Читать книгу Әсәрләр. 7 томда / Собрание сочинений. Том 7 - Мухаммет Магдеев - Страница 16

Ул елны ни өчендер имтиханнар санын арттырдылар. Бишенче классны тәмамлаганда, рус теле, татар теле, арифметика янына тарихны да өстәделәр. Борынгы заман тарихы. Кызык та, авыр да. Хәмитулла соңгы теманы – «Греция-Персия сугышлары»н кабатларга тиеш иде. Теманың иң кызык җирен – Фермопилы янындагы тигезсез сугышта бөтен грек патриотларының һәлак булуы һәм шул урында ахырдан язулы таш куелуы турында укып утыра иде. Ә теге ташка Ватан азатлыгы өчен һәлак булган геройлар исеменнән болай язылган: «Юлчы! Спартага хәбәр ит, без, законны намус белән үтәп, шушы урында кабердә ятабыз». Фермопилы сугышы бөтен дөньяны канга батырган хәзерге сугышның борынгы замандагы бер энесе яки сеңлесе булып күз алдына килеп баскан иде – җил капка ачылды да, аннан Сөмбеләнең борчулы йөзе күренде. Сөмбелә авылның иң чибәр кызы иде, ирләр сугышка китүгә, аны бригадир итеп куйдылар.

– Ни хәлләрең бар, энем? – Ул малай янына, баскыч төбендәге ташка утырды. – Дәрес карыйсыңмыни?

– Әйе шул, Сөмбелә апа, иртәгә сәгать сигездә имтихан. Менә укып бетерә алмадым, караңгы төшә инде. Өйдә чытлы керәчин юк.

Сөмбелә авыр сулады. Нәрсәдер әйтергә теләде, әйтә алмыйча азапланды. Аннан башын тезләренә куйды да елап җибәрде. Хәмитулла курка калды.

– Энем Хәмитулла, – диде ул. – Нишлим? Нишлим?

Хәмитулла балаларча беркатлылык белән:

– Нәрсә, әллә Зариф абыйның үле хәбәре килдеме? –дип сорады.

Сөмбелә башындагы кыек яулык очы белән күзләрен сөртте. Малайга ялварулы карады.

– Энем Хәмитулла! Бүген төнлә атларны сакларга бер кешем юк! Иртәгә бәрәңге утырта башлыйбыз. Бик соңга калып инде. Беркемем юк бүген төнгә! Беркемем! Кичә төнлә сеңлем Гөлзада белән бергә сакладык. Менә икенче тәүлек инде чытлы йокы күргәнем юк…

Хәмитулла башта ук уйлап куйган иде инде: иртәгә имтихан, димәк, булмый. Кояш чыгуга аның китапка тотынасы бар, әнисе «дүрттә уятам» диде, өч сәгатьләп укыса, ул, әлбәттә, кабатлап бетерәчәк. Әмма Сөмбелә әллә ничек кенә, яшь аралаш ялварып карады аңа. Тукта әле, нәрсә булды соң, нишләп Хәмитулла алдан әзерләнгән җөмләсен әйтә алмый? Нәрсә булды соң? Ә-ә! Гөлзада, диде бит… Хәмитулла мәктәпкә аның белән генә бергә барырга тырыша. Иртән Хәмитулла гел генә дә инде Сөмбелә апаларының капкасына карап киенә. Гөлзаданың килеп чыгуы була, Хәмитулла шундук урамда. Гөлзада алтынчыда, бөтен мәктәбенә аның кадәр матур итеп чәч толымын үреп куйган бүтән кыз юк. Ул – дружина советы председателе. Дружина сборларында өлкән вожатыйга аның кадәр яңгыратып, төгәл рапорт биргән бүтән берәү дә юк. Әле моннан бер атна элек кенә дружина сборында Гөлзада чатнатып рапорт бирде:

– Иптәш өлкән вожатый! Павлик Морозов исемендәге пионер дружинасы рапорт бирә. Быелның май ае эчендә дружина пионерлары колхозда барлыгы кырык ике хезмәт көне эшләделәр. Дружина тарафыннан бу айда барлыгы йөз егерме кило тимер, утыз кило кәгазь җыелды. Кырга тирес чыгаруда барлык пионерлар да актив катнаштылар. Аеруча зур тырышлык күрсәттеләр…

Хәмитулла шунда үз исемен дә ишетте: ул май аенда тирес төяүдә атна буе эшләгән иде. Дәрестән соң – һәр көн.

