niepełnosprawnych niezbędne jest utrzymywanie przez nie kontaktów z osobami pełnosprawnymi, podobnie jak konieczne jest informowanie otoczenia o osobach niepełnosprawnych. Przy czym kombinacja obu tych czynników, czyli kontaktu i informacji, odnosi większy skutek niż występowanie każdego z nich z osobna. Sukces społecznych interakcji osoby dotkniętej kalectwem zależy w dużym stopniu od jej zdolności uzyskiwania pewności siebie, inicjowania kontaktów i ośmielania innych osób. Wymaga to jednak dużego zasobu społecznych umiejętności, których niepełnosprawny człowiek musi się nauczyć. Pacjenci, którzy biorą udział w ćwiczeniach technik przezwyciężania początkowych napięć w interakcjach, twierdzą, że z mniejszym niepokojem wchodzą w sytuacje społeczne napotykane po wyjściu ze szpitala. W przypadku, kiedy nawet na krótki czas – tuż przed wyjściem ze szpitala – umożliwi się chorym zamieszkanie z rodziną, tak aby mogli się oni sprawdzić w wyuczonych technikach umiejętności społecznych, wówczas doświadczają oni mniej medycznych komplikacji i psychospołecznych kryzysów w czasie pobytu w domu niż osoby zwolnione do domu bez tego doświadczenia.

Istotną rolę w nabywaniu psychospołecznych interakcji i zdolności umiejętnego funkcjonowania w warunkach społecznych odgrywa środowisko rodzinne, jako tzw. społeczne wsparcie. Otoczenie to, jako pierwotne, najbardziej naturalne ze środowisk, w największym stopniu wpływa na zakres i jakość funkcjonowania osoby dysfunkcyjnej. Kalectwo przecież w pierwszej kolejności dotyka rodzinę poszkodowanego i jego najbliższy krąg. Dlatego sposób reagowania na niesprawność jednego z członków rodziny, ukształtowanie w niej, nabycie określonej postawy jako sumy m.in. czynników bezpośrednich i pośrednich, determinuje obszar funkcyjności fizycznej i psychospołecznej osoby niepełnosprawnej. Tak akcentowana ważność środowiska rodzinnego wynika również po części z niedoskonałości systemu instytucjonalnego, w ramach którego próbuje się włączyć osoby z niepełną sprawnością w nurt życia społecznego.

Zgodnie z podejściem systemowym to, czego doświadcza jeden z członków rodziny, odnosi się w pewnym stopniu do pozostałych. Rodzina zmuszona jest wówczas, z jednej strony, do utrzymania homeostazy poprzez strzeżenie swoich granic, z drugiej zaś do zmiany, bycia do niej zdolną, wewnętrznej organizacji i zasad funkcjonowania. Musi bowiem dojść do reorganizacji rodziny w związku ze zmianą funkcjonowania osoby chorej, niepełnosprawnej. Często bywa tak, że pełnosprawni członkowie rodzin rezygnują z rzeczy mniej ważnych, z dodatkowych zajęć, na korzyść zachowania najbardziej istotnych wartości. Zdają oni sobie sprawę z tego, że dla osoby chorej lub niepełnosprawnej możliwość przebywania w swym naturalnym otoczeniu, w znajomym sobie zaciszu domowym to często kwestia podstawowa, która decyduje o chęci do życia, sile do walki z chorobą czy niepełnosprawnością. Dlatego bardzo korzystne jest, gdy ograniczenie samodzielności osób niepełnosprawnych kompensowane jest przez bliskich natężeniem wzajemnej pomocy, a problemy emocjonalne – wzajemnym zrozumieniem i wsparciem duchowym.

Rodzina dzięki pewnym cechom dla niej znamiennym, tj. spójności, elastyczności w pełnieniu ról, zaradności jej członków, ich odporności psychicznej, wspólnym cechom i systemie wartości, jest w stanie zredukować w pewnym stopniu ujemny wpływ sytuacji stresowej, jaki niesie za sobą niepełnosprawność i dać odpowiednie wsparcie. Istotnym czynnikiem mającym wpływ na przystosowanie rodziny i na jej postawy wobec osoby niepełnosprawnej są czynniki kulturowo-społeczne. Wśród nich można wymienić: brak tolerancji wobec osób z niepełnosprawnością, eksponowanie wartości związanych ze zdrowiem, sprawnością, urodą, przesądy i uprzedzenia. Bardzo przydatna wówczas jest pomoc przyjaciół, sąsiadów, dalekich krewnych, z której rodzina również korzysta. Wyniki badań dowodzą, że związki z krewnymi, sąsiadami i przyjaciółmi stanowią odmianę więzi o charakterze pierwotnym. Krewni są potrzebni w zadaniach wymagających trwałego zaangażowania, np. w opiece nad chorym. Tracą jednak znaczenie na rzecz sąsiadów – jako źródła wsparcia – w nagłych wypadkach wymagających, z racji wspólnoty terytorialnej, natychmiastowej reakcji. Przyjaciele natomiast cenieni są najwyżej w zadaniach wymagających zaangażowania przez jeden lub kilka tygodni.

Rodzina powiązana jest ze swoim otoczeniem siecią stosunków międzyludzkich, które zapewniają jej poczucie integracji społecznej, możliwość doznawania opieki ze strony innych i – w miarę potrzeby – opiekowania się nimi, poczucie własnej wartości wynikające z pełnienia cenionych ról społecznych, poczucie bezpieczeństwa, dostęp do różnych form pomocy ze strony jednostek, grup i instytucji społecznych. Tylko czy rzeczywiście każda rodzina z osobą niepełnosprawną może liczyć na takie wsparcie?