Читать книгу Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1 - Philip G. Zimbardo - Страница 10

ZADANIE > OPISAĆ RÓŻNE SPECJALNOŚCI, KTÓRE SKŁADAJĄ SIĘ NA PSYCHOLOGIĘ

Psychologia obejmuje więcej obszarów, niż większość ludzi sobie uświadamia. Jak widzieliśmy, nie wszyscy psycholodzy są terapeutami. Niektórzy pracują w edukacji, przemyśle, sporcie, więziennictwie, rządzie, kościołach i świątyniach, prowadzą prywatną praktykę, zajmują się psychologią stosunków międzyludzkich, reklamą, a także nauczaniem psychologii w szkołach wyższych i na uniwersytetach. Inni psycholodzy pracują w biurach projektowych, konsultingowych i w sądach (zarówno trybunałach, jak i izbach adwokackich) (rycina 1.1).

Rycina 1.1. Miejsca pracy psychologów

Psycholodzy pracują w różnych sektorach i miejscach pracy.

W tych różnych okolicznościach wykonują różnorodne zadania, na przykład uczą psychologii, realizują badania, oceniają i projektują urządzenia techniczne – jak również prowadzą psychoterapię. Psychologia ma w rzeczywistości zbyt wiele specjalności, by móc je wszystkie tu uwzględnić, ale przedsmak tej różnorodności można poczuć, wyróżniając na początek trzy ogólne kategorie.

1.1.1. Trzy sposoby uprawiania psychologii

Ogólnie mówiąc, psycholodzy dzielą się na trzy główne typy:

1. Psycholodzy eksperymentalni

2. Nauczyciele psychologii

3. Psycholodzy-praktycy

Te kategorie w pewnym stopniu się pokrywają, ponieważ wielu psychologów podejmuje w swojej pracy różnorodne zadania.

Psycholodzy eksperymentalni (czasami nazywani psychologami-badaczami) tworzą najmniejszą z trzech grup. Niemniej jednak wykonują większość badań, które prowadzą do nowej wiedzy psychologicznej (Frincke i Pate, 2004)1. Na przykład psycholodzy eksperymentalni są dobrze przygotowani do tego, żeby zbadać wpływ cukru na nadaktywność u dzieci. Niektórzy z nich są zatrudnieni w przemyśle i prywatnych instytucjach badawczych, ale większość pracuje na uniwersytetach lub w college’ach, gdzie przeważnie także uczą.

Nauczyciele psychologii pracują na uniwersytetach, w dwu- lub czteroletnich szkołach wyższych i w liceach. Tradycyjnie obowiązki nauczycieli uniwersyteckich i szkół wyższych obejmują także prowadzenie badań i publikowanie prac, dlatego odgrywają oni podwójną rolę zarówno nauczycieli, jak i psychologów eksperymentalnych. W szkołach średnich typu community college nauczyciele psychologii koncentrują się raczej wyłącznie na nauczaniu, jakkolwiek niektórzy z nich, jako dodatkowy aspekt działalności, również prowadzą badania, choć w niewielkim zakresie. Natomiast nauczyciele w liceach badania prowadzą rzadko – jeśli w ogóle (American Psychological Association, 2007; Johnson i Rudmann, 2004).

Psycholodzy-praktycy używają wiedzy wypracowanej przez psychologów eksperymentalnych do rozwiązywania ludzkich problemów dowolnego rodzaju, takich jak projektowanie zabawek lub urządzeń, analizy kryminalistyczne czy terapia psychologiczna. Pracują w różnych miejscach, takich jak szkoły, kliniki i agencje pomocy społecznej, fabryki, lotniska, szpitale i kasyna. Ogólnie mówiąc, około dwóch trzecich psychologów z tytułem doktora w Stanach Zjednoczonych pracuje przede wszystkim jako psycholodzy-praktycy (Wicherski i in., 2009).