– Йә, энем, нишлибез? Иртәгә бәрәңге утырта башлыйбыз. Ач кунсалар, атларга бик авыр булачак…

Хәмитулла нишләсен болай да белә иде инде. Китапны тегендә – атлар көтә торган кысыр басуда да укып була бит аны! Сәгать өчләрдә инде якты була бит!

– Мин һәрвакыт әзер, – диде Хәмитулла, урыныннан торып. – Мин һәрвакыт әзер! – Шул вакытта аның салют бирәсе килде, әмма курыкты: Сөмбелә апасы көлсә? Көлеп Гөлзадага сөйләсә? Ул үзенең буталып, каушап калганына оялды: сбор булмаганда шулай әйтергә ярыймыни инде? Баскыч төбендәге песи борчагына басып шулай әйтәләрмени инде? Әмма шундук Сөмбелә апасының күзләрендә яшь бөртекләре күрде ул. Яшь бөртекләре шатлыклы ялтырыйлар иде.

«Борынгы заман тарихы»ның укыла торган битенә ат кузгалагы яфрагын өзеп тыкты да китабын япты. Әнисе йокламаган иде әле һәм, әлбәттә, Сөмбеләнең ник кергәнен, чолан баскычында нинди сүз барганын белеп, аңлап ятты…

…Ат абзарлары артындагы тигез кысыр басу, урманга таба сузылып, кичке караңгылыкка тоташып сеңгән. Утардан сөрлегеп чыккан атлар Хәмитулланың барын әллә белделәр, әллә юк – ябыга төшкән янбашларын бер-берсенә бәрә-бәрә, бер-берсен этә-төртә, кысыр басуга таба юырттылар. Сөрлегеп юырткан атлар арасында бер-икесенең «хырумк-хырумк» килеп эче селкенә, чык төшкән парлы җир ат тоякларыннан бераз гына дерелди иде. Ул атланган ат колхозның Рәкәкә исемле аты иде, аның куе ялына тотынып барганда, Хәмитулла үзен бик кечкенә, көчсез, ноль дип хис итте, ат ябык, эре сөякле, биек торыклы иде һәм ул, карт ат, юлга чыгарга тырышмыйча гына, көтү уртасында юырта бирде. Томан артында тоташ дивар булып урман сизелгәч кенә атлар юыртудан туктадылар һәм кинәт кенә уңга борылып кереп пошкырып алдылар да, кызу-кызу йөренгәләп, кысыр басу үләнен утларга керештеләр. Хәмитулла Рәкәкә сыртыннан чак төште. Тегендә, утар артында, Сөмбелә апасы юкка гына аның сул аягын бөгеп, шайтан сөяге яныннан учлап тотып, зур көч куеп менгермәгән икән…

Атлар, пошкыра-пошкыра, кичке томанга кереп эределәр. Җитмәсә, унике-унөч баш аттан торган бу көтүнең яртысы бурлы атлардан тора иде. Хәмитулла аларны бөтенләй күрмәде. Аның аркасын әлегә учак алдыннан әнисе алып биргән он катыш алабута күмәче җылыта иде. Ул ат өстендә гел шуны тоеп килде: аркадагы кечкенә капчыкта тагын «Борынгы заман тарихы» да бар иде. «Борынгы заман тарихы»ның тышына исә «проф. Мишулин редакциясендә» дип язылган. Хәмитулла «проф.» дигәннәрен әлегә аңламый, әмма шул китапның бер бүлеген, таң аткач, һичшиксез укып чыгарга кирәк иде, солдат малае буларак, аңа сугышлар турында язылган бу фән буенча, һичшиксез, «бишле» алырга һәм шул ук көнне «Полевая почта» дигән адрес белән әтисенә хат язарга кирәк иде.

Атлар, бер-берсеннән ераклашмыйча гына, соры томанга сеңделәр, Хәмитулла бер читтә басып калды. Сөмбелә апасы әйтте:

– Энем, җаным, арыш басуына керә күрмәсеннәр, –диде.

