Читать книгу Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1 - Philip G. Zimbardo - Страница 15

ZADANIE > WYJAŚNIĆ PERSPEKTYWĘ BIOLOGICZNĄ

Siedemnastowieczny filozof René Descartes zaproponował pierwszą z tych radykalnych zmian w myśleniu, które ostatecznie doprowadziły do powstania współczesnej psychologii. Jego koncepcja wprowadzała rozdział między duchowym umysłem a fizycznym ciałem. Genialność poglądu Descartes’a polegała na tym, że pozwoliła Kościołowi utrzymać umysł poza obszarem badań naukowych, ale za to dopuścić badania nad ludzkimi wrażeniami i zachowaniami jako opartymi na fizycznej aktywności układu nerwowego. Jego propozycja służy nadal jako punkt wyjścia dla odkryć z zakresu biologii układu nerwowego, gdzie naukowcy ostatnio odkryli, w jaki sposób organy zmysłów u zwierząt zamieniają stymulację na impulsy nerwowe i odpowiedzi mięśniowe. Takie odkrycia, razem z kartezjańskim rozdzieleniem umysłu i ciała, pozwoliły naukowcom po raz pierwszy pokazać, że za wrażeniami i prostymi zachowaniami odruchowymi stoją procesy biologiczne, a nie tajemnicze siły duchowe.

1.3.1. Współczesna perspektywa biologiczna

Rewolucyjna idea Descartes’a jest wciąż obecna w biologicznej perspektywie we współczesnej psychologii – cztery wieki później. Współcześni psycholodzy biologiczni, wolni od dyktatu średniowiecznego Kościoła, ponownie połączyli umysł i ciało (jakkolwiek zagadnienie duszy pozostawili religii). W ich ujęciu umysł jest produktem mózgu.

Zgodnie z tym poglądem nasza osobowość, preferencje, wzorce zachowania i zdolności są wynikiem konstrukcji fizycznej. Wobec tego psycholodzy biologiczni poszukują przyczyn naszego zachowania w układzie nerwowym, wewnątrzwydzielniczym (hormonalnym) i w genach. Prokrastynacja widziana z tej perspektywy może być wynikiem specyfiki działania czynników biochemicznych w mózgu (Liu i in., 2004), które mogą być dziedziczne. Chociaż przedstawiciele takiego podejścia nie negują wartości innych perspektyw w badaniu umysłu i zachowania, swoją misję widzą jako zdobycie możliwie najszerszej wiedzy o fizycznych podstawach procesów psychicznych.

1.3.2. Dwa warianty motywu biologicznego

Jak możesz sobie łatwo wyobrazić, ujęcie biologiczne jest silnie osadzone w naukach medycznych i biologicznych. W rzeczywistości nowo powstała dziedzina, zwana nauką o układzie nerwowym (neuroscience; neuronauka), łączy psychologię biologiczną z biologią, neurologią i innymi dyscyplinami zainteresowanymi procesami mózgowymi. Dzięki spektakularnym osiągnięciom technik komputerowych i neuroobrazowania stanowi ona niezwykle aktywny obszar badań. Neuronaukowcy odkryli, w jaki sposób uszkodzenia pewnych okolic mózgu mogą zaburzyć konkretne sprawności, takie jak mowa, umiejętności społeczne lub pamięć. Neuronauka i obrazowanie pracy mózgu pozwalają dotrzeć do ukrytego świata snu i marzeń sennych, jak również oferują wglądy dotyczące działania leków na nasz mózg, a także odmiennych stanów świadomości.

Perspektywa biologiczna poszukuje przyczyn naszego zachowania w mózgu i układzie nerwowym. Nauka o układzie nerwowym (neuronauka) i psychologia ewolucyjna stanowią jej odgałęzienia.

Inna ważna odmiana psychologii biologicznej rozwinęła się ostatnio z idei zaproponowanej około 150 lat temu przez Karola Darwina. Zgodnie z nową psychologią ewolucyjną znaczna część zachowania człowieka wynika z wrodzonych tendencji – silnego wsparcia temu poglądowi udziela najnowsza fala badań genetycznych. W ujęciu ewolucyjnym nasz materiał genetyczny – w tym nasze najgłębiej zakorzenione zachowania – został ukształtowany przez warunki, którym tysiące lat temu musieli stawić czoło nasi odlegli przodkowie.

Zgodnie z psychologią ewolucyjną drzewo gatunku ludzkiego ukształtowały siły środowiskowe, faworyzując przetrwanie i reprodukcję jednostek o najbardziej przystosowawczych cechach psychicznych i fizycznych. Darwin nazwał ten proces selekcją naturalną. W jej wyniku fizyczne właściwości naszego gatunku wyewoluowały (zmieniły się) w kierunku cech zapewniających najsilniejszym organizmom przewagę we współzawodnictwie o zasoby. Nasz niezwykle złożony system mowy, zazdrość odczuwana na myśl o zdradzie partnera, skłonność, by w czasach wojny tworzyć wspólny front z własną rodziną – wszystko to zwiększa nasze szanse na przetrwanie, pomyślność i przedłużenie naszej linii. Jest to zaledwie parę przykładów z obszaru psychologii ewolucyjnej.

Niektórzy zwolennicy psychologii ewolucyjnej wysuwają bardzo kontrowersyjne twierdzenia. Według nich nawet najbardziej niepożądane zachowania człowieka, takie jak wzniecanie wojen, gwałt czy dzieciobójstwo, mogły wyrosnąć z biologicznych tendencji, które kiedyś pomogły człowiekowi przystosować się do środowiska i przetrwać (Buss, 2008). To podejście oferuje także kontrowersyjne wyjaśnienia pewnych różnic międzypłciowych – na przykład tego, że mężczyźni mają zwykle więcej partnerek/ów seksualnych niż kobiety.

Psycholodzy ewolucyjni stawiają sobie za cel zrozumienie zachowania dzięki wyjaśnieniu, jakie pełniło ono funkcje adaptacyjne (jakie niosło korzyści dla przetrwania) dla naszych przodków. Czy kierując się tym założeniem, potrafisz wskazać jakieś ewolucyjne wyjaśnienie dla prokrastynacji? Inaczej mówiąc, czy prokrastynacja mogła służyć przetrwaniu i pomyślności wczesnego człowieka?