Читать книгу Соһуччу көрсүһүү - - Страница 5

Маарга СПТУ-га үөрэнэ сылдьан өрөбүл аайы куобахха туһахтыырбын олус сөбүлүүрүм. Оскуолаҕа саҥа үөрэнэ сылдьан дьиэбит таһыгар туһахтааччыбыт. Онно ыттар туһахха иҥнибит куобаҕы сарылаппытынан сиэн кээһэннэр айдаан бөҕө буолааччы. Куобаҕы туһахха тутарга эмиэ сатабыл наада. Кини наһаа сэрэх, сэргэх, көрүгэс кыыл. Дэлэҕэ былыргыттан туһаҕы туртата сатаан кирпииччэҕэ аалыахтара дуо. Ол иһин чэҥкээйим маһын тэйиччиттэн аҕалааччыбын. Хатырыгын түһэрбэт курдук туттабын. Тыаһы иһиттэҕинэ туһахха өр киирбэккэ эрэйдээччи. Титириккэ баайдаххына, бииринэн, буларга бэлиэ курдук. Иккиһинэн, туһахтан босхолоно сатаан дэлби хаары тэпсэн мас хатырыгын алдьатан, суор булан сииригэр усулуобуйа оҥорор. Чэҥкээйиҥ эмиэ икки өрүттээх. Маҥнайгытынан, иҥнибит куобаҕы суоллаан иһэр астык баҕайы, чахчы булчут курдук сананаҕын. Иккиһинэн, тибии типтэҕинэ чэҥкээйиҥ суолун сүтэрэҥҥин куобаххыттан малыйыаххын сөп. Куобах сүүрэр, аһыыр сирдэрэ тус-туһунан буолааччы. Аһыыр сиригэр бытааннык лэкээлээн сылдьааччы. Ол иһин көрүмтүө буолар. Үксүн сүүрэр сиригэр туһахтары иитэ сатааччыбын. Сэрии кэнниттэн куобах мэнээктии сылдьыбыт быһыылаах. Саха сирин оччотооҕу үтүөлээх булчуттара Тааттаттан Соров М.М., Уус Маайаттан Иванов П.П.: «Тыһыынчанан куобаҕы туһахтаан ылар этибит. Сыарҕалаах атынан таһарбыт. Сүлүүтүгэр турар-турбат дьиэ кэргэн бары кытталлара», – диэн миэхэ кэпсииллэрэ. Куобах тириитин хойукка дылы судаарыстыбаҕа туттарарбыт. Тириититтэн суорҕан иһэ, бэргэһэ, куллука, үтүлүк о.д.а. тигэллэрэ, олус ичигэс буолаллара.

Биирдэ туһахтыы сылдьан хордоҕой устун куобах орох тэппитин көрдүм. Манна ыраас, сүүрэр сиригэр иҥниэн сөп эбит диэн, биир туһаҕы чэҥкээйигэ баайан иитэн кээстим. Нөҥүө өрөбүлгэ туһахтарбын кэрийэ сылдьан хордоҕойго тиийэн кэллим. Көрбүтүм, чэҥкээйим суох. Бай, үчүгэй буолаары гынныбыт дуу диэн, чэҥкээйим турбут сиригэр бардым. Куобах саҥа суола суох. Арай куртуйах сылдьыбытын курдук суол баар, эмиэ да, хаарга кынат таарыйбыт суола көстөр. Урут итинниккэ түбэспэтэх буолан мунаардым, тулабын көрүннүм. Тэйиччи соҕус кынат курдук быга сытарын көрдүм. Баран тардыалаан хаар анныттан улахан баҕайы куртуйаҕы таһаардым. Моонньугар туһаҕы кэтэ сылдьар. Чэҥкээйитин илдьэ көтө сатаабыт да, туһахха иилистэн сууллан түспүт уонна тоҥон өлбүт. Бултуйбут киһи быһыытынан сүгэһэрбэр уктан кээстим.

Аҕыйахта атыллаат, сыыр тэллэҕин диэки тииккэ тураах олорорун көрө түстүм. Көрдөхпүнэ, тураахтан лаппа улахан курдук. Суор дуу? Итинтэн атын көтөрдөрү, ыраах булка сылдьыбатах буолан, улаханнык билбэт этим. Суор буоллаҕына куттаҕас, саанан кыҥаатыҥ да, көтөн хаалааччы. Туоһапкабын ылан ииппэккэ эрэ кыҥаан көрдүм. «Суорум» олорор. Ээ, куртуйах эбит! Аҕам уонна күтүөм Балантыын бултаан аҕалалларын көрөр буоларым. 50 миэтэрэҕэ туруоран баран ыттым. Олорор. Хайдах сыыһан кээстим? Бэйэм бэйэбиттэн хомойдум. Өссө биирдэ ыттым. Куртуйаҕым кыһаллыбата. Миэтэрэтин сыыстарар эбиппин. Олох чугас олорор эбит, бэрт тиэтэлинэн 25-кэ туруордум. Ыттым. Куртуйаҕым төҥкөйөн көрдө. Ыксаатым. Алларанан ыта турар эбиппин. Куртуйаҕым көтөр буолла. 75-кэ туруордум. Дьэ умса баран түстэ. Оо, үөрбүппүөн! Хайыһарынан сыыры таҥнары анньынан кээстим. Сыырга балыттарбыт эбиппин. Тэйиччи да олордор, бу олорор курдуга. Тиийбитим уһун, модьу, көҕөрүмтүйэн көстөр моонньулаах, кыһыл хаастаах, уп-улахан хара көтөр буолан биэрдэ. Улардара диэн маннык буоллаҕа. Мааҕын туһахтан ылбыт куртуйахпыттан лаппа улахан эбит. Дьэ, табылынным! Ийэм үөрэрэ буолуо. Уҥуор өссө биир туһаҕы көрөрүм хаалла. Дьиэбэр тиийэ охсубут киһи.

Титириккэ баайбыт туһахпар бэрт улахан куобах иҥнэн турарын көрөн үөрдүм да этэ! Булт бөҕөтө! Куобаҕым суумкабар баппакка, тас өттүгэр хам кэлгийэн кээстим. Өтөрүнэн оччону бултаабатах киһиэхэ үөрүүбүттэн ыраах да чугаһаата, ыарахан да чэпчээтэ.

Дьиэбэр тиийэн билбитим, куртуйаҕым эрдэҕэс улар буолан үөрүүбүн өссө үрдэттэ.

Сахаларга улар улахан булдунан сыаналанар. Сиэнэр кыһыҥҥы көтөрдөртөн саамай улаханнара. Кинини суолтатынан тайаҕы кытта тэҥнииллэр. Былыр ырааҕы тэбэр күүстээх саа суоҕуна, саа сэбэ кырыымчык эрдэҕинэ, айанныыр техника үөдүйэ илигинэ, кырдьык, улары ытарыҥ бултаан бүппүккэ тэҥэ. Улары өлөрүөҥ, оттон чугас турар кыылыҥ тыаһырҕаан баран хаалыа. Биһиги бултуу сылдьан улары төннөн эрэ иһэн ытарбыт. Сатыы сылдьар киһиэхэ сарсыарда улары өлөрдөххүнэ күнү быһа сүгэ сылдьарга таһаҕас буолааччы.