Юк, Хәмитулла аларны арыш басуына кертмәячәк. Шуңа күрә ул арыш басуы кырыендагы межага килеп утырды. Чыклы үләннән мәче борчагы исе килә иде, бу ис әллә ничек кенә борынны кытыклап йокыны китерә, башны тез капкачларына таба тарта иде, Хәмитулла авыр гына урыныннан торды. Басып төн уздырырга булды ул. Сөмбелә апа әйтте, юеш уҗымны унбиш минут ашаса, ат-сыерны коткарып булмый, диде. Һәм Хәмитулла межа буена басты. Якында гына атларның пошкыргалап алуы ишетелә, әйләнә-тирәдә тоташ мекердәгән бертигез тавыш, бу мекердәү ниндидер бер ритмга салынган. Ритм исә Хәмитулланы баскан көе үк тибрәтә, аның әледән-әле тез буыннары йомшап китә, һәм ул егылудан чак-чак кына үзен тотып кала. Күз алдын сөт шикелле куелык баса, юк, бу сөт түгел, ә зәңгәрле-аклы күк болыты җиргә төшкән дә Хәмитулланың битенә, күз алмаларына сарпыла, күз кабакларын авырайта, һәм кинәт тез буыны сынып китә. Ә теге мекердәү хор белән моңа таба якынлаша, менә зәңгәр-аксыл болыт эченнән зур соры шәүлә һаман килә, Хәмитулла күзләрен текәп карый. Зур соры шәүлә ул атланып килгән Рәкәкә икән. Менә аның артыннан тагын икеме-өчме соры шәүлә Хәмитуллага якынлаша башлады, менә алар ишәйделәр – арыш басуына таба киләләр икән. Хәмитулла сүстән үргән камчысын шартлатты, бу тавышка ул татлы йокысыннан уянгандай итте. Әмма атлар һаман арыш басуын чамалыйлар иде – чыклы уҗымнан бу якка таба салат исе, ипи катысы исе – тамак төбен җыера торган ниндидер хикмәтле, исерткеч бер ис килә иде, димәк, атлар ис буенча баралар. Бераздан Хәмитулла әле бер атны, әле икенче атны кире якка боргалап йөгереп үк йөри башлады, чыклы межада аның чабатасы бүртте, йон оекбашлары чыланды, бүрткән чабата киндерәләре аягын кысты. Ә соры шәүләләр һаман бу якка таба шуыштылар. Хәмитулла шунда әтисеннән калган каеш чыбыркыны алмаганына үкенде. Каеш чыбыркы булса, атның каршысына чыгып, колак төбенә бер генә чартлатып алыр идең… Ә соры шәүләләр малайның көчсезлеген сизеп алдылар: сүс камчы очы ат тиресе өчен, әлбәттә, чебен тешләгән кебек кенә инде ул. Хәмитулла камчы чартлаткан уңайдан кычкыргалап та карады. Әмма куе болыт эчендә аның кычкыруы бик зәгыйфь ишетелә, һәм соры шәүләләр, аңа игътибар итмәстән, межага таба аны гел кысрыклыйлар, этәләр иде. Хәмитулла шунда үзенең сүгенә белмәгәненә бик үкенде. Югыйсә күрше Камалетдин, унбиштә генә булса да, егетлек күрсәтеп, атка бер генә кычкыра:

– Куда?! Фәлән-төгән, – дип, атны өркетә.

Ләкин бу уеннан ул шундук куркып калды. Хәмитулла? Сүгенә? Ә моны Гөлзада белсә? Авылның иң матур кызы Сөмбелә апа ишетсә? «Пионер Хәмитулла Зиннәтов әшәке сүз белән сүгенде» дип, мәктәптә хәбәр таралса? Юк, Хәмитулла атларны болай гына санлатачак, һәм ул, межа буйлап йөгерә-йөгерә, әле бер атның, әле икенче атның колак төбендә сүс камчысын чартлатты. Йөгергәндә әллә ничә тапкыр сөрлегеп егылды, межадагы эт эчәгесенә чабата эләгә иде. Каты йөгереп, каты селтәнеп, кычкыргалап камчы белән кыйный торгач, кайбер атлар аны санга сукканнарын күрсәттеләр: межага таба үҗәтләнеп килгән Рәкәкә, кычкырып камчы чартлаткан бөке кадәр генә малайдан өркеп, ал санын кинәт күтәрде дә, арт аякларында торган килеш, үзенең биек озын торыгын гөрселдәтеп кире якка борып куйды. Бу җиңү Хәмитуллага куәт өстәде. Бераздан ул үзенең манма тиргә батканын, кычкырырга хәле беткәнлеген тойды. Әллә эчәсе, әллә ашыйсы килә иде – ул моны аңламас хәлгә җитте. Яктырырга бик ерак, бик ерак иде әле. Әллә бераз утырып торыргамы? Хәл алыргамы? Керсеннәр соң, биш минут кына утласыннар арыш уҗымын! Бәлки, тамаклары туяр? Ә Сөмбелә апа ни әйтте? Ә дружина сборында ни әйтерләр? «Үзенең сугышчан бурычын үти алмаучы пионерлардан май аенда Хәмитулла Зиннәтов…» Ул Гөлзаданың яңгыравыклы тавышын хәтерләгәндәй итте, кулындагы сүс камчысын бик нык кысканын тойды, әйтерсең сүс камчы түгел, ә Гөлзаданың ал лента кушып үргән чәч толымы иде. Ерак Украина далаларында сугышып йөргән әтисен ишеткәндәй булды: «Улым Хәмитулла! Нык бул! Язмыш безгә нык булырга куша». Соңгы хатында әтисе шулай дип язган иде.

