Читать книгу Соһуччу көрсүһүү - - Страница 11

Маҥнайгы түгэн

Буруйу арыйыыга криминалистика салаата сүрүн оруолу ылар. Ол да иһин, үнүстүтүүккэ үөрэнэ сылдьан, бу салаанан утумнаахтык дьарыктаммытым. Бүлүүгэ үлэлии сылдьан буруйу оҥорооччулартан ылыллыбыт маллары түмэн хаартыска оҥорор хоско криминалистика хоһун оҥорбутум. Манна булт саатын арааһын хомуйбутум. Ол курдук доруоп саалар уостарын кээмэйэ 32-н 8 калибрыгар тиийэ баара, буулдьанан эстэр бинтиэпкэлэр, харабыыннар, туоһапкалар араастарын хомуйан истиэнэҕэ ыйаабытым. Биир ботуруоҥҥа төһө доробуонньук киирэрин көрдөрөр полка эмиэ баара. Итини тэҥэ быһахтар, кастеттар, фотоаппарааттар ууруллубуттара.

Биирдэ сайын Степан Аржаков аатынан сопхуос отделениетын тарбыйах көрөөччүлэрэ сарсыарда үлэлэригэр кэлбиттэрэ, хас да тарбыйах өлөн охто сыталлар, хас да байааттаҥныы сылдьаллар үһү. Ол туһунан милииссийэҕэ суһал үҥсүү киирбитэ. Мин, дьуһуурунай буолан, ол быһылааҥҥа барсыбатаҕым, дьоммут киэһэ туох да түмүгэ суох төннөн кэллилэр. Начальник хоһугар опергруппа старшайа, Алексей Прокопьевич, маннык диэн кэпсээтэ: «Биир өлбүт тарбыйаҕы бэтэринээрдэринэн эттэттибит. Онно көстөрүнэн, туоһапка буулдьатынан ыппыттар. Ол гынан баран туоһапканан ыппатахтар, ытыллыбыт буулдьа эрийиитэ (нареһа) алта, оттон туоһапка киэнэ түөрт», – диэн улаханнык мунааран түмүктээтэ. Тит Николаевич истэн олордохпутуна ИДЬМ-ҥа криминалистика отделыгар эрийдэ. Ону, итиччэ эрийиилээх ханнык эрэ омук бэстилиэтэ баар диэтилэр. Биһиги сэриигэ сылдьыбыт киһи аҕаллаҕа дэстибит. Мунньахтан тахсан иһэн Алексей Прокопьевичтан ыйыттым:

– Оттон «Белка» уоһа хас эрийиилээҕэ буолла?

– Ээ, кырдьык да, эйиэхэ баар буолбат дуо? Бэрэбиэркэлээн көрүөххэ! – диэн, киһим өрүкүйэ түстэ. Криминалистика хоһугар киирэн икки «Белкаттан» биирин талан ыллыбыт. Бу үөһээ уоһа доробуонньугунан, алларааҥҥыта туоһапка ботуруонунан ытар булт саата. Уостара киэҥинэн арахсаллар, илдьэ сылдьарга олус табыгастаах саа. Икки сааны сүгэн таһаҕас оҥостуохтааҕар биири илдьэ сылдьарыҥ быдан барыыстаах. Тиэргэҥҥэ тахсан кумахха ыттыбыт. Эриллиитин ахсаана оруобуна сөп түбэстэ— алталар.

Сарсыныгар баран буруйдааҕы бэрт кэбэҕэстик булан тутан киирдилэр. Маҥнай утаа, буруйдаах биллэ илигинэ, нэһилиэк салайааччылара: «Буруйдаах булуллуохтаах уонна сууттанан хаайыыга олоруохтаах! Тыыннаах тарбыйахтары ытар киһи киһини да ытан кээһиэн сөп», – диэн кытаанах модьуйууну туруорбуттара. Суутугар киниттэн ордук көрсүө, сэмэй киһи суох буолбута, барыта алҕас тахсыбыт аатырбыта. Кэлин истибиппит, буруйдаах киһи салайааччыларбыт уруулара буолан биэрбитэ. Дьыалаҕа көрдөһүү сурук киириитэ элбээбитэ. Хааллыбатаҕа, суут саалатыттан босхолонон «условно» хаалбыта.

Иккис түгэн

Криминалистика хоһугар фотоальбом баара. Онно Бүлүү куорат уулуссаларын, дьиэлэрин хаартыскалара бааллара. Ити альбом көмөтүнэн элбэх буруй арыллыбыта. Киһини ыйытарга, доппуруостуурга олус табыгастааҕа. Саас хаардаахха түһэриллибит буолан, араас тутуулар, дьиэлэр чуолкайдык көстөллөрө.

Биирдэ сопхуос охотоведтара вертолетунан бөрөлүү барар буолбуттара. Ону истэн, бөрөлөрү хаартыскаҕа түһэрээри, фотограф быһыытынан илдьэ баралларыгар көрдөспүтүм. Сөбүлэспиттэрэ.

