Читать книгу Ból przewlekły - Группа авторов - Страница 7

Kwestionariusz Melzacka (MPQ)

Kwestionariusz Melzacka (McGill Pain Questionnaire, MPQ) jest narzędziem, które służy do ilościowej i jakościowej oceny bólu [20]. Wielowymiarowy charakter kwestionariusza pozwala na pomiar natężenia bólu oraz ocenę sensorycznego i emocjonalnego komponentu bólu. Składa się z sylwetki chorego, na której pacjent zaznacza obszar występowania bólu, oraz 78 przymiotników zebranych w 20 grup, podzielonych na cztery wymiary:

1) zmysłowy – sensoryczny (grupy 1–10),

2) afektywny – emocjonalny (grupy 11–15),

3) oceniający – ogólnej oceny bólu (grupa 16),

4) różnorodny (grupy 17–20) – zawiera 3 grupy (17–19) opisujące sensoryczne własności bólu oraz 1 grupę (20) odnoszącą się do emocjonalnych cech bólu [21].

W obrębie każdej kategorii przymiotniki zostały pogrupowane w kolejności od najsłabszego do najsilniejszego natężenia bólu. Chory wybiera z każdej kategorii przymiotnik, który najlepiej opisuje ból. Zastosowanie kwestionariusza pozwala na ocenę wspomnianych czterech kategorii [22].

Ze względu na fakt, że instrument ten jest bardzo obszerny, autorzy pierwotnej wersji kwestionariusza opracowali jego skróconą formę (SF-MPQ) [23], która uwzględnia dwa wymiary: zmysłowy (obejmujący 11 słów) i afektywny (składający się z 4 przymiotników). Narzędzie, podobnie jak oryginalna wersja, okazało się trafnym instrumentem, wykazano wysoką korelację ze skalami VAS i Present Pain Intensity (PPI) [24].

Zmodyfikowany Arkusz Oceny Bólu

Skróconą formę kwestionariusza McGill Pain Questionnaire, zwaną Arkuszem Oceny Bólu, opracowano w Polsce [25]. Kwestionariusz obejmuje kategorie sensoryczne (pytania 1–15) i emocjonalne (pytania 16–20), ponadto zawiera ocenę natężenia bólu według 6-stopniowej skali słownej (ryc. 1.7). Narzędzie zastosowano w badaniu 330 chorych z bólem przewlekłym (160 z bólem somatycznym wywołanym chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa, 65 z bólem neuropatycznym w przebiegu półpaśca i neuralgii nerwu trójdzielnego, 63 z bólem totalnym w przebiegu choroby nowotworowej i 42 z bólem psychogennym z powodu bólu napięciowego głowy) w celu dokonania oceny ilościowej i jakościowej oraz sposobów werbalizacji bólu przewlekłego. U chorych z przewlekłym bólem somatycznym i totalnym w przebiegu choroby nowotworowej uzyskano wysokie wartości współczynników korelacji Spearmana (odpowiednio 0,98 i 0,97) z kwestionariuszem McGilla [26].

Instrukcja: niektóre z niżej podanych grup słów charakteryzują aktualnie doznawany przez Pana/ią ból lub ostatni atak bólu. Przy każdej grupie słów, które nie charakteryzują aktualnie doznawanego bólu (lub ostatniego ataku bólu), proszę postawić „x” w rubryce „Nie”, natomiast przy określeniach, które odpowiadają, charakteryzują aktualnie doznawany ból (lub ostatni atak bólu), proszę określić, jak silne są w tej chwili te doznania (lub były w czasie ostatniego ataku), i wstawić „x” w odpowiedniej rubryce.

Pozycje 1–15 kategorie sensoryczne, pozycje 16–20 kategorie emocjonalne

Rycina 1.7. Zmodyfikowany Arkusz Oceny Bólu.

Objaśnienia

Dolegliwości somatyczne – chory wyraża występowanie bólu przez słowa, gest, płacz, łzy lub pojękiwanie.

Obronna pozycja ciała w spoczynku – pacjent przyjmuje nietypową pozycję ciała w celu ochrony przed bólem lub jego złagodzenia.

Ochrona bolesnych miejsc – pacjent chroni jedną okolicę lub więcej okolic ciała przez postawę lub gesty obronne.

Wyraz twarzy – wyraz twarzy wydaje się wyrażać ból (grymasy, marszczenie, atonia), podobnie jak wzrok (ufiksowany, pusty, brak, łzy).

Próba ustalenia występowania bólu – zapytanie opiekuna o procedurę opieki itp.

Mycie/ubieranie – ocena bólu podczas mycia i/lub ubierania, samodzielnie lub z pomocą.

Poruszanie się – ocena bólu podczas ruchu: zmiana pozycji, transfer, chodzenie samodzielne lub z pomocą.

Komunikacja – werbalna lub niewerbalna.

Życie socjalne – posiłki, spotkania, aktywności, warsztaty terapeutyczne, wizyty itp.

Problemy zachowania – agresja, pobudzenie, splątanie, obojętność, zapominanie, regresja, prośby o eutanazję itp.

Instrukcja stosowania

1. Stosowanie skali wymaga nauki

Jak w przypadku każdego nowego narzędzia, właściwe jest przetestowanie przed zastosowaniem. Czas obliczania wyników jest krótszy wraz z doświadczeniem (najczęściej wynosi kilka minut). O ile jest to możliwe, warto przyjąć osobę referencyjną w danych warunkach.