Кинәт… Кинәт Рәкәкә җир селкетеп кешнәп җибәрде. Аңа кушылып берсе, икенчесе, өченчесе… Хәмитулланың йөрәге аска төшеп китте: монда урман якын, әллә, әкиятләрдә сөйләгәнчә, бастырык юанлыгы бер елан чыгып Рәкәкәне чактымы? Хәмитулла аны-моны аңлаганчы, бу гарасатка үзәк өзгеч бер тавыш кушылды:

– Ми-һи-һи-и-и-и-и!

Бу сары бия колынының тавышы иде. Әйе, утарда күпме генә матавыкланмасыннар, сары биянең колынын аерып калдыра алмады алар. Шул арада атларның соры күләгәләреннән зур бер дулкын туды, алар гәүдәләрен кинәт борып кирегә ыргыттылар һәм, әллә ниткән тавыш чыгарып, бер күчкә өелделәр: янбаш, авыз-теш, тояк бәрелгән тавышлар чыкты, һәм ниндидер мизгелдә атлар бер түгәрәк тоташ болыт булдылар да шым калдылар. Барысы да берөзлексез пошкыралар һәм җир селкетеп мышныйлар-сулыйлар иде. Дөньяны кинәт кенә ат тире исе басты, бу кайнар, төче ис куе болытны тараткан сыман булды. Куркыныч тынлык урнашты. Ләкин озакка түгел, атлар яңадан пошкырыштылар, һәм сары биянең колыны тагын миһелдәп алды. Аның тавышы бик ерактан – салам эскерте астыннан чыккан сыман иде, Хәмитулла аңлады: колынны уртага кысканнар. Шул арада тагын нәрсәдер булды, ниндидер кечерәк ат, күчтән аерылып, күләгә булып выжылдап, Хәмитулла яныннан узды, томан эчендә аның арт санын бик нык сикертеп чапканын чамаларга мөмкин иде. Әмма күләгә бер читкә китеп чүмәләдәй тынып калуга, Хәмитулланың йөрәге өшеп китте: теге чүмәләчекнең күзләре ут булып яна иде. Атлар яңадан шаңгырдашып бер-берсенең янбашларына бәрештеләр, аяк алыштырдылар, дерелдәштеләр. Хәмитулла, үзен үзе белешмәстән, атлар арасына ташланды һәм куркуыннан, ике атның корсагын этә-этә, түгәрәк эченә шуышып керде. Керсә, бәләкәч колын шунда икән. Атларның борын тишекләреннән пар бәрә, берөзлексез пошкырыналар. Пошкырынган унике атның башлары астында бер айлык колын һәм унике яшьлек Хәмитулла иде. Хәмитулланың, атлар, бүрегә бирмәс өчен, колынны уртага алалар, дип ишеткәне бар иде. Ул хәзер барысын да аңлады. Нәрсә эшләргә? Шырпы булса, ичмасам, ут ягар идең. Болай тору бик хәтәр иде, һәм бүренең тегенди-мондый хәрәкәтеннән өреккән атлар таралса, колын һәлак булырга мөмкин. Хәмитулла кычкырмакчы булды: бәлки, авылда ишетелер, ни әйтсәң дә, бер чакрым чамасы гына җир бит.

– Бүре ба-а-ар! – дип сөрән салмакчы иде, аптырап китте. Тавышы юк икән, нәкъ төштәге кебек.