Бөрө суолун көрбүт сирдэригэр чопчу көтөн тиийдибит. Суолбутун булаат, тиити эрэ үрдүнэн, кыыл суолун ирдиир булчут ыт курдук, батыһан бардыбыт. Ол элэҥнэтэн иһэн хаста да суолбутун сүтэрэн мохсоҕол курдук кыырай халлааҥҥа биирдэ баар буола түһэбит уонна үөһэттэн одуулаан суолбутун көрдүүбүт. Суолбутун таба көрөөт, мастар үрдүлэригэр эмиэ баар буола түһэбит да эмиэ суоллаабытынан барабыт. Охотовед уолаттар харабыыннарын бэлэм тутан түннүк аттыгар бүтүннүү харах буолан олороллор. Эмискэ суолбут быстан хаалла. Летчиктар тугу эрэ сибикилээн биир сиргэ ыйанан турдулар. Онно көрбүппүт, тоҥуу хаарга вертолет түһэ сылдьыбыт суола арылыччы көстө сытар. Хас да бөрөнү соһон аҕалбыттар. Мэлийдэхпит ол. Төттөрү дьиэбит диэки көтөн күпсүйдүбүт. Ол истэхпитинэ сыыр сирэйиттэн тайах ойон туран ойууру былдьаста. Үөрүйэх летчиктар кинини эрийэ көтөн күөл мууһугар ынах курдук үүрэн киллэрдилэр. Ойоҕолуу көтө сылдьан астыныахпар диэри хаартыскаҕа түһэрдим. Күөл ортотугар оннук туран хаалбыта. Салгыы көтөн иһэн от үрэххэ биир кыһыл саһыл сылдьарын көрдүбүт. Вертолет саһыл үрдүгэр биирдэ баар буола түстэ. Охотоведтартан харабыыннарын уларсан биирдэ ытан кээстим. Уолаттар түһэн ыллылар.

Сотору куоракка кэллибит. Саһыл туһунан кэпсэтии суох. Мин испэр охотоведтарга биэрэн судаарыстыбаҕа туттарар туһунан саныы испитим. Вертолет тохтоотун кытта летчик тахсан:

– Бу саһылы соруйан ыттардым. Бу күннэргэ кэргэним төрөөбүт күнэ буолар, – диэт соһон кабинатыгар илдьэ барда. Онно фотоальбом оҥорор туһунан өй көтөн түстэ. Летчиктары кытта кэпсэтэн саһылым соболоҥор куораты хаартыскаҕа үөһэттэн түһэртэриэх буоллулар. Сарсыныгар куорат үрдүнэн көтө сылдьан куорат уулуссаларын сөбүлээбиппинэн хаартыскаҕа түһэрбитим. Олору бэчээттээн улахан альбом оҥорбутум. Бүлүүттэн барыахпар диэри ити альбомунан үлэбитигэр үгүстүк туһанарбыт. Мин атын сиргэ көспүтүм кэннэ хоспун суох оҥорбуттар этэ. Кэлин командировкаҕа сылдьан альбоммун туоһуласпытым да, билбэттэр этэ. Хата Ньурба милииссийэтин музейын директора, мин чугас табаарыһым Иванов Р.А., миигиттэн истэн ол фотоальбому булларан бэйэтигэр экспонат гыммыт этэ.

Э¤э күүһэ

Эһэ күүһүн ким кэмнээбитэ баарай. Оннооҕор бу соторутааҕыта олоро сылдьыбыт Кэрэ киһи уола Күүстээх Соппуруон төһө күүстээҕин билбэппит. Ол эрэн биирдэ кырдьаҕас суолун көрөн, күүһүттэн саллан турардаахпыт.

Сэбиэскэй былаас кэмигэр кыстыгы этэҥҥэ туоруур сыалтан тэрилтэ барыта окко былааннаах буолара. Биһиэхэ, милииссийэлэргэ, эмиэ былаан түһэрэ. Тохтоло суох үлэлиир тэрилтэҕэ дьон тиийбэт этэ. Ол да буоллар былааммытын куруук аһара толорон хайҕалга сылдьарбыт. Бүлүүгэ үлэлии сылдьан биирдэ хас да буолан АН-2 самолетунан Тылгыныга оттуу көттүбүт. Кэтэһэн туран, тыраахтар сыарҕатыгар тиэйэн, ким да сылдьыбатах түҥкэтэх үрэҕэр таһааран түһэрдилэр.

От бөҕө үүммүт этэ. Үөнэ-көйүүрэ киһини тутан сиэх курдуга. Сарсыарда туран охсо киирдибит. Онно көрбүппүт, туох эрэ улаханы элгээнтэн тыраахтар ньиккирэччи соһон таһаарбытын курдук суол хаалбыт этэ. Биһиги ону чинчийээччи буоллубут. Тыраахтар таһаарбатаҕа чуолкай, суола суох. Көрүү, чинчийии түмүгэр маннык буолбута арылыччы көстөн кэллэ. Күлүмэнтэн куотан биир лөкөй бу күөлгэ кэлэн түспүт. Олохтоох кыыл буолуон сөп. Бу кэмҥэ кыстаабыт сириттэн ырааппат. Ол сыттаҕына эһэ суоллаан кэлэн үрдүгэр саба түспүт. Дьэ уонна ойуур саҕатыгар диэри ньылбы соһон таһааран уҥуоҕун эрэ хаалларбыт. Сэрэх муҥутаан, күөл кытыытыгар сиэбэтэх, хахха сиргэ таһааран налыччы аһаабыт. Дьэ, күүс диэтэҕиҥ!