1.1.2. Dziedziny praktyki psychologicznej

Najbardziej popularne stosowane obszary psychologii obsługują:

• Psycholodzy pracy i organizacji (w USA nazywani psychologami I/O od: industrial and organizational) – specjalizują się w doborze pracowników i takim przystosowaniu środowiska pracy, aby maksymalizować wydajność i morale pracowników. Jest to jeden z najszybciej się rozwijających sektorów psychologii, psycholodzy I/O pracują bowiem zarówno dla wielkich, jak i małych firm na całym świecie. Mogą na przykład projektować programy motywowania pracowników albo podnoszenia umiejętności menedżerskich. Jeszcze inni prowadzą badania marketingowe, coaching dla pracowników i zarządzających, badają poziom zadowolenia pracowników oraz wspomagają ich w osiąganiu balansu pomiędzy pracą i życiem prywatnym (Novotney, 2011; Shrader, 2001).

• Psycholodzy sportu – pomagają sportowcom poprawiać wyniki przez planowanie skutecznych treningów, wzmacnianie motywacji i naukę kontrolowania emocji w sytuacjach presji. Niektórzy z nich koncentrują się wyłącznie na sportowcach zawodowych, inni zaś na osobach uprawiających sport rekreacyjnie. Jeszcze inni pracują z ludźmi, w przypadku których aktywność fizyczna stanowi kluczowy element zawodu, takich jak strażacy lub wojskowi. W tych wszystkich przypadkach celem psychologów jest udzielenie pomocy klientom w osiągnięciu najwyższych wyników dzięki pokonaniu dowolnego rodzaju barier psychologicznych. Psycholodzy sportu mogą także prowadzić badania, których celem jest lepsze zrozumienie związków między psychologią a poziomem wykonania – na przykład badając, w jaki sposób różne typy osobowości mogą wpływać na zainteresowanie aktywnościami związanymi z wysokim ryzykiem, takimi jak walka z ogniem, spadochroniarstwo czy nurkowanie.

• Psycholodzy szkolni – są ekspertami w zakresie nauczania i uczenia się. Zajmują się czynnikami wpływającymi na uczenie się, rodzinnymi lub osobistymi kryzysami oddziałującymi na osiągnięcia szkolne, a także zjawiskami społecznymi, takimi jak gangi, ciąże u nieletnich, nadużywanie substancji. Czasami prowadzą diagnozę trudności w uczeniu się lub problemów w zachowaniu i pracują z nauczycielami, uczniami i rodzicami, wspomagając uczniów w osiąganiu powodzenia w szkole. Wielu psychologów pracuje dla okręgów szkolnych, w tym dla administracji, nad systemami ocen bądź interpretując wyniki testów psychologicznych.

• Psycholodzy kliniczni i pracujący w poradnictwie psychologicznym – wspomagają ludzi w przechodzeniu przez trudne decyzje dotyczące związków, kariery czy edukacji, ułatwiając im osiągnięcie lepszego przystosowania społecznego i emocjonalnego. Około połowy psychologów posiadających doktorat wymienia psychologię kliniczną lub poradnictwo jako swoje specjalizacje (Wicherski i in., 2009).

• Psycholodzy sądowi – dostarczają wiedzy psychologicznej w systemie prawa i sądownictwa. Jedna z ostatnio najbardziej uznanych specjalności psychologii – psychologia sądowa, gwałtownie zyskała na popularności m.in. dzięki takim programom telewizyjnym, jak Criminal Minds (Umysł przestępcy) lub CSI. I o ile realny dzień psychologów sądowych może nie być tak fascynujący i nie toczyć się tak wartko jak w przypadku ich telewizyjnych odpowiedników, ta płaszczyzna działania obfituje w możliwości. Psycholodzy sądowi mogą badać osadzonych w więzieniach lub więziennych szpitalach, oceniając ich gotowość do odzyskania wolności lub do wzięcia udziału w rozprawie, oceniać zeznania w sprawach gwałtu lub stosowania przemocy wobec dzieci albo pomagać w doborze sędziów przysięgłych (Clay, 2009; Huss, 2001).

• Psycholodzy środowiskowi – zajmują się poprawą interakcji człowieka ze środowiskiem. Na przykład mogą badać wpływ ogrodów w miastach na osiągnięcia szkolne dzieci lub obmyślać sposoby zachęcania ludzi do podejmowania zachowań przyjaznych dla środowiska, w rodzaju recyclingu. W sektorze prywatnym psycholodzy środowiskowi mogą zajmować się podtrzymywaniem zaangażowania klientów w zrównoważony rozwój lub prowadzić warsztaty ukazujące korzyści zdrowotne dla ludzi wynikające z kontaktów z naturą (Novotney, 2009).