– Бүре ба-а-ар! – дип пышылдады ул, Рәкәкәнең муен ялына ябышып. Томанда ул аны тиз тапты, чөнки бары тик Рәкәкә генә йөгәнле иде. Атлар тагын тыпырдаштылар, ул арада Рәкәкә җиргә иренен төртеп тирән пошкырды: шул секунд эчендә Хәмитулла аның куе ялына эче белән ятты. Атның куәтле муенын күтәреп алуы булды – Хәмитулла чөелеп аның сыртына менеп тә атланды. Атланды һәм тешен тешкә бәреп ыңгырашып куйды: ике ут көтү тирәсендә берөзлексез әйләнә, атларны таратырга хәйлә эзли иде. Димәк, колынны алмакчы! Хәмитулла шунда гына үзенә нинди авыр язмыш килгәнне аңлады. Әгәр колынны биреп кайтса, аңа мәңгелек начар исем тагылачак, ул мәңгегә хур булачак иде. Колынны коткарырга! Ул чабата үкчәләре белән Рәкәкәнең кабыргаларына бәрде һәм җан көче белән тезгенне тартты. Рәкәкә теләр-теләмәс кенә әйләнәдән чыкты. Хәмитулла, дер калтыраган килеш, аны көтүнең артына куды да күкрәге белән атларны этәрде. Колынны уртага алган көе генә, атларны таратмыйча гына авылга таба кузгатырга кирәк иде. Бу барып чыгарга охшый иде, атлар, берөзлексез пошкырып, алга таба кузгалдылар, теге ике ут та югалып калды. Әмма бераздан ике ут көтүнең алдында тәгәрәп яңадан күренде, атлар тарала язды. Хәмитулла шунда Рәкәкәне көтү алдына чыгарды. Ат көтүе өстеннән кайнар пар бөркелә иде. Хәтәр ике ут берничә тапкыр юлны аркылы кисте, ләкин якынаймады. Томан сыекланып китте, һәм Хәмитулла Рәкәкәнең колакларына игътибар итте: колаклар үткен пычак булып үрә каткан, атның гәүдәсе дерелдәгәнгә, алар бераз гына чайкала сыман иде. Инде борынга авыл җиле бәрелде – сыер абзарлары, каралты-кура исе борынны кытыклады. Димәк, якын. Әмма моны теге дошман да сизде һәм үзенең йөрешен үзгәртте. Бер тапкыр уйнаклап Рәкәкәнең каршына ук килде, сыртыннан Хәмитулланы очырырлык итеп Рәкәкә ал санын күтәрде һәм дөнья җимереп кешнәде, аңа башка атлар да кушылдылар. Бүренең һөҗүме шулай ике-өч тапкыр кабатланды, Хәмитулла аның саен ат ялына ныграк ябышты. Бүре Рәкәкәнең бугазын эзли иде! Тагын ярты гына чакрым, тагын биш кенә минут! Ләкин бүре дә ашыга иде, һәм ул тактикасын үзгәртте. Күпмедер вакытка югалып торды да, зур тизлек белән яннан кисеп атылып чыкты һәм Рәкәкәнең бугаз астыннан узды. Ат, ал санын күтәреп, котчыккыч хырылдады, кызганыч ыңгырашып куйды. Бүрегә бу манёвр ошады булса кирәк, бераздан мондый һөҗүм тагын кабатланды. Өченчеме-дүртенчеме һөҗүмдә ат, куркуына чыдый алмыйча, яман кешнәп алга ыргылды һәм кушаяклап чаба башлады. Арттагы көтү дә җил булып килә, Хәмитулла арттагы атларның гырылдаганын, пошкырып сулыш алганнарын, Рәкәкә артына бәрелә-бәрелә килгәннәрен тойды. Инде авыл да якындыр: томан җылынып китте, авыл янында ул гел шулай була. Рәкәкә шәп кенә алдырып бара иде, ләкин ике ут, яннан кисеп, аңа таба сикерде дә атны тагын өркетте, ат бу юлы котчыккыч дәрәҗәдә куркып ал санын күтәрде һәм бөтен торыгын селкеп алды да бүрегә ташланды. Шул чакта зур соры стена булып авыл күләгәсе күренде. Димәк, атлар исән калды! Әмма соңгы сикерүдә Хәмитулла ат сыртыннан очкан иде инде. Ярсыган ат көтүе Хәмитулла өстеннән давылдай узды.

…Хәмитулла күзләрен ачты. Ачса – яран гөлләренең түгәрәк яфраклары арасыннан кояш карый. Ачса – чәй чокыры тотканы әнисе икән. Рәхәт булып китте. Ләкин күзләр тагын йомылды. Аннан бераз аң кергәч, уйлап ачты: ачам да барысын аңлыйм. Озаклап ачты: сәке кырында, еламсыраган күзләре белән мөлдерәп карап, Гөлзада утыра иде. Хәмитулла шатлыктан иреннәрен ялады, чак-чак эндәште.