2. Obliczanie wyników przez zespół wielodyscyplinarny

Niezależnie od miejsca sprawowania opieki (zdrowotna, społeczna, domowa), preferowane jest obliczanie wyników przez kilku opiekunów (lekarz, pielęgniarka, asystent pielęgniarki). W domu, członkowie rodziny bądź inne osoby mogą brać udział w ocenie przez połączenie z notebookiem, telefoniczne lub podczas spotkania przy łóżku chorego. Skala powinna zostać włączona do notebooka.

3. Nie należy obliczać wyników, jeśli dane pytanie (item) jest niewłaściwe

Nie jest konieczne uzyskanie odpowiedzi na wszystkie pytania (itemy) skali, zwłaszcza u nowo przyjętego chorego, który nie jest dobrze znany, szczególnie na poziomie psychosocjalnym. Podobnie, w przypadku śpiączki, obliczanie wyników nastąpi głównie na podstawie pytań (itemów) somatycznych.

4. Przygotowanie przedstawienia zmian wyników w czasie opieki

Powtórzenie oceny powinno następować dwa razy dziennie, aż do opanowania bólu, następnie w dłuższych interwałach, w zależności od sytuacji. Należy przygotować przedstawienie zmian wyników w czasie opieki na karcie (podobnie do wykresu temperatury lub ciśnienia tętniczego). Skala stanie się wówczas podstawowym argumentem w rozpoczęciu leczenia objawów.

5. Nie należy porównywać wyników uzyskanych u różnych chorych

Ból stanowi subiektywne i personalne wrażenie i emocje, stąd nie ma wartości porównywanie wyników między poszczególnymi chorymi, a jedynie interesujący jest przebieg wyników w czasie u danego pacjenta.

6. Jeżeli istnieją wątpliwości, należy podjąć testowe leczenie właściwym analgetykiem

Obecnie akceptowane jest, że wynik wyższy lub równy 5/30 świadczy o występowaniu bólu. Jednakże przy wystąpieniu wyników granicznych należy zapewnić choremu korzyści. Jeżeli zachowanie chorego ulega zmianie po podaniu analgetyku, rzeczywiście występuje ból.

7. Skala dokonuje oceny bólu, a nie depresji, uzależnienia czy funkcji poznawczych

Dostępne są liczne narzędzia dla każdej sytuacji. Jest bardzo ważne, aby rozumieć, iż skala jest stosowana do wykrywania zmian w zachowaniu związanym z potencjalnie występującym bólem. A zatem dla pytań (itemów) 6 i 7 nie oceniamy zależności lub niezależności, ale ból.

8. Nie należy stosować skali Doloplus systematycznie

Kiedy starszy chory jest zdolny do komunikacji i współpracy, logiczne jest stosowanie narzędzi do samooceny. Kiedy występuje ból, bardziej potrzebne jest jego leczenie niż ocena. Jednak, jeżeli występuje najmniejsza wątpliwość, powtórna ocena pozwoli na uniknięcie niedoszacowania bólu.

Rycina 1.8. Skala Doloplus – behawioralna ocena bólu u osób starszych.

Skala Doloplus

Skala Doloplus (Behawioralna Ocena Bólu u Ludzi Starszych) służy do oceny bólu u osób w wieku podeszłym i chorych z upośledzeniem funkcji poznawczych i zespołem otępiennym (ryc. 1.8) [27, 28]. Skala zawiera 10 pozycji dotyczących trzech obszarów:

1. Reakcje somatyczne obejmują 5 pozycji: dolegliwości somatyczne, obronną pozycję ciała, ochronę bolesnych miejsc, wyraz twarzy i sen.

2. Reakcje psychomotoryczne zawierają 2 pozycje: aktywność życia codziennego (mycie, ubieranie) i zdolność poruszania się – ocena bólu następuje podczas wykonywania wymienionych czynności.

3. Reakcje psychospołeczne, w skład których wchodzą 3 zagadnienia: komunikacja, życie społeczne i problemy zachowania.

Ocenę bólu przy użyciu tej skali może prowadzić jedna osoba, jednak lepiej, jeżeli jest przeprowadzana przez kilku członków zespołu opiekującego się chorym. Nie jest konieczne prowadzenie oceny wszystkich punktów skali. Ważne jest, aby obserwować dynamikę zmian u danego pacjenta i w odpowiedni sposób reagować, np. przy nasileniu bólu zwiększać dawki lub zlecić silniejsze analgetyki. Przyjmuje się, że wynik równy lub większy niż 5 (na 30 możliwych) wskazuje na występowanie bólu. Skala Doloplus nie może być wykorzystana do porównania natężenia bólu między chorymi, natomiast służy do monitorowania natężenia bólu u danego pacjenta. W przypadku aktywności życia codziennego i zdolności poruszania się (pozycje 6 i 7 skali) wynik 1 interpretuje się jako wpływ bólu na wymieniony rodzaj aktywności, ponadto nie należy dokonywać oceny tych zagadnień, jeżeli dysfunkcja jest wywołana osłabieniem chorego czy depresją. Przy powrocie sprawnych funkcji poznawczych zaleca się zakończenie stosowania skali Doloplus i pomiar bólu oparty na ocenie chorego.

Skala Doloplus została opracowana we Francji i adaptowana w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, Holandii i we Włoszech [29].

Badania własności psychometrycznych skali Doloplus potwierdzają zadowalającą rzetelność i trafność wszystkich trzech obszarów i całości skali, z wyjątkiem niedostatecznej trafności obszaru reakcji motorycznych, co może być związane z trudnościami oceny wpływu bólu na mycie i ubieranie oraz zdolność poruszania się [30].