• Gerontopsycholodzy – tworzą najnowsze pole w psychologii. Wraz z gwałtownie powiększającą się populacją dorosłych powyżej 65. roku życia w USA, Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne ustanowiło profesjonalną geropsychologię jako dziedzinę, której celem jest wsparcie osób starszych w utrzymaniu zdrowia i dobrostanu oraz skutecznym radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi ze starzeniem się. Geropsycholodzy prowadzą ocenę psychologiczną, dokonują interwencji oraz prowadzą konsultacje dla rodzin, opiekunów, przedstawicieli zawodów medycznych. Celem tych działań jest wsparcie osób starszych w maksymalnym wykorzystywaniu ich możliwości w późniejszym okresie życia.

Więcej informacji na temat możliwości rozwoju zawodowego dla psychologów zawiera praca Careers in Psychology (Kariery zawodowe psychologów) opublikowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (2011) i dostępna on-line.

1.1.3. Psychologia to nie psychiatria

Podobnie jak początkujący student psychologii może myśleć, że każdy psycholog to psycholog kliniczny, może też nie odróżniać psychologii od psychiatrii. Wyjaśnijmy to nieporozumienie na wypadek, gdybyś otrzymał takie pytanie w teście.

Niemal wszyscy psychiatrzy i tylko niektórzy psycholodzy leczą zaburzenia psychiczne – i na tym kończy się podobieństwo. Psychiatria jest dziedziną medycyny, a nie psychologii. Psychiatrzy uzyskują tytuł MD (Doctor of Medicine; doktora medycyny), a ponadto zdobywają specjalistyczną wiedzę na temat leczenia – zazwyczaj za pomocą leków – problemów psychicznych i problemów z zakresu zachowania. Dlatego psychiatrzy są uprawnieni do przepisywania leków i wykonywania innych procedur medycznych. W konsekwencji leczą pacjentów z poważniejszymi zaburzeniami umysłowymi (takimi jak schizofrenia), traktując ich raczej z perspektywy medycznej, jako osoby cierpiące na „choroby” psychicznie.

Natomiast psychologia jest dziedziną znacznie szerszą, obejmującą cały zakres ludzkich zachowań i procesów psychicznych, od funkcji mózgu po interakcje społeczne, i od dobrostanu psychicznego po zaburzenia psychiczne. W przypadku większości psychologów, w ramach kształcenia prowadzącego do zdobycia dyplomu, kładzie się nacisk na metody badawcze oraz na zaawansowane treści z zakresu wymienionych wcześniej specjalności. Ponadto, choć psycholodzy na ogół mają tytuł doktora, ich wykształcenie nie ma charakteru medycznego i zwykle nie uprawnia do przepisywania leków. Ostatnio jednak w niektórych stanach wprowadzono uregulowania prawne zezwalające uprawnionym psychologom na przepisywanie pewnych leków – po przejściu zaawansowanych szkoleń i uzyskaniu odpowiednich certyfikatów (APA, 2014). Podsumowując, psycholodzy pracują w wielu specjalnościach, ale we wszystkich przypadkach widzą ludzi z perspektywy psychologicznej. Ten punkt widzenia obrazują psycholodzy kliniczni i pracujący w poradnictwie psychologicznym, traktujący osoby, którym pomagają, jako klientów, a nie pacjentów.

Wiesz już, że psychiatria nie jest psychologią. Przyjrzyjmy się teraz czemuś jeszcze, co często jest błędnie brane za psychologię – pseudopsychologii.

1

Jak zobaczysz, w podręczniku podajemy w nawiasach odwołania do materiałów źródłowych, kierujące uwagę czytelników na kompletną listę bibliograficzną znajdującą się na końcu tej książki w części zatytułowanej Bibliografia. Krótkie odwołania w tekście zawierają nazwiska autorów i datę publikacji. Dysponowanie kompletną listą cytowań pomoże ci w odnalezieniu oryginalnej pozycji bibliograficznej w twojej bibliotece.