– Сөмбелә апага әйт: атларны яктырганчы ашата алмадым, – диде. Аннан тагын иреннәрен ялап: – Мин бит барысын да укымаган… – Үзе хәлсез елмайды.

Гөлзада, күз яшьләре катыш карап, шулай ук елмайды. Аннан, зур сер әйткәндәй, бер төргәккә күрсәтте: «Менә, дружина исеменнән бирергә куштылар». Кәгазьне сүтеп, аның эченнән күз явын алырлык саржа галстук чыгарды. Мондый галстук мәктәптә берәүдә дә юк иде әле. Хәмитулла ике ел инде бер галстук белән йөри, ул тузган, очлары өзелгән, уңып, кызылдан сарыга әйләнгән иде. Шатлыгына чыдый алмыйча сикереп тормакчы булды, әмма нәрсәдер бил сөягенә үткен пычак белән сызгандай итте. Хәмитулла баш очында елап торган әнисен чамалап алды. Гөлзада исә аның кулына ябышты.

– Юләр, кыймылдама! Имтиханны инде өченче көнне үк бирделәр! Сине азат иттеләр. Синең турыда дружина исеменнән әтиеңә хат яздык! Сиңа ун көнсез торырга ярамый!

– Юу-ук! Юу-ук, – дип ыңгырашты Хәмитулла. – Мин имтиханны үзем бирәм! Минем китабым бар! Тарих укытучысына әйт: мин бригадир Сөмбелә апа кушканны үтәдем! Атларның берсе дә уҗым басуына кермәде! Имтиханны үзем бирәм… Сөмбелә апага әйт…

Ул тагын аңын җуйды. Аның мендәре янында изелгән, тышлыгы сынган «Борынгы заман тарихы» ята иде. Гөлзада китапны алды, төзәтте. Ат кузгалагы кыстырган битен ачты. Ул бит мондый сүзләр белән башланып китә: «Юлчы! Спартага хәбәр ит…»

1981

АВТОРДАН

«Юлчы! Спартага хәбәр ит…» хикәясе 1981 елда «Ялкын» журналының заказы белән язылган иде. Ябык конкурста ул икенче бүләккә лаек булды. Ләкин конкурс комиссиясендә катнашкан берәү миңа сөйләде:

– Без моның синеке икәнен белеп бәяләдек, – диде. –Син генә куллана торган бер-ике сүз бар анда, шуннан чамаладык, – диде.

Хәзер инде нинди сүзләр икәнен онытканмын. Хикәя «Ялкын»ның 1981 елгы 9 нчы санында басылды.

Шунысы тагын хәтердә калган. Шул елның ахырында Финляндиядә булган идем. Хельсинкида татар балаларын укытучы Хәмидә ханымның өендә чәй эчеп утырабыз. Өе тулы китаплар, газета-журналлар.

– Ниләр алдырасыз Казаннан? – дип сорыйм.

Ул санап китә. Арада «Ялкын» журналы да бар.

– Анысын да укыйсызмы?

– Укыйм, балаларга да укытам.

– Анда быел мин дә басылдым.

– Нинди әсәрегез бар анда?

– Ә, сугыш вакытындагы бер баланың ат көткәндә имгәнүе турында.

Хәмидә ханым җанланып китте.

– Ул хикәя сезнекемени? Мин аны балаларга кычкырып укыдым.

Һәм ул, эзләнеп тә тормыйча, өстәлгә «Ялкын»ның 9 нчы санын китереп куйды. Хикәя «Яшь җайдак» дигән псевдоним-девиз белән басылган иде. Миңа бик рәхәт булып китте.

Бәхетле хикәя булып чыкты ул.

1982 елда, үзем белән сөйләшеп-киңәшеп тормыйча гына, аны Чуашстанда чыга торган балалар журналы «Хатер пул» басты. Шулай ук 9 нчы санында. Исеме «Спартага хыпар ту».

Бу хикәя миңа бик якын. Моның ике сәбәбе бар: беренчедән, яшьлегемдә мин мәктәптә «Борынгы заман тарихы»н укыттым. Иң яратканым – борынгы Греция, Рим тарихы иде. Анда ялган аз. Икенчедән… Сугыш җәенең бер төнендә бригадир апам ялынуы буенча мин берүзем бөтен колхозның атын көткән идем, бик курыккан идем – 12 яшь бит…

1991